1-2. Vusunga vuka vua kama vua pande ku tu lingisa ku limuesa cilemo ca ya-ye umo na mukuavo?

TUA KALA na vusunga vua kama, vua pande ku tu lingisa ku limuesa cilemo ca ya-ye umo na mukuavo. Vusunga vuka? Talenu vati eci cisimo ci na hatako, ca kumbulula eci cihula: “Ngozi na vusunga kati vi ku seze. . . . Ngecize u ka uana kavumbi na mana a cili ku meso a Yehova na vantu. ” “Mukua cikeketima a linga mua cili na muono ueni ivene. Uze a kavangeya vuviuke na ngozi a uana muono.”—Visi. 3:3, 4; 11:17; 21:21.

² Evi visimo via muesa vusunga vutatu, vua pande ku tu lingisa ku muesa cilemo ca ya-ye. Vua katete, ku muesa cilemo ca ya-ye ce ku tu puisa va seho ku meso a Njambi. Vua mu civali, ku muesa cilemo ca ya-ye ce ku tu kuasa naua etu vavene. Ca ku muenako, ku lingamo ce ku tu kuasa ku likuata vusamba vua ku kaniama na vakuetu. Vua mu citatu, nga tu muesa cilemo ca ya-ye, tu ka tambula vivezikiso via vingi ku lutue hamo lika na muono ka ue ku hua. Cili vene, tua kala na vusunga vua kama vua ku ononoka eci civuluiso ca Yehova: “Lingenu ngozi na cikeketima muntu uose na muanaye.”—Zak. 7:9.

3. Vihula vika tu kumbulula mu cilongesa cino?

³ Mu cilongesa cino, tu kumbulula vihula viuana. Kuli veya tua pande ku muesa cilemo ca ya-ye? Vika tu hasa ku lilongesa mu livulu lia Lute ku tuala ha ku muesa cilemo ca ya-ye? Vati tu hasa ku muesa cilemo ca ya-ye lelo lino? Vivezikiso vika ve ku tambula vaze ve ku muesa cilemo ca ya-ye?

4. Vati tu hasa ku tambuluisa Yehova mu ku muesa cilemo ca ya-ye? (Mako 10:29, 30)

⁴ Ngue mu tu na lilongesele mu cilongesa ci na hiti, Yehova ue ku muesa lika cilemo ca ya-ye, kuli vaze va mu lema na ku mu pangela. (Ndan. 9:4) Tua tonda ku pua “vakua ku tambuluisa Njambi, ngue vana va a lema.” (Efe. 5:1) Ngeci mukemuo, tua tonda ku muesa cilemo ca kama kaha ca ya-ye, kuli vamuanetu na vandumbuetu.—Tandenu Mako 10:29, 30.

5-6. Lukakatela ve ku lu muesa ku ku likata ca cifua cika?

⁵ Mua vusunga, nenu mua tava ngecize nga tu ivuisisa vuino vi ca lomboloka cilemo ca ya-ye, kaha tu ka hasa naua ku cimuesa vuino ku vamuanetu. Linga tu ivuisise vuino cilemo ca ya-ye, tu ci setekesenu na lukakatela lu ve ku singanieka vantu. Tu hilulenu cimo cimueso.

 ⁶ Aci singaniekenu hali umo muntu, ua pangela ku cimo cikota ca mingoso mu miaka ya ingi na lukakatela. Vunoni mu miaka yaco yose, kanda a ci tantekeye vavene vipanga viaco. Kaha ke ku tava amo masiko a ku vipanga viaco. Ka lemene vipanga viaco, vunoni ue ku vi lingila lika fueto. Muntu uaco, ue ku tualelelaho ku panga, noho ha i ka hetela miaka yeni ya ku lembuka, ni noho ha ka uanena cipanga ceka ca cili.

7-8. (a) Vika vie ku lingisa muntu ku muesa cilemo ca ya-ye? (b) Omo lia vika tu hilula vimo vinimbu via mu livulu lia Lute?

