1. Vika ya tu lilongesa ku Ekelesiaste 3:1, 7?

KUA KALA vamo vantu va lema ku handeka mua kama. Vakuavo co va lema ku holoka. Vunoni ngue mu ua muesa mukanda ua Ekelesiaste 3:1, 7, kua kala ntsimbu ya viose vivali, ntsimbu ya ku handeka na ntsimbu ya ku holoka. (Tandenu.) Vutuhu ngoco, tua tonda ngecize vamo vamuanetu va pua va muekulu, va vuezeko kamandende ku ku handeka, kaha vamuanetu ve ku handeka mua kama co va tepululeko.

2. Iya ua kala na mpoko ya ku tumbika masiko ku tuala ha ntsimbu i tua pande ku handeka, kaha vati tua pande ku handeka?

² Ku handeka ca pua vuana vua ku tunda kuli Yehova. (Ezu. 4:10, 11; Ku-So. 4:11) Mu Lizi lieni Mbimbiliya, Yehova ua tu kuasa ku ivuisisa vati tu hasa ku pangesa vuino ovu vuana. Mu cilongesa cino, tu hilula amo malungano a mu Mbimbiliya, aze a tu kuasa ku tantekeya ntsimbu ika ya pua ya cili ku handeka na ntsimbu ika ya cili ku holoka. Tu lilongesa naua vati vihandeka vietu vie ku vuisa Yehova ku mutima. Ha katete, tu ci hilulenu ntsimbu ika tua pande ku handeka.

3. Kuliya na Loma 10:14, ntsimbu ika tua pande ku handeka?

³ Tua pande ku liviukisila ntsimbu yose mu ku handeka via Yehova na Vuangana vueni. (Mat. 24:14; tandenu Loma 10:14.) Mu ku lingamo tue ku tambuluisa Yesu. Vumo vusunga vua lingisile Yesu ku iza ha mavu, vua puile ku ambulula vusunga ku tuala hali Ise. (Yoa. 18:37) Vunoni tua pande ku vuluka ngecize cifua ci tue ku handekelamo naco ca pua ca seho. Ngeci mukemuo, nga tuli na ku handeka via Yehova, tua pande ku lingamo “na ku konkama na vuoma” ni nguetu na kasingimiko, kaha tua pande naua ku singimika cifua ce ku livuilamo muntu na viuma via  tsiliela. (1 Pet. 3:15) Nga tu lingamo, kaha ku ci ka pu lika ku handeka ca ngoco; vunoni tu ka longesa vantu na ku va heta ku mitima.

4. Kuliya na Visimo 9:9, vati vihandeka vietu vi hasa ku kuasa vakuetu?

⁴ Vakuluntu mu cikungulukilo ka va pandele ku holoka nga va mona ngecize umo muanetu ni ndumbuetu a tondeka cimamuna. Vutuhu ngoco, va na pande ku tonda ntsimbu ya cili ya ku handeka na muntu uaco linga kati va mu vuise ntsoni. Halumo ci ka tondeka va lavelele noho vali kua lika liavo. Kaha vakuluntu va ka lihakela kapandi ka ku handeka mu cifua ka ci sahula muanetu ni ndumbuetu uaco. Vunoni ka va ka likela ku mu muesa vitume vize vi hasa ku mu kuasa. (Tandenu Visimo 9:9.) Vika ca puila ca seho ku simpa linga tu handeke ha ntsimbu i ce ku tondeka? Tu hilulenu mizimbu ivali ya ku liseza. Muzimbu ua katete, ua umo yala ua pandele ku sungamesa vana veni. Muzimbu ua mu civali ua umo mpuevo ua ka tuvililemo muangana ku meso.

5. Vika via lingisile sasendote ua kama Eli ku honoua ku handeka?

⁵ Sasendote ua Kama Eli ua kele na vana vavali va lemene cikuma. Vunoni ava vana veni ka va lemene Yehova. Vutuhu va tambuile viteli via kama via ku pua vasasendote ku tembele, vunoni va pangesele mua ku vihia mpoko yaco. Va kele na ku muesa kasahuntu ka kama ku vikombelo vi va kele na ku hana vantu kuli Yehova, kaha naua va kele na ku linga vupangala. (1 Sam. 2:12-17, 22) Kuliya na masiko a Mosesa, vana va Eli va pandele ku va tsiha, vunoni ise Eli ua va lelele zendululu. Ua va tenukilile kavundende lika, na ku vecelela va tualeleleho ku pangela ku tavenakulu. (Ndeu. 21:18-21) Vati Yehova ua livuile ku mutima ku tuala ha zendululu ya muesele Eli? Tu vi muena ku mezi a lekele Eli, ngueni: ‘U singimika vana vove mu ku nji hiana ange ni?’ Mu nima yevi, Yehova ua hanguile ku tsiha vaze vana vakua vupi.—1 Sam. 2:29, 34.

