1. Cimamuna cika Yesu ua hele vandongesi veni? (Talenu cikupulo ca helu lia Vutala.)

KU VUTSIKI vu va mu kuatele, Yesu ua hele vandongesi veni cimamuna ca ku lifuila, ngueni: “Ngue omo nji na mi leme enu, ngecize mu lileme umo na mukuavo.” Kaha ua vuezeleko naua ngueni: “Hakeho vose va ka tantekeya ngecize mu vandongesi vange, nga mu lilema umo na mukuavo.”—Yoa. 13:34, 35.

2. Omo lia vika ca puila ca seho ku lilema umo na mukuavo?

² Yesu ua handekele ngueni, vandongesi veni va ka va nongonona ha toma ku vantu, nga va limuesa cilemo umo na mukuavo, ngue cize ca va muesele ikeye. Ngeci mukemuo ca pua ca seho, ku vula nkala viuma vie ku tu lingisa ku honoua ku muesa cilemo, linga tu tualeleleho ku limuesa cilemo umo na mukuavo!

3. Vika tu lilongesa mu cilongesa cino?

³ Ku hona ku tantuluka ce ku tu kaluuisa ku lilema cikumakuma umo na mukuavo. Vutuhu ngoco tua pande ku lihakela kapandi ka ku tambuluisa Kilistu. Mu cilongesa cino, tu hilula vati cilemo ce ku tu kuasa ku pua vakua ku linga ciyulo, ku hona kahangu, na ku pua vakua ku zumbula. Omo tu lilongesa, lihulenu nguenu: ‘Vika nji hasa ku lilongesa kuli vamuanetu va tualeleleho ku limuesa cilemo umo na mukuavo ambe mu ntsimbu ya visoti?’

4. Kuliya na Mateo 5:23, 24, omo lia vika tua pande ku linga ciyulo na umo muanetu na tu vulumuina?

⁴ Yesu ua tu longesele seho ya kala ha ku linga ciyulo na muanetu na tu vulumuina. (Talenu Mateo 5:23, 24.) Yesu ua tsindikile  ha seho ya ku kala na vusamba vua cili na vakuetu linga tu hase ku ya Njambi ku mutima. Yehova ue ku viukilila mue ku tu mona tu lihakela kapandi ka ku linga ciyulo na vamuanetu. Yehova a ka viana ku lemesa cetu nga tu tulika nkulundundu ya umo muanetu na ku viana ku linga ciyulo neni.—1 Yoa. 4:20.

5. Vika via kaluuisile umo muanetu ku linga ciyulo na mukuavo?

⁵ Vintsimbu vimo ci hasa ku kaluua ku linga ciyulo. Omo lia vika? Halakanenu via solokelele muanetu Marku. * Muanetu Marku ua vuile ku vavala ku mutima omo umo muanetu ua mu payele na ku mu handeka mua ku vihia ku vamuanetu vakuavo mu cikungulukilo. Vati ua lingile Marku? Ivene ngueni: “Ua nji hetele ha lenga vizolo, ngeci nja nienguele cikuma na ku ka mu cokotesa.” Vunoni mu nima yaco, muanetu Marku ua liveyele via lingile, kaha ua ka vundilile ku ecela kuli muanetu uaco na ku seteka ku linga ciyulo neni. Vunoni muanetu uaco ka tavele. Ha katete, Marku ua singaniekele ngueni: ‘Vika nji lipakesela, iyeco uendi ku linga ciyulo nange? A kale ngano.’ Vunoni kaniungi ua ku zinguluka, ua kaniamesele Marku kati a likele ku lihakela kapandi ka ku linga ciyulo na uze muanetu. Vati ua lingile Marku?

6. (a) Vati Marku ua lengeyele ciyulo? (b) Vati Marku ua pangesele Kolose 3:13, 14?

⁶ Omo Marku ua hiluile visinganieka vieni, ua limuene ngecize kesi na ku likehesa kaha ali na ku lipuisa mukua vuviuke ku meso eni ivene. Ngeci ua lihakelele kapandi ka ku pangelaho. (Kolo. 3:8, 9, 12) Ua hilukilile kuli muanetu uaco lukuavo naua, na ku mu vundila ku ecela. Marku ua kele naua na ku tuma mikanda kuli muanetu uaco, mu ku mu vundila ku ecela na ku mu leka ngecize a tonda va pue vavusamba naua. Marku ua kele naua na ku hana muanetu uaco tumo tuvuana tua muene ngecize muanetu uaco a ka tu lema. Vunoni ca vusiua ku handeka nguetu, uze muanetu uaco ka tavele ku mu ecela, kasi ua tualeleleho ku kala na nkulundundu. Vutuhu ngoco muanetu Marku ua tualeleho ku ononoka citume ca Yesu ca ku lema muanaye uaco na ku mu  ecela. (Tandenu Kolose. 3:13, 14.) Ambe nga vakuetu ka vesi na ku tava ku linga ciyulo netu vutuhu tuli na ku lihakela kapandi ka kama, cilemo ca vusunga ci ka tu kuasa ku vecela na ku tualeleho ku vundila Yehova linga a tu kuase ku lihamba navo naua.—Mat. 18:21, 22; Ngal. 6:9.

