1-2. (a) Muntu uose ua tonda vika? (b) Vusunga vuka tu hasa ku kala navuo?

MUNTU uose ua tonda ku mu lema. Kaha tu vose tua tonda ku tu mona mu njila ya cili. Nga vakuetu ka va tu muesa cilemo ca vusunga na vuoloke, tu hasa ku livua vungoco, ngue ka tu silivila.

² Yehova a tantekeya ngecize etu tua tondeka cilemo na vuoloke kaha tue ku vi yongola cikuma. (Visa. 33:5) Tu hasa ku kala na vusunga nguetu Njambi yetu ua tu lema kaha ua tonda va tu niunge vuino. Tu hasa ku limuena ovu vusunga nga tu singanieka ha Masiko a hanene Yehova ku vaIsaleli ku hitila muli Mosesa. Nga nenu mu li na ku ivua vusiua vua kama ni mua luvala muomu vakuenu ka va mi talele mua cili, tua mi vundila mu ci hilule ha vati Masiko a Mosesa * a solola ngozi ya Yehova kuli yenu.

3. (a) Ngue mu ya lombolola Loma 13:8-10, vika tue ku nongonona nga tu lilongesa Masiko a Mosesa? (b) Vihula vika ci kumbulula cino cilongesa?

³ Omo tu lilongesa Masiko a Mosesa, tue ku tantekeya visinganieka via Njambi yetu ua cilemo, Yehova. (Tandenu Loma 13:8-10.) Mu cilongesa cino, tu ka hilula ha amo masiko a va tambuile vaIsaleli kaha na ku kumbulula vihula evi: Omo lia vika tu hasa ku handeka nguetu cilemo cikeco ca pua luvula lua Masiko? Vika tu handekela nguetu Masiko a kaniamesele  vantu ku muesa vuoloke? Vati vaze va kele na mpoko va pandele ku ononoka ku mezi a Lisiko? Kaha Masiko a kele na ku niunga veya mpundu? Vikumbululo via vihula evi viose vi hasa ku tu lingisa ku liziva mua cili, ku kala na lulavelelo, kaha na ku suena mu hiehi na Tatetu ua muilu.​—Vili. 17:27; Loma 15:4.

4.(a) Vusunga vuka vu tu lingisa ku handeka nguetu Masiko a Mosesa emana ha cilemo? (b) Ngue mu va soneka ku Mateo 22:36-40, masiko aka Yesu ua tsindikile?

⁴ Tu hasa ku handeka nguetu Masiko a Mosesa va a tumbikila omo lia cilemo, muomu viose vie ku linga Yehova ue ku vi linga omo lia cilemo. (1 Yoa. 4:8) Yehova ua tumbika mezi a masiko ose ha vitume vivali via ntsindo—Ku lema Njambi, na ku lema mukuenu. (Lev. 19:18; Ndeu. 6:5; tandenu Mateo 22:36-40.) Ngeci mukemuo tu hasa ku mona ngecize Masiko a ku pua 600 a muesa cilemo ca Yehova kuli yetu. Tu ci talenu malungano akuavo.

5-6. Yehova ua tonda vaze va liambata va yoye vati? (b) Vika Yehova a tantekeya? Hanenu cimueso.

⁵ Kakatelenu kuli mukua vulo vuenu, na ku niunga vuino vana venu. Yehova ua tonda vaze va liambata va limuese cilemo ka ce ku hua. (Nje. 2: 24; Mat.19:3-6) Vupangala vua pua vumo vua milonga ya kama vua hasa ku linga muntu. Ngeci mukemuo, Lisiko lia vu 7 lia ku Masiko Likumi lia vindikile vupangala. (Ndeu. 5:18) Vupangala vua pua vupi vua kama “kuli Njambi” kaha vue ku muesa vukenia vua kama ku mukua ndzivo. (Njen. 39:7-9) Kaha muntu nga va na mu ende vungungu ku mukua ndzivo yeni ku vavala ku mutima ce ku tundisaho ce ku ambata miaka ya yingi.

