Vatate lizina liavo va John Mills, va va mbatizile mu Mbonge ya Nova Yorke tele vali na miaka 25. Muanetu Russell ikeye ua lingile cimpande ca mbatizimu yavo. Mu nima ya ntsimbu ya indende, vatate va ile ku Trinidade, ku va ka ambatele umo mukua ku lilongesa Mbimbiliya (ni nguetu Mukaleho) ua ntuima lizina lieni Constance Farmer, vakevo vanana. Vatate va kuasele kavusamba kavo William R. Brown ku muesa “Foto-Drama ya ku Tanga ca Viuma.” Va kele na ku muesa-muesa video yaco noho muanetu Brown na mpueyeni va va tumine ku cihava ca Afrika mu 1923. Vunoni vatate na vanana, vaze va puile va ku vuavesa, va tualeleho ku ambuluila mu Trinidade.

Visemi vetu va kele na vana 9, ndala yetu va mu lukile nguavo Rutherford, mu ku hindula muanetu Rutherford uze ua puile ntuamena ua Watch Tower Bible and Tract Society ku ntsimbu ize. Ange nja semukile lia 30 ya Dezembro ya 1922, va nji hinduile muanetu Clayton J. Woodworth, uze ua kele na ku tuamenena ku tuhuka ca vimpande via mu Idade de Ouro (Despertai!). Visemi va tu kuasele tu vose tu manusule visikola vunoni ka tua ile ku visikola via kama, va tu kaniamesele cikuma ku kala na vizango via mu lutsilielo. Vanana va kele na vutongue vua kama vua ku hilula ha Visoneka na ku suangeleya vantu. Vatate va lemene ku tu leka via mizimbu ya mu Mbimbiliya, kaha va kele na ku pangesa muvila uavo uose linga va tu kuase ku ivuisisa mizimbu yaco ngue ya lelo.

Kapandi ka va lihakelele mu ku tu kuasa ka ka ile mu ngoco. Muomu ha kati ketu vamala vatanu, vatatu va ile ku Sikola ya Ngileande. Vantsongo vetu va vampuevo vatatu va puile vapioneiro mu miaka ya yingi ku Trinidad na Tobago. Ku hitila mu vilongesa na lungano luavo lua cili, visemi vetu va tu tombekele “mu ndzivo ya Yehova.” Cifua ci va tu kaniameselelemo ca tu kuasele ku kola na ku tuikilila “mu mapela a Njambi yetu.”—Visa. 92:13.

 Ndzivo yetu ya puile luvula lua cipanga ca ku ambulula. Vapioneiro va kele na ku likunguluilako kaha va kele na ku handeka cikuma via umo misionaliu ua ku Kanada ua ka menekele ku Trinidad, lizina lieni George Young. Visemi vetu va kele na ku handeka cikuma via vakuavo va va pangele navo, ni nguetu muanetu Brown na mpueyeni, vunoni tele va va tuma honi ku cihava ca Afrika. Viose evi via nji vuisile cizango ca ku putuka ku ambulula tele nji li na miaka likumi.

Ku matangua aze mikanda yetu ya kele na ku tsimika ngue tuhia, muomu ya anekele malombelo a makuli, mingoso ya lizangamena na pulitika ha mutana. Ngeci mu muaka ua 1936 vanguvulu va vindikile mikanda yose ya Vakaleho va Yehova. Vutuhu va tu vindikileyo ambe ngoco tua tualeleho ku i pangesa mu vusueke noho ha ya huilile. Kaha tua putukile ku caula na mapapelo a mizimbu, na vikinga via kele na mapapelo a mizimbu, vitratado na tumapapelo tua mizimbu. Tua ambuluilile mu mbonge ya Tunapuna hamo na vamuanetu va kele na ku pangesa likalu lia cikumo mu ku ambulula, kaha tua ambuluilile mu mbonge yose na ku mitamba ya ku laako ya ku Trinidad. Mua vusunga tua vuile ndzolela ya kama! Evi vipanga viaco via mu lutsilielo via kaniamesele cilemo cange kuli Yehova ngeci nja li hanene na ku nji mbatiza tele nji li na miaka 16.

Viose evi vi nja lihitile navio ku vunike, via puile ngue vusuana ku vusoko vuetu kaha via nji lingisile ku ivua cizango ca ku pua misionaliu. Mu nja ile ku Aruba mu 1944 mu ku ka pangela hamo na muanetu  Edmund W. Cummings kasi nja kele na cizango caco. Tua vuile ndzolela ya kama mu tua kungulukile na vantu va ku pua likumi ku mulalelo mu 1945. Mu muaka ua hateleko, ha nkundu yaco ha sokolokele cikungulukilo ca katete.