⁷ Cimueso ci tua mono mu  cinanga 6, ca muesa lukakatela lua ngoco. Kaha ca litepa na cilemo ca ya-ye na vutumbe vue ku ci muesela muntu. Vika via lingisile vangamba va Njambi va va tumbula mu Mbimbiliya, ku muesa cilemo ca ya-ye? Va muesele cilemo caco, kati muomu ka puile kapandi kavo, vunoni muomu mitima yavo ya va vuisile cizango ca ku lingamo. Tu hilulenu ha lungano lua Ndaviti. Mutima ueni ua mu lingisile ku muesa cilemo ca ya-ye kuli kavusamba keni ua kama Yonatase. Vutuhu ise ya Yonatase, ua tondele ku tsiha Ndaviti. Ambe mu miaka ya ingi, tunde ha ku-tsa ca Yonatase, Ndaviti kasi ua tualeleleho ku muesa cilemo ca ya-ye kuli muana Yonatase Mefimbosete.—1 Sam. 20:9, 14, 15; 2 Sam. 4:4; 8:15; 9:1, 6, 7.

⁸ Tu hasa ku lilongesa via vingi, ku tuala ku cilemo ca ya-ye, mu ku hilula vimo vinimbu via mu livulu lia Lute. Vilongesa vika ku tuala ha cilemo ca ya-ye, tu hasa ku lilongesa ku vantu va va tumbula mu livulu liaco? Vati tu hasa ku pangesa vi tu lilongesamo mu cikungulukilo cetu? *

9. Vika via lingisile Naomi ku singanieka ngecize Yehova ua kele na ku mu luisa?

⁹ Mu livulu lia Lute, va handekamo via muzimbu ua Naomi na nayemueno Lute, kaha na umo yala ua lizina lia Mboaze. Mboaze, ua puile mukua ku pangela Njambi kaha kavusoko ka yala lia Naomi. Omo lia ndzala ya kele mu Isaleli, Naomi, yalieni na vana vavo vavali va vamala, va nungulukilile ku Moave. Ku ka heta kuze, yala lia Naomi ua tsile. Vana vavo vavali, va ambatele vampuevo, vunoni ca vusiua mu nima yaco, navo va-tsile. (Lute 1:3-5; 2:1) Luvinda luaco, lua lingisile Naomi ku uila mu vusiua vua kama. Vusiua vuaco, vua hianene mu njila ya ku linga, vua mu lingisile ku singanieka ngecize Yehova ikeye ali na ku mu luisa. Halakanenu via handekele ku tuala hali Njambi, ngueni: “Livoko lia Yehova lia nji tuhukila. Mukua Ngolo yose na lingi nange via  ku sasa.” Kaha naua ngueni: “Yehova na nji vindika na vukaleho vueni, na Mukua Ngolo yose na nji yandesa.”—Lute 1:13, 20, 21.

10. Vati ua lingile Yehova mua vuile mezi a Naomi?

¹⁰ Vati Yehova ua lingile mua vuile mezi a vusiua a Naomi? Yehova ka alulukilile uze ngamba yeni ua kele mu vusiua. Vunoni ua mu muesele cikeketima. Muomu a tantekeya ngecize ‘mapakeso a hevesa mukua mangana.’ (Ekel. 7:7) Vutuhu ngoco, ca tondekele linga Naomi a mone ngecize Yehova ua kele ku mutamba ueni. Vukuasi vuka Njambi ua mu hele? (1 Sam. 2:8) Ua lingisile Lute ku kala na cizango ca ku muesa cilemo ca ya-ye kuli Naomi. Lute ua lihanene ku cizango, mu ku muesa cilemo ca ya-ye kuli nayemueno Naomi na ku mu kuasa ku tepulula ku vusiua, kaha na ku mu hana vusunga ngecize Yehova kasi ua mu lemene. Vika tu hasa ku lilongesa ku lungano lua Lute?