6. Vika tu lilongesa kuliEli?

⁶ Muzimbu ua Eli u tu longesa cuma ca seho ya kama. Nga tu mona ngecize umo kavusamba ni kavusoko na vulumuna, tua pande ku handeka, ni nguetu ku mu vuluisa vitume via Yehova. Kaha tua pande ku linga cose mangana a tambule vukuasi vua tondeka, ku miluua va Yehova. (Tia. 5:14) Muomu ka tu tondo na limo litangua liahi ku singimika cikuma kavusamba ni kavusoko ku hiana Yehova. Vutuhu ce ku tondeka ku simpa ku handeka na muntu na sevuka, vunoni mu ku lingamo mu hasa kuiza viuma via cili. Talenu ku liseza ca kele hali Eli na umo mpuevo ua kaIsaleli ua lizina Avingaile.

7. Omo lia vika Avingaile ua ka handekele na Ndaviti?

 ⁷ Avingaile ua puile mpuevo ya umo mpite ua kele na vitungu via vingi ua lizina Navale. Omo Ndaviti na masualale veni va kele na ku tina Muangana Saulu, va ka litulukuile na tuniungi va vampanga va Navale, kaha mu imo ntsimbu va kele na ku niunga vimuna vaco ku vivunga via vezi. Vuno Navale ua va santselele ku vukuasi vuavo ni? Houe. Omo Ndaviti ua vundilile vimo via-ku-lia na mema a ka likuase navio na masualale veni, Navale ua nienguele na ku tuka vamala va tumine Ndaviti. (1 Sam. 25:5-8, 10-12, 14) Omo liaco, Ndaviti ua likuminyine ku tsiha vamala vose va ku ndzivo ya Navale. (1 Sam. 25:13, 22) Iya honi ue ku vatesele ovu vusonde kaha mu njila ika? Aha, hakeho ha muenene Avingaile ngecize ntsimbu ya ku handeka inapuho. Ngeci na ku simpa cose ua ile mu ku liuana na masualele 400, va na ambata vitua kaha vali na ndzala na matoto, linga a ka handeke na Ndaviti.

8. Vika tu lilongesa ku lungano lua Avingaile?

⁸ Omo Avingaile ua ka liuanene na Ndaviti, ua handekele neni na ku simpa na kasingimiko kaha na vungazi. Vutuhu Avingaile kati ikeye ua kokele citanga caco, vunoni ua vundilile ku ecela kuli Ndaviti. Avingaile ua sangalele Ndaviti ngecize ua puile muntu ua cili, kaha naua Avingaile ua kulahelele mu vukuasi vua Yehova. (1 Sam. 25:24, 26, 28, 33, 34) Ngeci mua Avingaile, netu tua tondeka ku simpa mu ku nangula muntu u tua mono nguetu mu njila yali na ku lituala a ka lituva ku visoti. (Visa. 141:5) Vutuhu ca tondeka ku lingamo na kasingimiko vunoni tua pande ku handeka viuma ngue mu vi nayi. Nga tu hana mukuetu cimamuna ca ali na ku tondeka, tue ku muesa ngecize tua pua kavusamba ua vusunga.—Visi. 27:17.

9-10. Vika va na pande ku vuluka vakuluntu nga va mamuna umo mpanga?

⁹ Cikuma-kuma vakuluntu mu vikungulukilo va na pande ku pua va ku simpa mu ku mamuna  vaze va lingila ku sevuka. (Ngal. 6:1) Vakuluntu va pua va ku konkama kaha va tantekeya ngecize navo halumo va ka tondeka ku va mamuna tangua limo. Vunoni eci ka ce ku va vindika ku mamuna uze a tondeka ku mu sungamesa. (2 Tim. 4:2; Tito 1:9) Nga vali na ku mamuna umo mpanga, ve ku seteka ku pangesa vuana vuavo vua ku handeka mu ku mu longesa na vutongue na lukakatela. Ve ku lingamo muomu va lema muanaye. (Visi. 13:24) Vunoni vutumbe vua kama vue ku va lingisamo, vua pua ku singimika Yehova mu ku hakuila vitume vieni na ku niunga cikungulukilo ku vusonde.—Vili. 20:28.

¹⁰ Na hano, tua lilongesa via ntsimbu ika tua pande ku handeka. Vunoni, vintsimbu vimo ca pua ca cili ku holoka. Vuno ku holoka naco ci hasa ku pua ca cikalu ni? Eyo. Mu njila ika? Tu hilulenu vimo vinjila.