Mu nima yaco, nja ambuluilile umo mukuetu ku vipanga lizina lieni Oris. VaOris va kele na vimpata via vingi omo lia vilongesa via ku vulombelo vu va kele. Vunoni mu va lilongesele Mbimbiliya na ku tantekeya vi ya longesa mpundu, va va mbatizile lia 5 ya Janeiro ya 1947. Mu ku hita ca ntsimbu, tua putukile ku lilema, kaha mu nima yaco tua liambata. VaOris putukile vupioneiro mu Novembro ya 1950. Navo ku mukulo muono ua tu tovalele.

Mu 1955 va tu laniene ku Sikola ya Ngileande. Mu tua kele na ku livuahesela via vungendzi vuaco, tua likelele vipanga na ku landesa ndzivo yetu na vikuata vikuavo, kaha tua tundile ku Aruba. Lia 29 ya Julho ya 1956 tua manusuile sikola ya Ngiliande ya 27 kaha va tu tuma ku Nigeria.

Mu tue ku hilulaho, vaOris nguavo: “Sipilitu ya Yehova i hasa ku kuasa muntu ku vula visoti via mu muono ua vumisionaliu. Ange tele ka nja tondele ku kovela mu cipanga ca vumisionaliu. Muomu nja tondele ku kala na ndzivo yange na vana. Vunoni nja aluluile visinganieka viange omo nja muene ngecize tua pandele ku ambulula vuasi-vuasi muzimbu ua cili. Mu nima ya sikola ya Ngileande tua puile vamisionaliu. Mu tua londele mu mbapolo ya Queen Mary, muanetu Worth Thornton, ua kele na ku pangela mu seketa ya Muanetu Knorr ua tu sikile ngueni, ‘Bon voyage!’ Kaha ua tu lekele ngueni tu ka pangela ku Mbetele. Nja tutumuisile na ku handeka nguange “kuahi.” Vunoni mu vuasi-vuasi nja aluluile visinganieka viange na ku tava kuya, mua vusunga nja lemene cikuma ku pangela ha Mbetele kaha nja ka kele na vipanga via vingi. Cimo cavio ci nja lemene cikuma: ku pangela ha vutambuilo vua vantu va kele na kuiza ha Mbetele. Nja lemene cikuma vantu, kaha cipanga caco ca nji hele vukovelelo vua ku tantekeya vamuanetu mu Nigeria. Cingi cavo va kele na kuiza oko va na tokoloka, na ku hona, kaha na ndzala. Kaha ca puile ku vezika ca kama ku va kuasa na vize vi va tondekele. Viose via puile vipanga via ku lela vi nja kele na ku lingila Yehova kaha via nji nehelele vivezikiso na ndzolela ya kama.” Mua vusunga, vipanga viose via tua kele navio via kele na ku tu kuasa ku tuikilila.

Mu 1961 ku ciuano ca vusoko ku Trinidad, muanetu Brown ua handekele via lihitile navio mu Afrika. Mu nima yaco ua handekele via muzimbu ua ku kola ca vipanga vietu mu Nigeria. Kaha ua nji vumbatelele na ku handeka na vatate ngueni: “Johny, yove kanda u ye ku Afrika, vunoni muanove na lingimo laza” kaha vatate va handekele nguavo: “A tualeleho muomu ali na ku linga vuino! Ndzili i kaleko ku matangua ose!” Ku kaniamesa ci nja tambuile ku vamuanetu va kuhia mu litsilielo ca kaniamesele cizango cange ca ku tualeleho ku panga na ntuima.

 Mu 1962, tua tambuile civezikiso cikuaco naua, tua ka hitile mu sikola ya Ngileande ya vu 37 mu vingonde likumi. Muanetu Wilfred Gooch, ua puile mukuluntu ua Mbetele ya ku Nigeria neni ua lingile sikola ya Ngileande ya vu 38 kaha ha nima yaco va mu tumine ku Inglaterra. Ngeci cipanga ca ku tuamenena Mbetele ya mu Nigeria ca salele kuli yange. Mu ku kava lungano lua Muanetu Brown njendele lumangendzi, na ku tantekeya vamuanetu mu Nigeria. Vutuhu cingi ca vamuanetu mu Nigeria va puile vihutu, kaha ka va kele na vikuata vi va kala navio cingi ca vantu mu vifuti via vupite, ndzolela yavo ya nji muesele ha toma ngecize, ndzolela ya vusunga ka yemanene ha vimbongo ni vupite vua muntu. Nga nji singanieka ha lamba ya vaze vamuanetu, ca kele na ku nji vuisa ndzolela ku va mona va na livuahesa, na ku zala vuino ku viuano. Mu ya kele na ku heta ntsimbu ya viuano via muhato vamuanetu va vengi va kele na kuya mu makalu a kama, vi autocarro, kaha vakuavo co va kele na ku ya na ma bolekajas * (vi autocarro via ku fukuka ku mikulo). Makalu aco va sonekeleho visimo via ku tovala. Limo ngualio: “Mandoke a andende a hasa ku panga kalunga ndonga.”