11. Vika vie ku lingisa vamuanetu ku lihakela kapandi ka ku kuasa vaze vali mu vusiua ni mu visoti?

¹¹ Cilemo ca ya-ye, ce ku tu vuisa cizango ca ku kuasa vaze vali mu vusiua. Ngeci mua lukakatela lua Lute kuli Naomi, cingi ca vamuanetu ve ku lihakela kapandi ka ku kakatela kuli vamuanaye vali mu vusiua ni mu visoti. Va lema vamuanaye kaha va kala na cizango ca vutuntu ca ku linga viose vi va hasa mu ku va kuasa. (Visi. 12:25; 24:10) Evi via litombola na cimamuna ca hele kapostolo Paulu ngueni: “Simpisa vakua vuyeye, kolesa vakua ku zeya, kalenu na lukakatela lua ngozi ku vose.”—1 Tes. 5:14.

12. Vintsimbu via vingi, njila ika ye ku pua ya cili cikuma, ya ku kaniamesela mo vamuanetu vali mu vusiua?

¹² Njila ya cili cikuma, i mu hasa ku kaniameselamo vamuanoko, ya pua mu ku va halakana na mutima uose na ku va hana vusunga ngecize mua va lema. Kaha tantekeyenu ngecize ngozi i mue ku muesa ku vampanga va Yehova, ka ye ku lihitila ku ndzimba, Njambi yetu ue ku vimona. (Visa. 41:1) Visimo 19:17, nguayo: “Uze a tetela muhutu a kumuisa kuli Yehova, Na cilinga ceni ca ku viuka a ka mu fuetaco naua.”

13. Ku litepa cika ca kele hali Lute na Olepa, kaha omo lia vika cihangula ca Lute ca puile cimueso ca cilemo ca ya-ye? (Talenu cikupulo ca helu lia Vutala.)

¹³ Tue ku ivuisisa vuino vi ca lomboloka cilemo ca ya-ye, mu tue ku hilula ha viuma via solokele mu nima ya ku-tsa ca yala lia Naomi na vana vavo vavali. Naomi mua vuile ngecize, “Yehova na hinduisa vantu veni mu ku va hia mbolo,” ua likuminyine ku hiluka kuimbo liavo. (Lute 1:6) Kaha vanayemueno vose vavali, va katukile vungendzi hamo lika neni. Vunoni mu njila, Naomi ua va mamuine lutatu luose, linga va hilukemo kuimbo liavo ku Moave. Vati va lingile? Muzimbu nguao: “Olepa ua tsuembele nemueno” na ku hilukamo. “Vunoni Lute, ua mu kakatelele.” (Lute 1:7-14) Olepa ua lingile vize via hasa ku linga muntu uose, ua hilukile ku Moave. Vunoni Lute ua lingile viuma via ku komouesa. Vutuhu neni ua  kele na mpoko ya ku hilukamo, vunoni omo lia cilemo ca ya-ye ua hanguile ku kakatela kuli nayemueno na ku pua ngue mpango kuli ikeye. (Lute 1:16, 17) Lute ka hanguile ku kakatela kuli Naomi, muomu ku lingamo ka puile kapandi keni houe, vunoni muomu ua tondele ku lingamo. Cihangula ca Lute, ca puile cimueso ca cilemo ca ya-ye. Vika tu lilongesa ku muzimbu ou?

14. (a) Lelo lino, cihangula cika ve ku linga vamo vamuanetu? (b) Kuliya na VaHevelu 13:16, vikombelo vika vie kuya Njambi ku mutima?

¹⁴ Cilemo ca ya-ye, ka ce ku lengela hali vize vi ve ku linga vantu vose. Ngeci mua ku laza, lelo lino, cingi ca vamuanetu va hangula ku muesa cilemo ca ya-ye kuli vamuanaye mu lutsilielo, vintsimbu vimo na ku va tantekeya vene ka va va tantekeya. Ca ku muenako, mu ve ku ivua ngecize kumo ku cihela ku na hiti ciyovo ca mavu, vuasi-vuasi ve ku linga viose vi va hasa mu ku kuasa. Kaha nga umo mu cikungulukilo na uila mu visoti, ka ve ku tala mu nima mu ku lihakela kapandi ka ku kuasa. Ngeci mua vakua Masendonia va ku sekulu ya ku livanga, vamuanetu vaco ve ku linga vize via hiana vize vi va lavelela vantu. Ve ku hana vukuasi, “ku hiana ku-hasa cavo” mu ku kuasa vamuanaye. (2 Kol. 8:3) Mua vusunga vilinga via cifua eci, vie kuya Yehova mua kama ku mutima!—Tandenu VaHevelu 13:16.