11. Cimueso cika ua pangesele Tiango, kaha omo lia vika cimueso caco ca litombola na ku handeka?

¹¹ Ku pokuesa lilimi, ca pua ca cikalu. Ndongesi Tiango ua pangesele cimo cimueso ca cili ha cimpande caco. Ngueni: “Umosi nga ka suntsuka na lizi, ikeye vene yala ua ku tantuluka, a hasa ku ononuesa naua muvila ueni uose.” (Tia. 3:2, 3) Ngue mua handekele Tiango ha vinimbu evi, vakua ku endela ha tuvalu ve ku haka mikole ku mutue ua kavalu na ku hitisa ukuavo mu kanua keni, kaha ve ku kuatelela ku mikole yaco. Mikole yaco ye ku va kuasa ku endesa kavalu ni ku mu imika. Nga mukua ku endesa kavalu, ecelela mikole i mu pusunuke, kavalu a hasa ku tunta mu cifua cose-oco ca na zange, kaha evi vi hasa ku vulumuna kavalu na uze ali na ku mu endela. Na vuno vene, nga ka tu ononuesa lilimi lietu, tu hasa ku vihisa via vingi. Tu hilulenu vimo vintsimbu vi tua pande ku koka ku “mikole ya ku tunua tuetu” ni nguetu ku holoka.

12. Ntsimbu ika tua pande ku holoka ni nguetu ku koka ku “mikole ya ku tunua tuetu”?

 ¹² Vati mue ku linga nga umo muanetu ni ndumbuetu a tantekeya umo muzimbu ua vusueke? Ca ku muenako, nga mua liuana na umo muanetu ua yoyela ku cifuti ci va vindika vipanga vietu, vuno mue ku ivua ntsindiye ya ku mu hula mizimbu ya vati ve ku endesa vipanga vietu ni? Cili vene, tue ku tonda ku tantekeya mizimbu yaco na vutumbe vua cili, ngeci mua ku lema vamuanetu na ku lisosomua na visoti vi vali na ku lihita navio. Kaha tue ku tonda naua ku tumbula mpundu visoti viavo mu tue ku va kundika mu vivundilo vietu. Vunoni ha ntsimbu eyi, hakeho ha tua pande ku koka ku “mikole ya ku tunua tuetu” ni nguetu ku holoka. Ku sindiya muanetu a tu leke mizimbu ya vusueke, ka ci ka pu ku muesa cilemo kuli ikeye ni ku vamuanetu va mu cifuti caco. Muomu vamuanetu vaco va hitukila ha ku sueka mizimbu yaco linga va hase ku tualelelaho ku puisamo vipanga vietu. Mua vusunga, na umo uahi ha kati ketu, ua tonda ku vueza ku visoti via vamuanetu va kala mu vifuti vi va vindika vipanga vietu. Kaha naua, cipue vene vamuanetu va kala mu vifuti viaco, ka va tondele ku zitula mahungu a vati Vakaleho va Yehova va mu cifuti caco ve ku ambulula ni ku linga vipanga vikuavo via mu lutsilielo.

13. Kuliya na Visimo 11:13, vika va na pande ku linga vakuluntu, kaha omo lia vika?

¹³ Vakuluntu va na pande ku pangesa citume ca ku Visimo 11:13 mu ku holoka mizimbu ya vusueke. (Tandenu.) Eci ci hasa ku pua ca cikalu cikuma ku vakuluntu va ambata. Muomu vaze va liambata ve ku kaniamesa vulo vuavo mu ku simutuila ku sua kumo, na ku lileka umo na mukuavo vize ka ve ku leka vantu veka, visinganieka viavo, vati ve ku livua ku mutima, na visoti viavo. Vutuhu ngoco, mukuluntu a tantekeya ngecize na pande ku “sueka via ku mu leka” ni nguetu mizimbu ya cikungulukilo, kati ku i leka mpueyeni. Nga a i solola, vamuanetu mu cikungulukilo va ka likela ku mu kulahela kaha a ka vihisa naua lizina lieni. Vaze ve ku tambula viteli mu cikungulukilo, ka va pandele ku pua “vakua malimi avali.” (1 Timoteo 3:8) Eci ca lomboloka ngecize ka va pandele ku pua vakua visaki ni va lema ku tuaha. Nga mukuluntu ua lema mpueyeni, ka ka mu lemuuisa na mizimbu ize ka ci tondeka linga a i tantekeye.

14. Vati mpuevo ya mukuluntu mu cikungulukilo a hasa ku kuasa yalieni ku kala na lutsimo lua cili?

¹⁴ Mpuevo ya mukuluntu a hasa ku kuasa yalieni ku kala na lutsimo lua cili, nga ka pu na ku mu kakateya ku handeka mizimbu ya vusueke. Mpuevo ue ku lingamo ke ku kuasa lika yalieni, vunoni ue ku muesa naua kasingimiko kuli vamuanetu va na lekele mizimbu yavo ya vusueke kuli yalieni. Kaha ca seho ya kama, mpuevo uaco ue ku vuisa Yehova ndzolela muomu ue ku niunga ciyulo na ku likata ca cikungulukilo.—Loma 14:19.