⁶ Yehova ue ku mona ha vati vaze va liambata ve ku yoya umo na mukuavo. Yehova ua tondele vampuevo va vaIsaleli va va niunge vuino. Uze ua singimike Masiko ua pandele naua ku lema mpueyeni kaha ka pandele ku mu kondola omo lia viuma via ngoco. (Ndeu. 24:1-4; Mat. 19:3, 8) Vunoni nga kua solokele citanga ca kama na ku hangula ku mu eca, yala uaco ua pandele ku mu sonekela mukanda ua ku mu kondola. Ou mukanda uaco ukeuo ua hakuilile mpuevo nga va mu vangeya via vupangala. Cikuavo naua, ntsimbu kanda yala hane mukanda ua ku mu kondola, ci soloka ngecize ha katete ua pandele ku ka hetesa cimpande caco ku vakuluntu va kele mu mbonge. Eci ca hanene vakuluntu vukovelelo vua ku seteka ku va kuasa linga kati va tsihe vulo vuavo. Nga umo kaIsaleli ua konduelele mpueyeni omo lia viuma via ngoco lika, Yehova ua lingileko mumo. Neni ua vuile ku vavala omo lia ku mona mpuevo a lila muomu va na mu kondola.—Mal. 2:13-16.

7-8. (a) Vika Yehova ua tuma visemi ku linga? (Talenu ha cikupulo cili helu lia vutala.) (b)  Vika tu lilongesaho?

⁷ Cikuavo naua Masiko a muesele ngecize nkuma Yehova ua haka seho ku vana. Yehova ua sikile visemi ngueni ka va pandele lika ku tondela viuma vi va tondeka vana via ku muvila vunoni na viuma via mu lutsilielo. Visemi va pandele ku pangesa nkala vukovelelo mu ku kuasa vana vavo ku tantekeya Masiko a Yehova na ku mu lema. (Ndeu. 6:6-9; 7:13) Vusunga vua lingisile Yehova ku hana kasitiku ku vaIsaleli, vua puile muomu va kele na ku yandesa vana vavo na vukenia. (Yele. 7:31, 33) Visemi ka va pandele ku mona vana vavo ngue viteli via ngoco na ku va yandesa, houe, vunoni va pandele ku va mona ngue vuana vua ku tunda kuli Yehova na ku va lela vuino.​—Visa. 127:3.

⁸ Vi tu lilongesaho. Yehova ue ku mona vati vaze va liambata ve ku yoya umo na mukuavo. Kaha naua ua tonda visemi va leme vana vavo,  ngueni tangua va ka litavela ku meso eni omo lia cifua ci ve ku va lelelamo.

9-11. Omo lia vika Yehova ua hanene lisiko lia vindika ku liveyela via mbala?

⁹ Kati u liveyele via mbala. Lisiko lia ku manusuila ha kati ka Masiko Likumi, lia vindikile ku liveyela via mbala. (Ndeu. 5:21; Loma 7:7) Yehova ua tumbikile eli lisiko mu ku longesa cuma ca seho ya kama—ngecize vangamba veni va pandele ku niunga mitima yavo, ni nguetu, ku niunga visinganieka viavo. Ikeye a tantekeya ngecize vilinga va vipi vie ku soka ha visinganieka via vipi. (Visi. 4:23) Nga umo kaIsaleli ua tavesele vizango via vipi vi likulise mu mutima ueni, kaha ue ku yandesele mua ku pihia naua vakuavo. Ca ku muenako, Muangana Ndaviti neni ua uilile mu ngandzo eyi. Vutuhu ua puile muntu ua cili, vunoni ha ntsimbu imo, ua liveyelele mpuevo ya mbala. Cizango ceni ca mu tualele ku vupi. (Tia. 1:14, 15) Ndaviti ua lingile vupangala, ua setekele ku fuika vupi vueni mu ku kuisa yala ua mpuevo uaco, kaha mu nima yaco ua mu tsihisile.​—2 Sam. 11:2-4; 12:7-11.