15-16. Vati Lute ua muesele ntsintsa?

¹⁵ Tu hasa ku lilongesa via vingi, mu ku hilula ha cifua ca kuaselelemo Lute nayemueno Naomi. Tu hilulenu vino vilongesa via vindende.

¹⁶ Kalenu na ntsintsa. Ha katete, omo Lute ua lihanene mu kuya na nayemueno Naomi ku Yunda, Naomi ua vianene. Vunoni Lute ka likelele. Vika viezilemo? Muzimbu nguao: “Kaha omo Naomi ua muene ngecize na lizika mutima mu ku ya neni, ua likelele ku handeka neni.”—Lute 1:15-18.

17. Vika vi hasa ku tu kuasa ku muesa ntsintsa?

¹⁷ Vi tu lilongesaho: Ku kuasa vaze vali mu vusiua, ca tondeka ntsintsa. Ngeci mukemuo, ka tua pandele ku likela ku eseka. Ca ku muenako, nga ndumbuetu ali mu vitanga, ha katete a hasa ku viana vukuasi vuetu. * Vutuhu ngoco, cilemo cetu ca ya-ye, ci ka tu vuisa cizango ca ku mu muesa lukakatela. (Ngal. 6:2) Oku tua lavelela ngecize tangua a ka tava ku likata netu na ku tu tavesa tu mu kuase.

18. Vusiua vuka halumo ua vuile Lute?

¹⁸ Kati mu singanieke ngecize muanetu uaco na niengua neni. Omo Naomi na Lute va ka hetele ku Mbetelema, Naomi ua liuanene na vandambo veni va laza. Kaha ua va lekele ngueni: “Nja tuhukile ua ku sula, kaha Yehova na nji neha kuimbo naua mavokovoko.” (Lute 1:21) Aci singaniekenu vati aa mezi a vuisile Lute ku mutima! Lute ua hakele muono ueni uose ku mukulo, linga a kuase Naomi. Ua lilile neni, ku mu lembezieka, na kuenda neni vungendzi vua laha kaha mu matangua a engi. Ku tundaho, Naomi ngueni: “Yehova na nji neha kuimbo naua mavokovoko.” Mezi aco a muesa ngecize Naomi, ka hakele seho ku vukuasi vua muntu ua kele ku mukulo ueni. Mua vusunga, mezi aco citava a vuisile Lute vusiua vua kama! Vutuhu ngoco ka sile Naomi.

19. Vika vi hasa ku tu kuasa ku kakatela ku muntu ali mu vusiua?

¹⁹ Vi tu lilongesaho: Lelo lino, ndumbuetu ali mu vusiua, a hasa ku tu handeka amo mezi a tu vuisa ngue yetu vakua mulonga, vutuhu tuli na ku lihakela kapandi ka ku mu kuasa. Vunoni kati tu singanieke ngecize muanetu  uaco na niengua netu. Tue ku lihakela kapandi ka ku kakatela kuli ndumbuetu uaco, na ku vundila Yehova a tu kuase ku uana njila ya ku mu lembeziekelamo.—Visi. 17:17.

20. Vika via hele Lute, ngolo ya tondekele mu ku tualelelaho ku kuasa Naomi?

²⁰ Lembeziekenu muntu ha ntsimbu i ci tondeka ku lingamo. Lute ua muesele cilemo ca ya-ye kuli Naomi, vunoni neni naua ua putukile ku tondeka ku mu lembezieka. Ngeci Yehova ua pangesele Mboaze mu ku lingamo. Mboaze ua lekele Lute ngueni: “Yehova a lunguise vipanga viove kaha Yehova, Njambi ua Isaleli, a ku hane cilunguiso ca ku sula, muintsi lia mavava eni mu u neza mu ku tinina.” Aa mezi a ku tovala, a lembeziekele mua kama Lute. Ngeci ua kumbuluile Mboaze ngueni: “U na nji lembezieka, nomo u na handeka na ngozi na ngamba yove.” (Lute 2:12, 13) Mezi a Mboaze, a kaniamesele Lute linga kati a hiluke ku nima.

