1-2. Ku litepa cika ca kele hali Ahave na Manase, kaha vihula vika tu simutuila?

TU hilulenu mizimbu ua vamiangana vavali va ku laza. Umo ua puile muangana ya miyati likumi ya Isaleli, mukuavo ua puile muangana ya miyati ivali ya Yunda. Vutuhu va yoyele mu vintsimbu via ku liseza, vunoni va litombuele mu via vingi. Vose vavali va alulukilile Yehova na ku sevuisisa vantu veni. Kaha naua vose va lemesele vanjambi va makuli na ku tsiha vantu. Vunoni hali ava vamala vavali ha kele cimo ku litepa. Umo ua tualeleho ku linga vupi na ku ku-tsa ceni, vunoni mukuavo ua alulukile kaha va mu ecelele ku vipi vieni via kama. Veya va puile vamiangana vaco?

² Mazina avo a puile, Ahave muangana ua Isaleli, na Manase muangana ua Yunda. Ku litepa ca kele ha kati ka ava vamala vavali, ci tu longesa viuma via seho ku tuala ha ku aluluka. (Vili. 17:30; Loma 3:23) Ku aluluka ca pua vika? Kaha vati ve ku cimuesa? Tua tondeka ku tantekeya vikumbululo vievi vihula, muomu tua tonda Yehova a tu ecele mu tue ku vulumuna. Linga tu tantekeye vikumbululo vievi vihula, tu hilula miono ya ava vamiangana vavali na ku mona vika tu hasa ku lilongesa ku mizimbu yavo. Kaha tu simutuila naua via longesele Yesu ku tuala ha ku aluluka.

3. Ahave ua puile muangana ua cifua cika?

³ Ahave ua puile muangana ua mu citanu na vavali ua miyati likumi ya Isaleli. Ua ambatele Yezevele, muana muangana ua Sindone, cimo cifuti ca vupite ca kele ku cihava. Halumo ku ambata Yezevele, ca lingisile Isaleli ku uana ka uila ku vupite  vua ku Sindone. Vunoni ca pihisile naua vusamba vua cifuti ca Isaleli na Yehova. Yezevele, ua puile mukua ku lemesa Mbale kaha ua suangeleyele Ahave a sambeye vuze vulombelo vua mazilo mu Isaleli. Ku lemesa caco, ca ambatesele kumo na ku linga vupangala mu tembele kaha na ku kombeleya vana. Mu ntsimbu ya kele Yezevele ha vusano, vapolofeto va Yehova vose va kele mu vusonde. Ua tumine vantu va tsihe cingi ca vapolofeto vaco. (1 Vam. 18:13) Kaha Ahave co, “ua lingile vize via vipi ku meso a Yehova mu ku hiana vose va kele ku lutue lueni.” (1 Vam. 16:30) Yehova ua kele na ku mona viose via kele na ku tika-tika Ahave na mpueyeni Yezevele. Vunoni ku ngozi yeni, Yehova ua tumine kapolofeto Eliya, linga a ka lungule vantu va aluluke ku vinjila viavo via ku vihia, omo tele ku cili ntsimbu. Vunoni Ahave na Yezevele va vianene ku ononoka.

4. Kasitiku kaka Yehova ua tumbuilile Ahave, kaha vati ua lingile Ahave?

⁴ Lukakatela lua kele na ku va muesa Yehova, lua hetele honi ha ntsongo. Ngeci ua tumine Eliya a ka ambulule kasitiku ka a ka tambula Ahave na Yezevele. Kasitiku kaco ka puile ku nongesa vusoko vuavo vuose na ku cikota. Mezi a Eliya a tuvile Ahave ku mutima! Kaha cikomouesa ku tantekeya ngecize uze yala ua ku “lihalesa ua likehesele.”—1 Vam. 21:19-29.

5-6. Vika via muesa ngecize ku aluluka ca Ahave ka ca puile ca vusunga?

⁵ Vutuhu ha ntsimbu ize Ahave ua likehesele, vunoni vilinga vieni mu nima yaco via muesele ngecize ku likehesa ceni ka ca puile ca vusunga. Ka tundisile ku lemesa ca Mbale mu vuangana vueni. Cikuavo naua, ka kaniamesele vantu va lemese Yehova. Kaha kati evi lika, vunoni kuli vikuavo naua via lingile via muesele ngecize ka alulukile mpundu.

