1. Vati Ndaviti ua vuile ku mutima ku tuala hali Yehova, kaha eci ca mu sindiyile ku linga vika?

MUANGANA NDAVITI ua sonekele ngueni: “Ua kama Yehova, kaha va na pande ku mu sangala cikumakuma.” (Visa. 145:3) Ua lemene Yehova, kaha cilemo caco ca mu lingisile ku sangala Yehova “ha kati ka lukungulukilo.” (Visa. 22:22; 40:5) Mua vusunga nenu mua lema Yehova kaha mua tava aa mezi a Ndaviti: “Ua ku sangaziala yove, A Yehova, Njambi ya Isaleli tatetu, ku miaka na miaka ya ya-ye.”—1 Miz. 29:10-13.

2. (a) Vati tue ku sangala Yehova? (b) Vitanga vika ve ku pinda navio vamo vamuanetu, kaha vika tu livuluisa?

² Lelo lino, njila imo i tu hasa ku sangalelamo Yehova ya pua mu ku kumbulula ku viuano via Vakua Kilistu. Vunoni vamo vamuanetu ce ku va kaluuila cikuma ku kumbulula. Ve ku tonda ku kumbulula ku viuano, vunoni ve ku ivua liova. Vati va hasa ku vula citanga caco? Kaha vika vi hasa ku tu kuasa tu vose tu hane vikumbululo via cili ku viuano? Ntsimbu kanda tu ci kumbulule evi vihula, tu ci livuluisenu vusunga vua kama vuuana vu tue ku kumbuluila ku viuano.

3-5. (a) Kuliya na VaHevelu 13:15, vika tue ku kumbuluila ku viuano? (b) Vuno tu vose tua pande ku hana vikumbululo via cifua cimo lika ni? Lombololenu.

³ Yehova ua tu hana tu vose civezikiso ca ku mu sangala. (Visa. 119:108) Ku kumbulula ku viuano ca pua ku hana “cikombelo ca ku sangala” kuli Njambi, ka citava vakuetu va tu lingileco muomu ca pua ca muntu ku muntu. (Tandenu VaHevelu 13:15.) Vuno Yehova ua tonda tu vose tu hane vikombelo ni vikumbululo via ku lifua ni? Houe!

 ⁴ Yehova a tantekeya ngecize vutongue vuetu vua liseza-seza, kaha ua haka seho ku vikombelo vi tue ku mu hana. Singaniekenu ha cifua ca vikombelo vi a tavele kuli vaIsaleli. Vamo vaIsaleli va hasele ku mu hana mpanga ni mpembe. Vunoni vihutu va kele na ku mu hana “tumboua vavali cipue vana va mavembe vavali.” Kaha nga ka va hasele ku mu hana tuzila vavali, Yehova ua tavele ku mu hana “mutamba ua mu likumi ua efa ya vunga vua ku hia satu.” (Levi. 5:7, 11) Vunga vua puile vua ndando ya indende, vunoni Yehova kasi ua tambuile cikombelo caco, ca kama lika nga ca puile ca “vunga vua ku hia satu” ni nguetu vua ku hia vuino.

⁵ Njambi yetu ka alulukile na lelo mukemuo mue ku ivua. Mu tue ku kumbulula ke ku tonda ngecize tu vose tu pue vakua vuino mu ku handeka ngeci mua Apolo ni vakua mezi a ku suangeleya ngeci mua Paulu, houe. (Vili. 18:24; 26:28) Via tondako Yehova via pua linga tu hane vikumbululo via cili kuliya na vuhasi vuetu. Vulukenu uze ntuluue ua hanene tumbongo tuvali tua seho ya indende. Yehova ua tavele vuana vuaco muomu uze ntuluue ua hanene vuana vua seho ya kama cikuma vua kele navuo.—Luka 21:1-4.

6. (a) Kuliya na VaHevelu 10:24, 25, vati vikumbululo vi tue ku ivua ku viuano vie ku tu vuisa ku mutima? (b) Vati mu hasa ku muesa seho kuli vaze ve ku lihakela kapandi ka ku kumbulula?

⁶ Tue ku likaniamesa umo na mukuavo ku hitila mu vikumbululo vietu. (Tandenu VaHevelu 10:24, 25.) Tu vose tua lema ku ivua vikumbululo via ku liseza-seza ku viuano. Tua lema ku ivua tuvikumbululo tua vanike. Kaha vikumbululo via vantu va viukilila mu ku tantekeya vusunga vie ku tu vuisa ndzolela. Cikuavo naua tue ku komoka vaze ve ku ‘simpa’ mu ku hana cikumbululo, vutuhu va pua va muekulu ni vali na ku lilongesa lilimi lietu. (1 Tes. 2:2) Vati tu hasa ku muesa seho ku kapandi ka ve ku lihakela? Njila imo ya pua mu ku va santsela ku vikumbululo viavo mu nima ya ciuano. Njila ikuavo ya pua netu ku lihakela kapandi ka ku kumbulula. Ku lingamo, cikeco ca pua ku likaniamesa umo na mukuavo, kati vakuetu lika va tu kaniamese vunoni netu tu va kaniamese.—Loma 1:11, 12.