15. Vati Yehova ua livuile ku mutima ku tuala ha vihandeka via vavusamba vatatu va Yombi, kaha omo lia vika?

¹⁵ Tu hasa ku lilongesa via vingi mu livulu lia Yombi ku tuala ha ntsimbu ika na vati tua pande ku handeka. Mu nima ya ku hita mu lamba ya ku linga na ha meso vui ya muene Yombi, vamala vauana vezile kuli ikeye na ku mu lembezieka na ku mu handekela. Ha kati ka ava vamala, ha kele Elifaze, Mbilendande na Zofale. Mu tue ku hilula vihandeka via ava vamala vatatu, tue ku mona ha toma ngecize vamala vaco ka va singaniekele ha vati va ka kuasa Yombi. Vunoni va singaniekele ha vati va ka hasa ku muesa ngecize kuli vimo via vulumuine Yombi. Vutuhu vimo vi va handekele via puile via vusunga, vunoni cingi ca vihandeka viavo via puile via makuli ku tuala hali Yombi na Yehova. Va hisile Yombi na vukenia. (Yombi 32:1-3) Vati ua livuile Yehova ku mutima? Ua nienguele cikuma na vaze vamala vatatu. Ua va tumbuile ngueni viheve na ku va leka va ye kuli Yombi linga a ka va vundilile.—Yombi 42:7-9.

16. Vika tu hasa ku lilongesa ku malungano a ku vihia a Elifaze, Mbilendande na Zofale?

 ¹⁶ Tu hasa ku lilongesa via vingi ku malungano a ku vihia a Elifaze, Mbilendande, na Zofale. Cilongesa ca ku livanga, ka tua pandele ku hisa vamuanetu. (Mat. 7:1-5) Vunoni ntsimbu kanda tu handeke, tua pande ku livanga ku va halakana. Muomu ku lingamo, ci ka tu kuasa ku ivuisisa visoti viavo. (1 Pet. 3:8) Ca mu civali, nga tu handeka, tua pande ku linga cose linga mezi etu a pue a vusunga kaha a muese ngozi. (Efe. 4:25) Ca mu citatu, Yehova ue ku tuala mana ku mezi etu na cifua ci tue ku handekelamo umo na mukuavo.

17. Vika tu hasa ku lilongesa kuli Elihu?

¹⁷ Yala ua mu ciuana ua puile Elihu, kavusoko ka Avilahama. Omo Yombi na vaze vamala vatatu va kele na ku simutuila, Elihu ua kele lika na ku va halakana. Citava Elihu ua halakanene vuino vi va kele na ku handeka, muomu mu nima yaco ua hele Yombi vimamuna via tondekele mpundu kaha ua lingilemo na ngozi. Evi via kuasele Yombi ku sungamesa cifua ca kele na ku singaniekelamo viuma. (Yombi 33:1, 6, 17) Via lisosomuene cikuma Elihu, via puile ku zumbangeya Yehova ku hiana ku lihalesa ikeye ivene ni vakuavo vantu. (Yombi 32:21, 22; 37:23, 24) Kuli Elihu, tu lilongesako ngecize, kua kala ntsimbu ya ku holoka na ku halakana lika. (Tia. 1:19) Tua lilongesako naua ngecize nga tu hana cimamuna, vutumbe vuetu vua kama vua pande ku pua ku zumbangeya Yehova, kati etu vavene.

18. Vati tu hasa ku muesa ngecize tua haka seho ku vuana vua ku handeka?

¹⁸ Tu ka muesa ngecize tua haka seho ku vuana vua ku handeka, mu ku kava vimamuna via Mbimbiliya ku tuala ha ntsimbu ika na vati tua pande ku halakana. Muangana ua mana Solomone, va mu huiminine kuli Yehova ku soneka ngueni: “Lizi lia ku handeka ku ntsimbu yalio li nafu ngue vusuka vua olu mu lilonga lia palata.” (Visi. 25:11) Nga tu pua na ku halakana vuino ku vize vi ve ku handeka vakuetu na visinganieka viavo, mu tu ka heta ha ku handeka, mezi etu a ka pua ngue vusuka vua olu, a seho kaha a cili naua. Kaha cipue nga tue ku handeka mua kama ni kuahi, vihandeka vietu vi ka kaniamesa vakuetu na ku lingisa Yehova a tu leme. (Visi. 23:15; Efe. 4:29) Eyi ikeyo njila ya kama i tu hasa ku mueselamo ku santsela cetu kuli Njambi omo lia ku tu hana ovu vuana vua kama ngecize!