⁶ Mu nima ya ntsimbu, omo Ahave ua laniene Yehosafate, muangana ua cili ua Yunda linga a ku mu kuase ku lua na vakua Asilia, Yehosafate ua mu mamuine va ci ka hule umo kapolofeto ua Yehova. Ha katete, Ahave ua vianene cimamuna caco ngueni: “Kasi ku a li yala umo hali ikeye tu hasa hula kuli Yehova, Mikaya muana Imela: vunoni nji mu zinda; muomu ke ku nji tumbuila vupolofeto vua viuma via cili, vunoni via vipi.” Vutuhu ngoco, va ileko vene mu ku ka hula kapolofeto Mikaya. Kaha cili vene, mu va ka heteleko uze kapolofeto ua Njambi ua lekele Ahave mizimbu ya ku vihia! Ahave tele nga ua likonkekele na ku vundila ku ecela ca Yehova, vunoni ua mbilile uze kapolofeto mu kamenga. (1 Vam. 22:7-9, 23, 27) Vutuhu Ahave ua hasele ku mbila kapolofeto ka Yehova mu kamenga, vunoni ka hasele ku vindika ku lipuisamo ca vupolofeto. Mu ndzita ya hateleko, Ahave va mu tsihile.—1 Vam. 22:34-38.

7. Vika Yehova ua handekele ku tuala hali Ahave mu nima ya ku-tsa ceni?

⁷ Mu nima ya ku-tsa ca Ahave, Yehova ua muesele cifua ca kele na ku mu muenamo. Omo muangana ua cili, Yehosafate ua tundile ku ndzita, Yehova ua tumine kapolofeto Yehu a ka mu paye omo lia ku likata na Ahave. Yehu, ua payele Yehosafate ngueni: “Ua pandele ku kuasa uze mukua vupi, na ku lema vaze va zinda Yehova ni?” (2 Miz. 19:1, 2) Tu hilulenu hali evi: Nga Ahave ua alulukile mu vusunga, nga kapolofeto ka Yehova ua mu tumbuile ku pua mukua vupi, uze ua zindile Yehova ni? Mua vusunga, vutuhu Ahave ua muesele cimo ku liveya, vunoni ka alulukile mu vutuntu.

8. Vika tu hasa ku lilongesa ku muzimbu ua Ahave ku tuala ha ku aluluka?

⁸ Vika tu hasa ku lilongesa ku muzimbu ua Ahave? Ahave mua vuile muzimbu ua Eliya ku tuala ha luvinda lue ku solokelele vusoko vueni, ua likehesele. Ovu vua puile vuputukilo vua cili. Vunoni via lingile mu nima yaco, via muesele ngecize ka alulukile mu vutuntu ku mutima. Eci ca muesa ngecize ku aluluka, ka ca pandele lika ku lengela ha ku liveya. Tu hilulenu muzimbu ukuavo u tu kuasa ku ivuisisa vati cafua ku aluluka ca vusunga.

9. Manase ua puile muangana ua cifua cika?

 ⁹ Mu nima ya kampe vihita vivali via miaka, Manase ua puile muangana ua Yunda. Citava vupi vueni, vua pulakanene na vuze vua Ahave! Muomu Mbimbiliya nguayo: “Ua pangele vipi via vingi ku meso a Yehova, mu ku mu sangumuna vutenu.” (2 Miz. 33:1-9) Ua tungilile vanjambi va makuli mitula, na ku panga umo kamponia. Kaha halumo kamponia uaco, ua puile njambi ua vakua ku lemesa via ku limona ku mivila. Kaha ua mu hakele mpundu mu tembele ya ku lela ya Yehova! Ua lingile mahesi, ku taha na vunganga. Kaha naua, “ua muaniene maninga a engi ka a kele na mulonga.” Mua vusunga ua tsihile vantu vavengi, vamo vaco, va puile ‘vana veni vaze va hitisile ku tuhia’ mu ku kombeleya ku vanjambi va makuli.—2 Vam. 21:6, 7, 10, 11, 16.