7. Vati ku kumbulula ce ku tu kuasa etu vavene?

⁷ Ku kumbulula ce ku tu kaniamesa netu vavene. (Isa. 48:17) Mu njila ika? Ha katete, nga tuli na vutumbe vua ku ka kumbulula, tue ku ivua cizango ca ku liviukisila vuino viuano.  Kaha nga tua liviukisila vuino, Lizi lia Njambi lie ku tu lomboloka vuino. Kaha naua nga lia tu lomboloka vuino, tue ku hasa ku pangesa vize vi tue ku lilongesamo. Ca mu civali, ciuano ce ku tu tovala cikuma muomu netu tuli na ku hanako vinguli vietu. Ca mu citatu, mu ku linga ku kumbulula ca tondeka ku lihakela kapandi ka kama, vi tue ku kumbulula ka tue ku vi suva vuasi.

8-9. (a) Ngue mu ya muesa Malakiya 3:16, mu ku mona cenu vati Yehova ue ku ivua ku mutima ku tuala ha vikumbululo vietu? (b) Citanga cika ve ku lihita naco vamo?

⁸ Ku handeka via lutsilielo luetu ce ku ya Yehova ku mutima. Tu kalenu na vusunga ngecize Yehova ue ku halakana ku vikumbululo vietu kaha ua haka seho ya kama ku kapandi ka tue ku lihakela. (Tandenu Malakiya 3:16.) Ue ku muesa ku santsela ceni mu ku vezikisa kapandi ketu.—Mal. 3:10.

⁹ Ngue mu tua mono, kua kala vusunga vua kama vue ku tu lingisa ku kumbulula. Vutuhu ngoco, kasi kuli vamo ve ku ivua liova lia ku imika livoko. Nga mukemuo mu mue ku ivua nenu kati mu ivue vusiua. Tu talenu vimo vitume via mu Mbimbiliya, amo malungano, na vimamuna via cili vi hasa ku tu kuasa tu vose tu lihakele kapandi ka ku kumbulula ku viuano.

10. (a) Liova lika tua kala nalio cingi cetu? (b) Omo lia vika ku ivua liova ca pua ca cili?

¹⁰ Mue ku ivua mu vitsiha keke nga mu singanieka ha ku kumbulula ku viuano ni? Nga mukemuo, kati lika lienu. Ku handeka vusunga cingi cetu, ntsimbu yose i tue ku kumbulula tue ku ivua limo liova. Vunoni linga tu tantekeye mua ku vulila liova liaco, ha katete tua pande ku nongonona vika vie ku tu kokela liova liaco. Ca ku muenako, vuno mue ku ivua liova lia ku suva mezi a mu na tondele ku handeka ni? Mue ku ivua liova ngecize mu ka handeka vieka ni? Ni mue ku lisosomua nguenu cikumbululo cenu ka ci ka tuhuka na vutongue ngeci mua vikumbululo via vakuenu? Nga mue ku lisosomua nevi vi tua tumbula, muli mu njila ya cili. Vati omuo? Eyo muli mu njila ya cili, muomu  viuma viaco vie ku muesa ngecize mua pua muntu ua ku likehesa kaha mue ku mona ngecize vakuenu va mi hiana. Kaha Yehova ua lema vakua ku likehesa. (Visa. 138:6; Filp. 2:3) Vunoni Yehova ua tonda naua mu mu sangale na ku kaniamesa vamuanoko ku viuano. (1 Tes. 5:11) Ua mi lema kaha a ka mi hana ku simpa ci mua tondeka.

11. Mikanda ika ya mu Mbimbiliya i hasa ku tu kaniamesa?

¹¹ Tu livuluisenu imo mikanda ya mu Mbimbiliya. Mbimbiliya nguayo tu vose tue ku sevuka mu mezi etu na cifua ci tue ku a handekelamo. (Tia. 3:2) Yehova ke ku lavelela ku tantuluka muli yetu, kaha cipue vamuanetu ka ve ku tonda vutantuluke muli yetu. (Visa. 103:12-14) Va pua vamuanetu mu lutsilielo kaha va tu lema. (Mako 10:29, 30; Yoa. 13:35) Va tantekeya ngecize vintsimbu vimo vikumbululo vietu ka vi ka tuhuka ngue mu tua zange.

12-13. Vika tu lilongesa ku lungano lua Nehemiya na Yona?