7. (a) Yesu ua tu mamuine ku linga vika? (b) Cisoti cika ua lihitile naco umo muanetu?

⁷ Yesu ua tu mamuine ku lingila vakuetu vize vi tua tonda ku tu lingila etu. Ua vuezeleko naua ngecize ka tua pandele ku muesa cilemo kuli vaze lika ve ku tu muesa cilemo. (Luka 6:31-33) Vutuhu ca cikalu ku soloka, vati mu ka linga nga umo muanetu mu cikungulukilo a viana ku likata nenu na ku mi meneka? Vikevio via solokelele ndumbuetu Laura. Ngueni: “Umo ndumbuetu ua likelele ku likata nange, vunoni ka nja tantekeyele omo lia vika. Nja lisosomuene cikuma, Ngeci ka nja kele naua na cizango ca kuya ku viuano.” Ha katete, Laura ua singaniekele ngueni: ‘Ange nevi vi nji na mu lingi viahi. Na laza, vamuanetu mu cikungulukilo ve ku handeka nguavo ndumbuetu uaco ua kala na cinja.”

8. Vika ua lingile Laura mu ku lihamba na umo ndumbuetu, kaha vika tu lilongesa ku lungano lueni?

⁸ Laura ua lingile via tondeka mu ku lihamba na ndumbuetu uaco. Ua vundilile Yehova na kuya mu ku handeka na ndumbuetu uaco. Ngeci va ka simutuilile ha cimpande caco, va lihambele na ku livumbatela. Ndumbuetu Laura ngueni: “Vunoni mu nima ya ntsimbu, ndumbuetu uaco ua putukile naua ku fua muze mua laza. Nja vuile na ku mbunge vui.” Ha katete, ndumbuetu Laura ua singaniekele ngueni, ndzolela yeni i ka mu hilukila lika nga ndumbuetu uaco a aluluka. Vunoni mu nima ya ntsimbu, Laura ua muene ngecize via hasa ku lingako lika, ku tualelelaho ku muesa cilemo kuli ndumbuetu uaco na ku mu ‘ecela’. (Efe. 4:32–5:2) Laura ua vulukile ngecize cilemo ca vusunga ci ve ku muesa Vakua Kilistu “Ka ce ku singanieka via vipi: Ci fuika viuma viose, ci tsiliela ku viuma viose, ci lavelela viuma viose, ci likolesa ku viuma viose.” (1 Kol. 13:5, 7) Mu nima ya ntsimbu, cisoti caco ka ca kele naua na ku mu umisa mutima. Kaha mu nima ya ntsimbu naua, uze ndumbuetu ua putukile naua ku likata na Laura. Ngue mu tua mono, nga nenu  mu lihakela kapandi ka ku lema vamuanoko, kalenu na vusunga ngecize “Njambi ua cilemo na ciyulo a ka kala nenu.”—2 Kol. 13:11.

9. Kuliya na Vilinga 10:34, 35, omo lia vika ka tua pandele ku kala na kahangu?

⁹ Yehova ka kele na kahangu. (Talenu Vilinga 10:34, 35.) Nga tu litundisa kahangu, tu ka muesa ngecize tu vana veni. Tu kononoka naua cimamuna ca ku lema vakuetu ngue etu vavene, na ku niunga ciyulo ca mu vusoko vuetu vua mu lutsilielo.—Loma 12:9, 10; Tia. 2:8, 9.

10-11. Vati umo ndumbuetu ua vulile visinganieka via ku henga?

¹⁰ Kuli vamo vantu, ca pua ca cikalu ku litundisa kahangu. Ca ku muenako, tu hilulenu via solokelele umo ndumbuetu Rute. Mua puile muana mpuevo, umo muntu ua ku cifuti ceka ua mu hitisile ha ha kalu. Vati ua livuile ndumbuetu Rute? Ivene ngueni: “Tunde tangua lize, nja zindile viose via likuata na cifuti caco. Kuli yange, vantu vose va mu cifuti caco va puile vantu va ku vihia, cipue vene vamuanetu.” Vati Ndumbuetu Rute ua hasele ku litundisa evi visinganieka?