10. Vati Yehova ua sungamesele muangana Manase, kaha vati Manase ua lingile?

¹⁰ Ngeci mua Ahave, Manase neni ua kankamesele ntsingo yeni, ni nguetu, ua vianene vimamuna viose via kele na ku mu hana Yehova ku hitila mu vapolofeto. Ngeci “Yehova ua va nehelele tupitau va civunga ca muangana ua Asilia, ua pandekele Manase na malenge, na ku mu kuta na malenge a vunengu, na ku mu tuala ku Mbambilone.” Citava ku kala mu kamenga mu cifuti ceka, ca lingisile Manase ku hilula vilinga vieni. Ngeci ua putukile “ku likonkeka cikuma ku meso a Njambi ya vaise.” Kaha kati ovio lika. Vunoni “ua lambelele Yehova Njambi yeni.” Kaha naua Manase, “ua vundilile.” Mua vusunga ou cikenia ua putukile ku aluluka. Muomu ua putukile ku mona Yehova, ku pua “Njambi yeni” na ku tualelelaho ku mu vundila na lukakatela.—2 Miz. 33:10-13.

11. Kuliya na 2 Mizimbu 33:15, 16, vati Manase ua muesele ngecize na aluluka mu vusunga?

¹¹ Mu nima ya ntsimbu, Yehova ua kumbuluile vivundilo via Manase. Yehova ua muene ku aluluka ca mutima ua uze yala ngue mu via muesele vivundilo vieni. Ku lambelela ca Manase, ca kuatele Yehova ku mutima, ngeci ua mu hiluisile ha vuangana. Manase, ua lingile cose mu ku muesa ngecize na aluluka mu vusunga. Kaha ua lingile vize ka lingile Ahave. Ua aluluile vilinga vieni. Ua lingile cose mu ku manesa ku lemesa ca makuli na ku sambeya ku lemesa ca vusunga. (Tandenu 2 Mizimbu 33:15, 16.) Ku linga evi, mua vusunga ca tondekele ku simpa, na lutsilielo. Muomu Manase ua puile lungano lua ku vihia ku vusoko vueni, ku vamiata veni, kaha na ku vantu vose mu miaka ya ingi. Vutuhu ngoco, ku miaka yeni ya ku manusuila, Manase ua lihakelele kapandi ka ku sungamesa vimo viuma via vihisile. Halumo  ikeye ua kuasele mutekulieni Yosiya ku pua muangana ua cili.—2 Vam. 22:1, 2.

12. Vika tu lilongesa ku muzimbu ua Manase ku tuala ha ku aluluka?

¹² Vika tu lilongesa ku muzimbu ua Manase? Ua likehesele na ku linga vikuavo naua via cili. Ua vundilile na ku lambelela ku ecela ca Yehova. Kaha ua aluluile vilinga vieni. Ua lingile cose mu ku viukisa viuma via vihisile, ua lihakelele kapandi ka ku lemesa Yehova na ku kuasa vakuavo ku lingamo. Mua vusunga, muzimbu ua Manase ue ku hana lulavelelo cipue vene ku vakua ku linga vipi via kama. Evi via muesa naua ngecize Yehova Njambi ua kala na “vuasi mu ku ecela milonga.” (Visa. 86:5) Cili vene, Yehova ue ku ecela vaze ve ku aluluka mu vusunga.

13. Cimueso cika ca tu longesa viuma via seho ku tuala ha ku aluluka?

¹³ Manase ka liveyele lika vipi vieni. Evi via tu longesa cuma ca kama ku tuala ha ku aluluka. Tu hilulenu ha cimueso eci: Aci singaniekenu nga mu nai mu venda mu ku landa litemo, vunoni va mi hana lika muhini. Mu tava ni? Mua vusunga houe. Vati co nga mukua ku landesa a mi lomboluela ngecize muhini ua pua ua seho mu ku panga litemo? Kasi vene mu viana! Na vuno vene, Yehova ua vundila vakua vupi va aluluke. Nga mukua vupi a liveya, na lingi vuino. Vunoni ku liveya ca pua lika mutamba ua ku aluluka. Amba mutamba ukuavo co uka? Tu lilongesa via vingi ku cimo cisimo ca tele Yesu.