¹⁰ Yehova ua tantekeyele nga umo kaIsaleli a muesa lisino ku lisiko lia ku liveyela via mbala, muomu ue ku mona vili ku mutima ua nkala muntu. (1 Miz. 28:9) Lisiko lia handeka via ku liveyela viuma via mbala lia longesele vantu ngecize va pandele ku lihenga ku nkala visinganieka vi hasa ku lingisa muntu ku muesa vilinga via vipi!

¹¹ Vi tu hasa ku lilongesaho. Yehova ke ku mona lika ku cifua ca muntu. Vunoni ue ku mona vili ku mitima yetu. (1 Sam. 16:7) Ka kuesi viuma vi tu hasa ku mu suekela. Ue ku lengeya viuma via cili vili muli yetu na ku tu kaniamesa. Vunoni ikeye ua tonda tu lihakele kapandi ka nongonona na ku niunga visinganieka vietu ntsimbu kanda vi ci lisolole mu vilinga.​—2 Miz. 16:9; Mat. 5:27-30.

12. Vika a tu longesa Masiko a Mosesa?

¹² Masiko a Mosesa naua a tu longesa ngecize Yehova ua lema vuoloke. (Visa. 37:28; Isa. 61:8) Ua tu sezela lungano lua cili ku tuala ha vati tu hasa ku niungilamo vakuetu. Ntsimbu yose i va kele na ku ononoka vitume via Yehova, ua va vezikisile. Vunoni mu va muesele lisino ku vitume vieni, vakevo vene va yandele. Tu ci lilongesenu naua Masiko avali ha kati ka Masiko Likumi.

13-14. Vika a handekele Masiko avali a ku livanga, kaha vika viezilemo nga vaIsaleli va a niungile?

¹³ Lemesenu lika Yehova. Masiko avali a ku livanga a muesele ngecize vaIsaleli va pandele ku lihakela kapandi ka ku lemesa lika Yehova kaha nguao ka va pandele ku lemesa tumponia. (Ezu. 20:3-6) Mu ku niunga vitume viaco, vakevo ve ku vezikile kati Yehova. Mu vononokele va kele mua cili. Vunoni mu va lemesele vanjambi va makuli muezile ku vindama.

¹⁴ Aci singaniekenu ha vakua Kanana. Mu ku linga va kele na ku lemesa vanjambi va makuli kati Njambi ua vusunga, vakevo vavene va yandele. (Visa. 115:4-8) Va lingile viuma via ku pihia cikuma ngeci mua ku tsimika vana vavo ku pua vikombelo mu ku lemesa cavo. Na vaIsaleli navo mu va likelele ku lemesa Yehova na ku lemesa tumponia, muezile ku vindama cavo na vusoko vuavo. (2 Miz. 28:1-4) Kaha vaze va kele na viteli, va likelele ku kava vitume via Yehova via vuoloke. Va pangesele mpoko yavo mu ku pakesa vakua ku zeya. (Ezek. 34:1-4) Yehova tele ua lunguile laza vaIsaleli ngueni ue ku hanene kasitiku kuli uose ue ku pakesele vantuluue na vana vantsiua. (Ndeu. 10:17, 18; 27:19) Vunoni vaIsaleli mu va kele na ku mu ononoka na ku niunga vakuavo vuino, Yehova ua kele na ku va vezikisa.—1 Vam. 10:4-9.

15. Vika tu lilongesa hali Yehova?

 ¹⁵ Vi tu hasa ku lilongesaho: Mulonga ka ue ku pua ua Yehova nga vamo vangamba veni va muesa lisino ku vitume vieni na ku yandesa vantu veni. Vunoni ua tu lema kaha ue ku mona nga va tu yandesa. Neni ue ku ivua ku vavala cikuma ku hiana kayando ke ku mona cisemi ua mpuevo omo a mona kakeke keni a yanda. (Isa. 49:15) Vutuhu vintsimbu vimo Yehova ke ku sungamesa viuma mu ntsimbu oyo vene, vunoni ku ka kala ntsimbu imo omo vose vakua ku linga via vupi ku cizango va ka litavela ku tuala ha viuma vi ve ku linga ku vakuavo.