¹² Singaniekenu ha vamo vantu va va tumbula mu Mbimbiliya va hasa ku mi kuasa ku vula liova lienu. Mu vuluka Nehemiya? Uze ua pangelele ku nganda ya muangana ua ngolo? Ntsimbu imo Nehemiya ua vuile vusiua muomu ua vuile ngecize vivumbe na vimbelo via Yelusalema via puzukile. (Neh. 1:1-4) Aci singaniekenu ha liova lia vuile omo muangana ua mu ihuile ngueni ‘Uli mu vusiua vua vika?’ Mu ntsimbu ize vene Nehemiya ua vundilile kaha ua kumbuluile muangana. Kaha muangana mua vuile muzimbu uaco ua lingile via vingi mu ku kuasa vantu va Njambi. (Neh. 2:1-8) Singaniekenu naua hali Yona. Omo Yehova ua mu tumine a ka ambuluile vakua Ninivayi, Yona ua vuile liova muomu vakua Ninivayi va puile vikenia va kama ngeci ua tininine ku cihela ceka. (Yona 1:1-3) Vunoni Yehova ua mu kuasele ku puisamo cipanga caco. Kaha muzimbu ua ambuluile ua kuasele cikuma vakua Ninivayi. (Yona 3:5-10) Tu lilongesa viuma vivali kuli ava vangamba va Yehova. Kuli Nehemiya tu lilongesa ngecize ca pua ca seho ku vundila ntsimbu kanda tu kumbulule. Kaha kuli Yona tu lilongesa ngecize Yehova a hasa ku tu kuasa ku mu pangela vutuhu tua kala na vumo vuzeye. Vuno lelo lino kua kala cimo ca cikungulukilo vietu ce ku vuisa liova ku hiana vakua Ninivayi ni?

¹³ Vika vi hasa ku mi kuasa ku hana vikumbululo via cili ku viuano? Tu hilulenu vimo vimamuna.

14. Omo lia vika tua pande ku liviukisila vuino viuano, kaha ntsimbu ika tu hasa ku lingamo?

¹⁴ Puenu na ku liviukisila nkala ciuano. Ku livanga ku linga vutumbe vua ku kumbulula na ku liviukisila vuino, ci ka mi kuasa ku kumbulula na ku simpa. (Visi. 21:5) Muntu ku muntu na pande ku lihanguila ntsimbu ya ku liviukisila. Ca ku muenako, ndokazi Eloise ua pua ntuluue ua miaka 80, ue ku livanga ku liviukisila Vutala vua Kaniungi ku vuputukilo vua simano. Ivene ngueni: “Viuano vie ku nji  tovala nga nja liviukisila.” Ndokazi Joy, ua kala ha vipanga, ua tumbika ntsimbu ya ku liviukisila Vutala vua Kaniungi. Kaha ngueni “Ce ku nji puila ca casi ku vuluka vi nji na liviukisilile nga nji liviukisila omo ku na lisupu ntsimbu ya indende.” Muanetu Ike ua pua mukuluntu mu cikungulukilo kaha ua pua naua pioneiro, ngueni: “Kuli yange ce ku nji kuasa cikuma ku hangula tuvintsimbu tua tundende tua tundende tua ku lilongesa mu ku hita ca simano, ku hiana ku lilongesa ntunda ya kama mu litangua lia ngongo.”

15. Vati mu hasa ku liviukisila vuino viuano?

¹⁵ Vati mu hasa ku liviukisila vuino viuano? Mu ku putuka, puenu na ku vundila kuli Yehova a mi hane sipilitu santu. (Luka 11:13; 1 Yoa. 5:14) Mu nima yaco hitenu mu cilongesa cose, mu tale vi mu lilongesa ngeci mua ku tala mutue ua cimpande, mitue ya indende, vikupulo na vikasa. Kaha omo mu putuka ku lilongesa nkala cinanga, tandenu mikanda yose i va na tumbulaho ni cingi cayo. Singaniekenu ha muzimbu uaco, tualenu cikuma mana ku vintsina vi mu tonda ku ka kumbulula. Nga mu liviukisila vuino, mu ka lilongesa via vingi kaha ci ka mi puila ca casi ku kumbulula.—2 Kol. 9:6.