14. Mu cisimo ca Yesu, vati uze muana ua ku zimbala ua muesele vitantekeyeso via katete via ku aluluka?

¹⁴ Yesu ua tele cisimo ce ku kaniamesa mua kama, ca umo muana ua vuhuka, ku Luka 15:11-32. Umo mukuendze ua alulukilile ise na ku tunda ha ndzivo kaha ua ile ku “cifuti ci laako.” Mua ka heteleko, ua ka likovelesele mu muono ua senga na vuhuke. Vunoni mua uililile mu vuhutu, ua putukile ku singanieka mua kama ha muono ueni. Ua nongonuene ngecize nkuma ua kele vuino ku ndzivo ya ise. Ku singanieka caco, cikeco ca tumbuile Yesu ngueni “ua pasukile ku mutima ueni.” Ngeci ua likuminyine ku hiluka kuimbo na ku ka vundila ku ecela ca ise. Eyo, ku liveya ca uze muana ca puile ca seho. Vuno ca puilemo ni? Houe. Ua pandele ku lingako mumo!

15. Vati muana ua ku zimbala ua mu cisimo ca Yesu ua muesele ku aluluka ceni?

¹⁵ Uze muana ua ku zimbala, ua muesele ku aluluka ca vusunga ku viuma via lingile. Vutuhu kuimbo liavo tele ku laako, vunoni ua lingile cose a hilukemo. Kaha mua ka liuanene na ise, ua handekele ngueni: “Tata, muilu na ku meso ove nji na lingi vupi: ka nja pandele naua va nji tumbule muanove.” (Luka 15:21) Ku litavela vupi vueni mu vusunga, ca muesele ngecize ua tondele ku hiluisa vusamba vueni na Yehova. Kaha naua, ua litavelele ngecize vilinga vieni, via vuisile ise vusiua vua kama. Kaha ua  kele naua na cizango ca ku hiluisa vusamba vueni na ise mu njila ya ku linga, ua tavele ku mu puisa cipue vene mukua vipanga kuli ise! (Luka 15:19) Eci cisimo, ka ca puile lika muzimbu ua cili ua ngoco houe. Vunoni ca longesa vakuluntu mu cikungulukilo vitume vi va pande ku hilula, nga vali na ku tala nga umo muntu na aluluka mu vusunga ni kuahi.

16. Omo lia vika ci hasa ku kaluuila vakuluntu ku nongonona nga muntu na aluluka mu vusunga ni kuahi?

¹⁶ Ka ca puile ca casi ku vakuluntu ku nongonona nga muntu ua lingile vupi vua kama na aluluka ni kuahi. Omo lia vika? Muomu vakuluntu ka ve ku hasa ku mona vili mu mutima. Ngeci mukemuo, ve ku hitukila ha vukaleho vua hambandza vuze vu va kuasa ku mona ngecize muntu uaco, na lilongesa mpundu ku zinda vupi vua lingile. Vintsimbu vimo, vamo ve ku linga vupi mu njila ya ku linga na ntsuamua ni liova vene liahi. Ngeci mukemuo vakuluntu ve ku tumama navo, ce ku va kaluuila ku tava nga muntu uaco na aluluka mpundu mu vusunga.

17. (a) Cimueso cika ca muesa ngecize ku liveya na vusiua ka via puilemo mu ku muesa ku aluluka ca vusunga? (b) Ngue muya muesa Mateo 3:8, vika mpundu na pande ku muesa muntu na aluluka mu vusunga?

¹⁷ Tu hilulenu ha cimueso eci. Umo muanetu a linga vupangala mu miaka ya ingi kaha ka lengeya vukuasi, vunoni a suekela mpueyeni, vavusamba, na vakuluntu. Mu nima ya ntsimbu vupi vueni vu lisolola. Kaha omo vakuluntu va mu tota ha kanua, a litavela ngecize ue ku linga vupangala kaha ali na ku liveya mua kama. Vuno ku linga evi, vikevio lika via tondeka mu ku muesa ngecize na aluluka ni? Mua vusunga vakuluntu vali na ku tala cimpande caco, va ka tondeka ku mona vikuavo naua kati vusiua vueni lika. Muomu vupi vueni, ka vua puile visevuka via ntsimbu imo lika, vunoni ua vulumuine mu miaka ya ingi. Cikuavo naua, kati ikeye ua litavelele vupi vueni, vunoni va lingile ku mu kuata. Omo lia viose evi, vakuluntu va ka tondeka ku mona vukaleho vu muesa ngecize na aluluka mu vusunga ku tuala ha visinganieka vieni, cifua ce ku livuilamo, na vilinga vieni. (Tandenu Mateo 3:8.) Kaha ci hasa ku ambata ntsimbu ya kama linga a muese ngecize na aluluka mu vusunga. Vunoni nga ka muesa ha toma ngecize na aluluka, citava va ka mu uisa mu cikungulukilo.—1 Kol. 5:11-13; 6:9, 10.