Cize cisimo ca puile ca cili mpundu! Muntu ku muntu nga a lingako mutamba ueni viuma vi ya ku lutue. Ngeci netu tua lingileko mutamba uetu. Kaha mu 1974, Nigeria ikeyo ya puile ya katete ku kala na vakua ku ambulula va ku pua 100.000, mu nima ya Estados Unidos!

Mu ntsimbu ya ku livuezelela caco, ndzita ya katukile mu Nigeria tunde mu 1967 na mu 1970. Mu vingonde via vingi, vamuanetu ku cikulo ca Ndonga Niger, Biafran, ka va hasele ku pangela hamo na Mbetele. Tua kele lika na ku va tualela via-ku-lia via mu lutsilielo. Ngue mu nja handeka ku vuputukilo, tua vundilile vukuasi vua Yehova, na ku zavuka ndonga vintsimbu via vingi.

Nji vuluka mpundu mu tua kele na ku ya mangendzi a vusonde ngeci mua ku zavuka ndonga Niger, na ku ovoka mu mavoko a masualale, mavezi, na vusonde vukuavo. Cili vene, nga ca puile ca casi ku uila mu mavoko a masualale vaze va kele ku sinia likuavo lia Biafran. Tangua limo, nja zavukile Ndonga Niger na vuato ku tundilila ku Asaba na ku ya ku Onitsha mu ku ka kaniamesa vakuluntu ku mbonge ya Enugu. Vungendzi vukuavo vua kaniamesele vakuluntu vua puile ha litangua li va vindikile tuhia tua vunengu mu mbonge ya Aba. Mu mbonge ya Port Harcourt, ciuano cetu ca huile vuasi-vuasi muomu civunga ca masualale va mu Biafran va takalele masualale va kele na ku niunga ku mbandza ya limbo.

Evi viuano via puile via seho cikuma ha ntsimbu ize mu ku kaniamesa vamuanetu ngecize Yehova kasi ua va hakele seho kaha va tondekele vimo vimamuna ku tuala ha ku viana ku lihaka mu via mavu na ku likuata kumo. Vamuanetu vose va mu Nigéria va hasele ku hita vuino mu ndzita eyi. Va muesele cilemo cize ca hianene vizindo via kele ha kati ka miyati, kaha va tualeleleho ku likata kumo. Mua vusunga ca puile ku vezika ca kama ku kala hamo navo ha ntsimbu ize ya ikalu!

Mu 1969, Muanetu Milton G. Henschel ikeye ua puile ntuamena ya Ciuano ca Limbo ca Vifuti Viose ca mutue “Paz na Terra,” mu Lipela lia Yanke, ku Nova Yorke. Mu ku pua mukuasi ueni nja lilongesele via vingi kuli ikeye. Eci ca hetele ha ntsimbu ya cili muomu mu 1970 kua lihitile Ciuano ca Limbo ca mu Vifuti Viose ca mutue “Homens de Boa Vontade” mu Lagos, Nigeria. Mu ku linga eci ciuano ca keleko te ndzita i nahu vuovuno, via puilemo lika omo lia vukuasi vua Yehova. Mizimbu ya muesa ngecize eci ciuano va ci lingile mu malimi 17, kaha kua solokelele vantu va heta ku 121.128. Muanenu Knorr na Henschel, kaha na vangendzi vakuavo va ku Estados Unidos na Inglaterra va limuenenene na meso avo mu va mbatizilile vantu va ku pua 3.775. Eci ca komouesele cikuma muomu olu lua puile lua mbangelo tunde mu Pentekosta. Ku kuasa ku viukisa eci ciuano ca puile ku fuitangana ca kama, havueni. Ku livuezelela ca vakua ku ambulula ca puile vene ngue ku lana ca vampuka mpundu, havueni!

Mu miaka 30 i nja yoyelele mu Nigeria, ca nji vuisile ndzolela ya kama cikuma ku pangela ku Vucelo vua Afrika mu ku pua kaniungi ua ku zinguluka kaha na kaniungi ua muhato. Mua vusunga vamisionaliu va viukilile cikuma omo lia vukuasi vu tua va hanene muntu ku muntu! Ca tu vuisile ndzolela ya kama ku va simpisa ngecize va puile va seho ya kama! Eci cipanga ca nji longesa ngecize ku muesa seho ku vantu ni ku nkala muntu ya pua lihungu lia kama lia  kuaselamo muntu linga a tualeleho, kaha na ku pangela hamo na lukungulukilo lua Yehova.