21. Ngue muya muesa Isaya 32:1, 2, vukuasi vuka ve ku hana vakuluntu?

²¹ Vi tu lilongesaho: Vaze ve ku muesa cilemo ca ya-ye ku vakuavo, vintsimbu vimo navo ve ku tondeka ku va lembezieka. Ngeci mua Mboaze, uze ua hele vusunga kuli Lute ngecize kapandi keni ka ka kele na kuya mu ngoco, vakuluntu mu cikungulukilo va pandele ku lihakela kapandi ka ku nongonona vukuasi, vu ve ku lihana vamuanetu umo na mukuavo na ku va santsela. Ku lembezieka na ku sangala ha ntsimbu i ca pande ku lingamo, ci ka hana vamuanetu ndzili i va tondeka linga kati va hilukilile mu nima.—Tandenu Isaya 32:1, 2.

22-23. Vati cifua ca kele na ku muenamo Naomi viuma ca alulukile, kaha omo lia vika? (Visamo 136:23, 26)

²² Mu nima ya imo ntsimbu, Mboaze ua hele vuana vua via ku-lia kuli Lute na Naomi. (Lute 2:14-18) Vati vuana vua Mboaze, vua aluluile  cifua ca kele na ku muenamo Naomi viuma? Naomi ngueni: “Yehova a mu vezikise, ikeye ka likelele ku linga ngozi na vakua ku yoya na vakua ku tsa.” (Lute 2:20a) Mua vusunga, visinganieka via Naomi via alulukile mua kama! Ha katete ua liniengele na vusiua ngueni: “Yehova . . . na nji tuhukila,” vunoni ha ntsimbu ino, ua tambekele na ndzolela ngueni: “Yehova . . . ka likelele ku linga ngozi.” Vika halumo via kuasele Naomi ku alulula visinganieka vieni?

²³ Naomi ua putukile honi ku singanieka ngecize, nkuma Yehova ka mu mbilile kuti. Naomi ua muene ngecize Yehova ua pangesele Lute, mu ku mu kuasa mu vungendzi vua ku hiluka ku Yunda. (Lute 1:16) Kaha ua muene ngecize ua muene vukuasi vua Yehova, ku hitila muli Mboaze uze ya tumbuile ngueni: “Kavusoko ua ku lihata netu,” ni nguetu nkuli, uze ua va kuasele mua kama. * (Lute 2:19, 20b) Halumo ua singaniekele ngueni, ‘nkuma Yehova ka nji sile na limo litangua liahi. (Tandenu Visamo 136:23, 26.) Mua vusunga, Naomi ua santselele cikuma ngecize Lute na Mboaze, ka va likelele ku mu kuasa! Citava vose vatatu, va viukilile cikuma mu ku mona ngecize ndzolela ya Naomi, i na hiluka naua.

24. Omo lia vika tu tonda ku tualelelaho ku muesa cilemo ca ya-ye ku vamuanetu?

²⁴ Vika tua lilongesa mu livulu lia Lute, ku tuala ha cilemo ca ya-ye? Cilemo ca ya-ye, ce ku tu lingisa tu tualeleleho ku muesa ntsintsa ku vamuanetu vali mu vusiua. Kaha ce ku tu vuisa naua cizango ca ku lihakela kapandi ka ku lifuila mu ku va kuasa. Vakuluntu va na pande ku sangala na ku kaniamesa vaze ve ku muesa cilemo ca ya-ye ku vakuavo, ha ntsimbu i ce ku tondeka ku lingamo. Mu tue ku mona vaze vali mu vusiua, va putuka ku kaniama naua mu lutsilielo, tue ku ivua ndzolela ya kama. (Vili. 20:35) Vusunga vuka vua kama vua pande ku tu lingisa ku tualelelaho ku muesa cilemo ca ya-ye? Muomu tua tonda ku tambuluisa Njambi, “uze ua lana ngozi” Yehova na ku muya ku mutima.—Ezu. 34:6; Visa. 33:22.