18. Vati muntu ua kuua, a hasa ku muesa ngecize na aluluka mu vusunga, kaha vika vi hasa ku izamo?

¹⁸ Muntu ua kuua linga a muese ngecize na aluluka mu vusunga, na pande ku kunguluka ntsimbu yose, ku kava vimamuna via vakuluntu ku tuala ha ku vundila na ku lilongesa Mbimbiliya ku sua kumo. Kaha naua, na pande ku linga cose mu ku tina ku viuma via mu uisilile mu vupi vuaco. Nga a lihakela kapandi ka ku hiluisa vusamba vueni na Yehova, citava a kale na vusunga ngecize Yehova a ka mu ecela mu vutuntu,  kaha vakuluntu va ka mu kuasa ku hiluka mu cikungulukilo. Vunoni vakuluntu va tantekeya ngecize nkala cisevuka ca lifuila, ngeci mukemuo ka ve ku hilula visevuka viose mu cifua cimo. Kaha naua ka ve ku linga vihangula mu vuasi vuasi.

19. Ku aluluka mu vusunga ca lomboloka vika? (Ezekiele 33:14-16)

¹⁹ Ngue mu tua lilongesa, ku aluluka mu vusunga ka ca lengelele lika ha ku liveya vupi vu tu na lingi. Vunoni ca lomboloka naua ku alulula cifua ce ku singaniekelamo, cifua ce ku livuilamo na vilinga vieni. Eci ca ambateselakumo na ku likela vupi vueni kaha na ku aluluka linga endele naua mu vinjila via Yehova. (Tandenu Ezekiele 33:14-16.) Cuma ca katete ca na pande ku lisosomua mukua vupi, ca pua ku sungamesa vusamba vueni na Yehova.

20-21. Vati tu hasa ku kuasa muntu na lingi vupi vua kama?

²⁰ Yesu, ua muesele umo mutamba u kuavo ua seho ua ku ambulula ceni ngueni: “Ange ka njezile mu ku sana vakua vuviuke, vunoni vakua vipi linga va aluluke.” (Luka 5:32) Netu cikeco ca pande ku pua cizango cetu. Aci singaniekenu nga umo kavusamba kenu na lingi vupi vua kama. Vika mua pande ku linga?

²¹ Ku mu kuasa ku sueka vupi vueni, ci ka pua lika ku mu vuluma. Kaha na ku visueka vene, ka ce ku vuaha. Iya a hasa ku suekela Yehova viuma? (Visi. 5:21, 22; 28:13) Mu hasa ku kuasa kavusamba kenu, mu ku mu vuluisa ngecize vutumbe vua vakuluntu vua pua ku kuasa. Nga kavusamba kenu kasi a viana ku ka lisolola ku vakuluntu, mua pande ku ka va leka yenu linga mu muese ngecize mu tonda mpundu ku mu kuasa. Muomu vusamba vuenu na Yehova vuli mu vusonde!

22. Vika tu ka simutuila mu cilongesa ci na hatako?

²² Vati co nga vakuluntu va mona ngecize kavusamba kenu, a tondeka ku mu uisa muomu na lingi vupi vua kama kaha mu ntsimbu ya laha? Vuno ku mu uisa ca lomboloka ngecize ka va mu muesele cikeketima ni? Mu cilongesa ci na hatako, tu ka hilula vuino ha cikeketima ce ku muesa Yehova nga ali na ku sungamesa vakua vupi kaha na vati tu hasa ku mu tambuluisa.