¹¹ Rute ua muene ngecize na pande ku lihakela kapandi ka ku litundisa vize visinganieka via ku henga. Ua tandele mizimbu na Livulu lia Muaka (Anuário) lia handeka via cifuti caco. Kaha ngueni: “Nja lihakelele kapandi ka ku singanieka via cili ku tuala ha vantu va mu cifuti caco. Kaha nja putukile ku mona ngecize vamuanetu va mu cifuti caco va kala na ntuima ya kama mu lutsilielo. Nja muene ha toma ngecize navo va pua mutamba ua vusoko vuetu vua mu lutsilielo mu mavu ose.” Mu ku hita ca ntsimbu, ndumbuetu Rute ua muene ngecize ku alulula visinganieka vieni kati cikeco lika ca tondekele, ua pandele naua ku va muesa cilemo. Ivene ua lomboluele ngueni: “Nkala ntsimbu i nja liuanene na vamuanetu va mu cifuti caco, nja lingile cose mu ku va tambula na mavoko avali. Nja kele na ku simutuila navo linga tu litantekeye vuino.” Vika viezilemo? Ndumbuetu Rute ngueni: “Mu ku hita ca ntsimbu, nja hasele ku litundisa visinganieka via ku henga vi nja kele navio ku tuala hali vakevo.”

12. Cisoti cika ua lihitile naco ndumbuetu Sara?

¹² Vamo va hasa ku pua vakua kahangu ca ku hona ku tantekeya. Ca ku muenako, ndumbuetu Sara ua kele na ku singanieka ngueni ka puile mukua kahangu muomu ka kele na ku tala ku cikanda, vupite, vuhutu ni vene ku viteli via kele navio muntu mu lukungulukilo. Ambe ngoco, ivene ua litavelele ngueni: “Nja putukile ku nongonona ngecize nja puile mukua kahangu.” Mu njila ika? Mu ku linga Sara ua kolela ku vusoko vua lilongesa cikuma, ua lemene ku likata lika na vantu va lilongesa cikuma ngeci mueni. Kaha tangua limo, ua hetele na ha ku leka umo kavusamba keni ngueni: “Nja lema ku likata lika na vamuanetu va lilongesa cikuma, ava vakuavo kuahi.” Mua vusunga, Sara ua tondekele ku alulula evi visinganieka viaco. Vati ua lingilemo?

13. Vika tu hasa ku lilongesa ku cifua ca aluluilemo Sara visinganieka vieni?

¹³ Umo kaniungi ua ku zinguluka ua kuasele Sara ku alulula visinganieka vieni. Ivene Sara ngueni: “Kaniungi ua ku zinguluka ua nji sangalele omo lia lutsilielo luange, vikumbululo viange via cili, na ku tantekeya Mbimbiliya. Kaha ua nji lekele ngueni omo tuya na ku tantekeya via vingi mu Mbimbiliya, na kapandi ketu ka ku muesa vifua ngeci mua, ku lihekesa, ku konkama na cikeketima, nako ka pande ku livuezelela.” Sara ua lihakelele kapandi ka ku linga via mu lekele kaniungi. Mu nima yaco ua handekele ngueni: “Nja nongonuene ngecize viuma via hiana seho via pua ku muesa ngozi na cilemo.” Evi via mu kuasele ku putuka ku mona vamuanetu mu njila ya cili. Ivene ngueni: “Nja lihakelele kapandi ka ku tonda ku tantekeya vifua via va lemena Yehova.” Vika tu lilongesaho? Ka tua  pandele ku popolola vakuetu, cipue nga tua lilongesa mua kama! Kaha nga tu lema cikuma ‘civunga cose ca vamuanetu’ tu ka hasa ku litundisa kahangu.—1 Pet. 2:17.

14. Kuliya na vaHevelu 13:16, vati Yehova ue ku ivua ku mutima nga tu zumbula vakuetu?

¹⁴ Yehova ua haka seho ya kama nga tu zumbula vakuetu. (Tandenu VaHevelu 13:16.) Ku zumbula vakuetu, Yehova ua ci puisa mutamba ua ku lemesa cetu, cikumakuma nga tu kuasa vakua ku kalekeya. (Tia. 1:27; 2:14-17) Ngeci Mbimbiliya ya tu kaniamesa naua nguayo “kuasenu vuhutu vua vakua ku lela; vangendzi va zumbulienu.” (Loma 12:13) Ku zumbula ca pua ku muesa cilemo ca vusunga na vusamba vua cili ku vakuetu. Ca pua naua ku hana via-ku-lia, via-ku-nua, ni ku sikama na vakuetu. Ku linga evi, ce ku vuisa Yehova ndzolela ya kama. (1 Pet. 4:8-10) Kua kala vimo vi hasa ku tu vindika ku zumbula vakuetu.