16. Vikuata vika via kala mu lilimi li mue ku handeka, kaha vati mue ku vi pangesa?

¹⁶ Nga citava puenu na ku pangesa vikuata via mu internete via mu lilimi lienu ni li mu tantekeya vuino. Yehova, ku hitila mu lukungulukilo lueni ua tu hana vikuata via ku pangesela mu vitelefone na vitablet. JW Library^® ye ku tu kuasa ku tupuluila mikanda mu vitelefone na vitablet. Kaha tu hasa ku lilongesayo, ku i tanda ni ku i halakana kuose-okuo ku tuli kaha ntsimbu yose-oyo. Vamo ve ku pangesa ntsimbu ya via-ku-lia via mutana, ya ku tutumuisa ku vipanga ni ku sikola ni mu vungendzi. Biblioteca da Torre de Vigia na CISETE CA MIKANDA CA MU INTERNETE^™ vie ku tu asiuisa ku tondesesa vintsina via mu cilongesa ci tu tonda ku ivuisisa vuino.

17. (a) Vika ca puila ca cili ku liviukisila vikumbululo via vingi? (b) Vika mua lilongesele mu video Liviukisile Vikumbululo?

¹⁷ Puenu na ku liviukisila vikumbululo via vingi ha cilongesa cimo, nga citava. Omo lia vika? Muomu halumo ku va ka mi hangula ha cinanga ci mu tonda ku ka kumbulula, muomu vavengi ve ku imika mavoko. Kaha mukua ku endesa cilongesa a hasa ku hangula vantu va vandende lika ha nkala cinanga, linga cilongesa kati ci hite ha ntsimbu. Ngeci mukemuo kati mu ivue matoto ni vusiua nga ka mi hanguile ku vuputukilo vua cilongesa. Nga mu liviukisila vikumbululo via vingi, ku kala hamo ha va mi hangula. Vikumbululo vika honi mu hasa ku hana? Mu hasa ku tanda mukanda, ni ku kumbulula mu mezi enu vavene. *

18. Omo lia vika tua pande ku hana vikumbululo via vihi?

¹⁸ Puenu na ku hana vikumbululo via vihi.  Vintsimbu via vingi, vikumbululo via vihi kaha via viasi vikevio vie ku kaniamesa cikuma. Ngeci mukemuo lihakelenu kapandi ka ku kehesa vikumbululo vienu. Puenu na ku liviukisila vize vi heta lika mu 30 segundu. (Visi. 10:19; 15:23) Enu vose mua sua laza ku kumbulula ku viuano, mua kala na kapandi ka kama: Ku pua lungano lua cili mu ku hihisa vikumbululo vienu. Muomu nga mu pua na ku hana vikumbululo via vikalu kaha via laha, mu lingisa vakuenu ku ivua liova ngecize ku kumbulula ca pua ca cikalu. Cikuavo naua vikumbululo via vihi vie ku lingisa vantu vavengi ku kumbulula mu ciuano. Ngeci mukemuo, nga yenu va na livanga ku hangula, hanenu cikumbululo ca casi, cize ci kumbulula lika cihula. Kati mu handeke vintsina viose vili ha cinanga. Nga cikumbululo ca tala mpundu ha cihula va na ci hana laza, muntu a hasa honi ku kumbulula ha vintsina vikuavo vili ha cinanga. Talenu cikasa “ Vika Nji Hasa ku Kumbulula?”

19. Vati mukua ku endesa a hasa ku mi kuasa, vunoni vika mua pande ku linga?

¹⁹ Lekelenu vua lumo mukua ku endesa ngecize kuli cimo cinanga ci mu tonda ku ka kumbulula. Kuli vaze va tonda ku lingamo, va na pande ku livanga ku handeka na mukua ku endesa omo ku ci li ntsimbu. Kaha nga ntsimbu ya ku kumbulula ha cinanga caco i na hete, livangenu ku imika livoko lienu na ku li olola vuino linga mukua ku endesa a limone.

20. Vati viuano via mu cikungulukilo via lifua na via-ku-lia via ku lisavuila na vavusamba?

²⁰ Puisenu viuano vietu via mu cikungulukilo ngue via-ku-lia via ku lisavuila na vavusamba. Singaniekenu nga vamo vavusamba mu cikungulukilo va mi lania ku kamo kaciuano ka kulia, kaha va na mi vundila ku ambatako kamo ka ca-ku-lia. Vati mu livua? Mu hasa ku lisosomua kamandende, vunoni mu nima yaco mu lihakela kapandi ka ku linga via-ku-lia vize vi ka ya ku mitima ya vose. Na vuno vene, Yehova Ikeye ue ku tu lania ku mesa yeni ya ku sula ya via-ku-lia via cili ni nguetu ku viuano. (Visa. 23:5; Mat. 24:45) Kaha ue ku viukilila nga tu nehamo kamo ka vuana, ka cili cikuma ka tuli nako. Ngeci mukemuo puenu na ku liviukisila vuino na ku kumbulula ha nkala cinanga ci mu tonda. Nga mu lingamo, ka mu keza lika mu ku lia ku mesa ya Yehova vunoni nenu mu ka nehako kamo ka ca-ku-lia ka ku lisavuila na cikungulukilo.