Yehova ikeye ua tu kuasele ku lua na visoti viezile mu nima ya ndzita na misongo. Tua kele na ku limuena mpundu na meso etu mua kele na ku tu vezikisa Yehova. Mpueyange Oris ngueni:

“Tu vose tua vavalele malaria. Vunoni tangua limo yaliange ua vavalele cikuma, kaha ua lezumukile ngeci va mu tuntisilile ku sipitali ku Lagos. Va nji lekele nguavo yanini nga a mona muono, vunoni ua huzulukile! Mua hindukile, ua putukile ku leka mukua ku mu saka via Vuangana vua Njambi. Kaha mu nima yaco nange neni tua ile mu ku ka meneka yala uaco ua lizina Nwambiwe, na ku mu vuluisa via mu lekele ku sipitali. Ua tavele vusunga kaha mu nima ya ntsimbu ua pua honi mukuluntu mu cikungulukilo, ku Aba. Nange nja hasele ku kuasa va vengi, ambe vene vaze va puile vaMusulumanu va ntuima va himpukile honi vangamba va Yehova. Tua vuile ndzolela ya kama, ya ku tantekeya na ku lema kati lika vantu va mu Nigeria, vunoni na miyati yavo, visemua viavo na malimi avo.”

Eci cikeco cilongesa cikuavo ci nja lilongesaho: Linga cipanga cetu ci ye ku lutue mu cifuti cize ci va tu tumine, tua pandele ku lilongesa ku lema vamuanetu ambe nga cisemua cavo ca liseza cikuma na cetu.

Mu nima ya ku pangela ku Mbetele ya ku Nigeria, mu 1987 tua tambuile citeli cikuavo mu ku pua vamisionaliu ku imo nkundu ya ku vuaha ku Santa Lucia, mu Karibe. Tua lemene cikuma eci cipanga, vunoni tua uaneneko visoti vikuavo. Mu Afrika, tua uanene citanga ca yala ku ambata vampuevo vavengi, vunoni citanga ca kuno ku Santa Lucia, ca pua yala na mpuevo ku kala hamo ca ku hona ku liambata muaya masiko. Ngolo ya mu Lizi lia Njambi ya kuasele vandongesi va Mbimbiliya ku alulula cifua ca miono uavo.

Mu ku linga tua kele honi na ku kulupa, ngeci mu 2005 Civunga ca Vantuamena ku cilemo cavo va tu tumine ku cikota ca kama ku Brooklyn, Nova Yorke, Estados Unidos. Nkala litangua nje ku santsela Yehova omo lia mpueyange Oris. Vutuhu ca vusiua va mu vulile ku citozi ku-tsa mu 2015, kaha vusiua vu nje ku ivua ka citava ku vu lombolola. Tele kavusamba kange ua ngozi na cilemo. Tua lilemene cikuma mu miaka 68 i tua yoyele hamo. Tua limuena nguetu nkuma luvula lua ku ivua ndzolela, cipue mu vulo ni mu cikungulukilo, lua pua ku singimika vaze vali na mpoko, ku ecela na mutima uose, ku likehesa na ku muesa mihako ya sipilitu.

Mu kua solokele cimo cisoti ca tu luvalesele, tua kele na ku talela lika kuli Yehova linga a tu kuase ku tualelaho ku lihakela kapandi ka tua likuminia. Ku tualelaho ku sungamesa muono uetu, ca tu kuasele ku mona ngecize viose via kele na ku enda vuino ntsimbu yose—vunoni via cili vi keza ku lutue!​—Isa. 60:17; 2 Kol. 13:11.

Yehova ua vezikisile cipanga ca vavusoko na visemi vetu mu Trinidad na Tobago, kaha ku liya na umo muzimbu ua vuovuno, vantu va ku pua 9.892 va neza mu vusunga ku cifuti caco. Ku Aruba kua kele va vengi va lihakelele kapandi ka ku kolesa cikungulukilo mu nja kele. Lelo lino mu nkundu ize mua kala vikungulukilo via ku pua 14. Kaha mu Nigeria co, numelu ya vakua ku ambulula ya livuezelela manene na ku heta ku 381.398. Kaha mu nkundu ya Santa Lucia mu li vamuanetu 783 va li na ku kuatesa ku cipanga ca Vuangana vua Yehova.

Njili honi na miaka 90. Samo 92:14 ya handeka via vaze va va tombeka mu ndzivo ya Yehova nguayo: “Va kema vusuka ku vusinakazi vuavo; Va ka sula na mema na ku tontola.” Nja santsela cikuma omo lia ku pangesa muono uange uose mu ku pangela Yehova. Vusamba vu nja linga na Yehova vua nji kaniamesa ku mu pangela mu vutuntu. Mu cilemo ceni, Yehova ua nji tavesa ku “tuikilila mu mapela” Eni.​—Visa. 92:13.