16-18. Vika a handekele Masiko a Mosesa ku tuala ha muono, kaha vika tu lilongesaho?

¹⁶ Masiko a Mosesa a handekele via vingi ku tuala ha muono ua vaIsaleli, ngeci ca puile ca seho ku vangazi ku sompesa vangamba va Yehova mu vusunga. Va kele na citeli ca ku tala kati lika vimpande via mu lutsilielo, vunoni na vimpande vikuavo via kuatele ku mbunga na milonga. Tu talenu vimo vimueso.

¹⁷ Ca ku muenako, nga kaIsaleli ua tsihile mukuavo, ka va kele na ku mu tsiha oho vene. Kaha vakuluntu va mu mbonge yeni va pandele ku tondesesa vuino nga ca tondekele vene ku mu tsiha ni kuahi. (Ndeu. 19:2-7, 11-13) Vakuluntu va kele naua na ku tala ha visoti via tangua na tangua—ku tuala ha vitanga via mbunga na via vulo. (Ezu. 21:35; Ndeu. 22:13-19) Mua vusunga omo vakuluntu va lingile vuino cipanga cavo, kaha vaIsaleli vononokele Masiko, vose va vezikile, na ku zumbangeya Yehova.—Levi. 20:7, 8; Isa.48:17, 18.

¹⁸ Vi tu hasa ku lilongesaho: Viose via kuata ku muono uetu via kala na seho kuli Yehova. Ua tonda tu pue vakua vusunga na vakuetu na ku va muesa cilemo omo tu yoya navo. Kaha ue ku mona viose vi tue ku handeka ni ku linga, cipue nga tuli ku vindzivo vietu.​—VaHe. 4:13.

19-21. (a) Vati vakuluntu na vangazi va pandele ku niunga vangamba va Njambi? (b) Masiko aka Yehova ua tumbika mu ku ohiela vangamba veni? (c) Vika tu lilongesaho?

¹⁹ Yehova ua tondele ku ohiela vangamba veni ku vilinga via ku pihia via vakua vifuti. Ngeci ua tumine vakuluntu na vangazi ku kava Masiko ca ku hona kahangu. Kaha, vangazi ka va pandele ku sompesa vantu mu njila ya ku pihia ni ku va yandesa. Vunoni, va pandele ku lema vuoloke.​—Ndeu. 1:13-17; 16:18-20.

²⁰ Yehova ue ku vuila cikeketima vangamba veni, ngeci ua tumbika masiko linga kati va va yandese. Ca ku muenako, Masiko ka a tavesele ku tuika muntu mulonga ca ku hona vusunga. Kaha muntu u va vangeyele ua kele na mpoko ya ku tantekeya iya ali na ku mu vangeya. (Ndeu. 19:16-19; 25:1) Ngeci ntsimbu kanda va mu tuike mulonga, ha pandele ku kala vamo vakaleho vavali. (Ndeu. 17:6; 19:15) Vatico nga kaIsaleli ua lingile vupi vunoni ha meso a mukaleho umo lika? Ka pandele ku  singanieka ngueni mu ku linga mukaleho umo lika na mu mono ka tambula kasitiku, houe. Muomu Yehova ua mu muene. Kaha mu vusoko, visemi va vamala va va hanene mpoko, vunoni mpoko yaco ya kele na nginga. Muomo vimo vimpande via mu vusoko, vakuluntu va mbonge vakevo kele na mpoko ya ku teta lizi.​—Ndeu. 21:18-21.