15-16. (a) Vika vie ku lingisa vamo ku likanuuela ku zumbula vakuavo? (b) Kaha vati ndumbuetu Edite ua vulile ku likanuuela ceni ca ku zumbula vakuavo?

¹⁵ Halumo tue ku likanuuela ku zumbula vakuetu omo lia vuhutu vuetu. Tu hilulenu lungano lua umo ntuluue ua lizina Edite. Tele kanda a pue Mukaleho, ka lemene ku likata cikuma na vakuavo. Muomu ua kele na ku singanieka ngueni vakuavo vakevo va hasa ku tambula vuino vangendzi.

¹⁶ Vunoni mu nima ya ku pua Mukaleho, ndumbuetu Edite ua aluluile visinganieka vieni. Ua lingile cose linga a pue mukua ku zumbula vakuavo. Kaha ua handekele ngueni: “Mu va putukile ku tunga Ndzivo yetu ya Vuangana, umo mukuluntu mu cikungulukilo ua nji lekele ngueni kuli vamo vampuevo na yala veza ku cipanga caco, kaha ua nji vundilile nga citava va ku kale ku ndzivo yange visimano vivali. Nja vulukile uze ntuluue ua ku Zalefate ua vezikisile Yehova.” (1 Vam. 17:12-16) Ngeci ndumbuetu Edite ua tavele ku tambula vangendzi vaco. Neni ua tambuile vivezikiso ni? Ivene ua lomboluele  ngueni: “Vutuhu vezile mu visimano vivali, vunoni va ku kele vingonde vivali. Mu ntsimbu yaco, tua likuatele vusamba vua kama.” Ndumbuetu Edite ua kala naua na vavusamba va vengi mu cikungulukilo. Lelo lino ua pua pioneiro, kaha mu nima ya ku ambulula ua lema kuya na muanetu ya na tuhuka neni ku ndzivo linga a ka hitiseko vimo mu kanua. Ngueni: “Ku hana ce ku nji vuisa ndzolela! Kaha naua nje ku tambula vivezikiso via vingi mu ku lingamo.”—VaHe. 13:1, 2.

17. Muanetu Luka na mpueyeni va hetele ha ku nongonona vika?

¹⁷ Cipue vene nga na laza tue ku zumbula vakuetu, vunoni citava tu vueze ku kapandi ketu ka ku zumbula. Vati naua omo? Ca ku muenako, Muanetu Luka na mpueyeni va pua vakua ku zumbula. Va kele na ciizilila ca ku lania visemi, vavusoko vakuavo, vavusamba na kaniungi ua ku zinguluka na mpueyeni. Vunoni, muanetu Luka ngueni: “Tua nongonuene ngecize, tue ku lania lika vaze va tue ku likata navo cikuma.” Vati muanetu Luka na mpueyeni va vuezele ku kapandi kavo ka ku zumbula vantu?

18. Vati muanetu Luka na mpueyeni va vuezele ku kapandi kavo ka ku pua vakua ku zumbula?

¹⁸ Muanetu Luka na mpueyeni vevuisisile vika mpundu ca lomboloka ku zumbula, mu va hiluile ha mezi a Yesu: “Nga mue ku hinduisa vana va nokuenu lika, mua hiana vakuavo vatindzo?” (Mat. 5:45-47) Ngeci va nongonuene ngecize va pandele ku tambuluisa Yehova, uze ue ku muesa vuhuanga ku vose. Kaha va lihakelele kapandi ka ku lania vamuanetu vaze kanda va ci lanie ku ndzivo yavo. Luka ngueni: “Tu vose tua lema cikuma vintsimbu viaco. Muomu ku kala hamo ce ku kaniamesa ku likata cetu, kaha na vusamba vuetu na Yehova.”

19. Vati tue ku muesa ngecize tua pua mpundu tu vandongesi va Yesu, kaha kapandi kaka mua lihakela?

¹⁹ Tu na lilongesa vati ku lilema cikumakuma umo na mukuavo ci hasa ku tu kuasa ku pua vakua ku linga ciyulo, ku hona kahangu na ku pua vakua ku zumbula. Tua pande ku vula nkala visinganieka via ku henga vi tua kala navio ku tuala hali vamuanetu na ku lilema umo na mukuavo na mutima uose. Ku lingamo cika tu vuisa ndzolela na ku muesa ha toma ngecize tua pua mpundu tu vandongesi va Yesu.—Yoa. 13:17, 35.