²¹ Vi tu hasa ku lilongesaho: Yehova ua tu sila lungano lua ku tantuluka; ke ku linga via vuhenge. (Visa. 9:7) Ue ku lunguisa vaze ve ku ononoka ku vitume vieni na ku hana kasitiku ku vaze ve ku pangesa mpoko yavo mu vuhenge. (2 Sam. 22:21-23; Ezek. 9:9, 10) Vamo va hasa ku linga vupi na ku singanieka nguavo ka va ka va hana kasitiku, vunoni Yehova kasi ue ku vi solola mu ntsimbu yaco na ku va hisa. (Visi. 28:13) Kaha nga ka va liveye, vuovuno va ka limuena ngecize nkuma ‘cuma ce ku vuisa liova cikuma-kuma ca pua kuua mu mavoko a Njambi ua muono.’​—VaHe. 10:30, 31.

22-24. (a) Veya mpundu Masiko a kele na ku niunga, kaha vika tu lilongesaho ku tuala hali Yehova? (b) Cimamuna cika ca kala ku Ezundu 22:22-24?

²² Masiko a niungile cikuma-kuma vaze ka va hasele ku liniunga vavene ngeci mua vana va ntsiua, vantuluue, kaha na vangendzi. Vangazi va va sikile nguavo: “Kati u hengese vusunga vua pande mukua ku lisuka, cipue uze kesi na ise, cipue kati u tambule vuzalo vua ntuluue ngue ciye.” (Ndeu. 24:17) Yehova ua muesele mpundu cikeketima na ngozi kuli vaze ka va kele na mukuasi mu membo. Kaha  ua kele na ku hana kasitiku ku vaze va va yandesele.—Tandenu Ezundu 22:22-24.

²³ Masiko naua a niungile vusoko ku nkala vupi ni mulonga ua ku limona ku mivila na kavusoko ua ha hiehi. (Levi. 18:6-30) Vutuhu vakua vifuti va zengelekele vaIsaleli va tavele ku linga mazilo aco aa, vunoni vangamba va Yehova va pandele ku vi mona ngue mua kele na ku vi muenamo Yehova​—ca pua cizila.

²⁴ Vi tu hasa ku lilongesaho: Yehova ua tonda ngueni vaze ve ku hana mpoko ya ku tumamena vakuavo va pande ku lingamo na ngolo. Ua zinda milonga yose ya likuata na vupangala. Kaha a tonda vaze ka va hasa ku liniunga vavene, va va niunge mu njila i tondeka na ku va hakuila ku vuhenge.

25-26. (a) Omo lia vika tu hasa ku handeka nguetu cilemo na vuoloke via pua ngue muku na muono? (b) Vika tu ka lilongesa mu cilongesa ci na hatako mu vimpande evi via ku likava?

²⁵ Cilemo na vuoloke via pua ngue muku na muono; hano ha mavu, evi viuma vie ku pangela hamo, ka citava ku tepa cimo ku cikuavo. Ngeci mukemuo, nga tu kala na vusunga nguetu Yehova ali na ku tu niunga mu vuoloke, cilemo cetu kuli ikeye ci kola. Kaha ku lema Yehova na vitume vieni, ci ka tu sindiya ku lema vakuetu na ku yoya navo mu vuoloke.

²⁶ Masiko a Mosesa a kuasele vaIsaleli ku likuata vusamba vua kama na Yehova. Vunoni, va a tundisileko mu nima ya cikombelo ca Yesu, kaha va hingisilemo vimo viuma vieka via cili ku hiana akeo. (Loma 10:4) Muomu kapostolo Paulu ua handekele ngueni Masiko a Mosesa a puile ngue “cimbembe lika ca vize via ku viuka vi kezako.” (VaHevelu 10:1) Viuma vika? Mu cilongesa ci na hatako cevi vilongesa via ku likava, tu ka lilongesa vimo viuma viaco na seho ya kala ha cilemo na vuoloke mu cikungulukilo ca Vakua Kilistu.