1, 2. Vimpande vika va lihitile navio vantu vi va soneka ku Njenisisi, kaha vika via puila via seho kuli yetu?

MUA singaniekaho laza ha luozi lua hitile ha kati ka vantu va va soneka mu Mbimbiliya ni? Mu tupitulu tungahi lika tua ku vuputukilo vua Njenisisi va tu lekesa ngecize Kaini ua tsihile Avele (Njenisisi 4:3-8); Lameke ua tsihile umo mukuendze omo lia ku mu tua mbandu (Njenisisi 4:23); Tuniungi va Avilahama na va Lote va lizungile (Njenisisi 13:5-7); Hangale ua limuene vukama ku meso a Sala, kaha Sala ua nienguele na Avilahama (Njenisisi 16:3-6) Ismaele ua luile na vamala vavengi, kaha na vamala va vengi va luile neni.​—Njenisisi 16:12.

² Vika va sonekela olu luozi luaco mu Mbimbiliya? Muomu tu hasa ku lilongesa vimo ku lungano lua ava vantu va ku hona ku tantuluka na visoti vi va lihitile navio. Mu ku linga netu ka tua tantulukile, kaha omo tu hita mu visoti via ku lifua na vize viavo, tu ka hasa ku temunuina lungano luavo lua cili mu Mbimbiliya kati lua vaze va vapi. (Loma 15:4) Eci ci  hasa ku tu kuasa ku lilongesa vati tu hasa ku yoya mu ciyulo na vakuetu.

3. Vika tu lilongesa mu cilongesa cino?

³ Mu cilongesa cino, tu ka lilongesa omo lia vika tua pande ku manusula vimpande ni vimpata na vati tu hasa ku lingamo. Tu ka lilongesa naua vitume via Mbimbiliya vize vi ka tu kuasa ku manusula visoti na ku kala na vusamba vua cili na Yehova hamo na vakuetu.

4. Vilinga vika via lisanduoka mu mavu ose, kaha vika vie ku izamo?

⁴ Satana ikeye ua lingisa vantu ku litepa na ku hona ku litavasiana. Vika tu handekela ngoco? Satana mu Endene, ua handekele ngueni nkala muntu na pande ku lihanguila ivene via cili na via vipi ca ku hona Njambi. (Njenisisi 3:1-5) Vunoni nga tu tala ha cifua ca mavu lelo lino, tuli na vusunga nguetu via handekele Satana vie ku neha lika visoti. Vantu vavengi ve ku livua nguavo vali na mpoko ya ku lihanguila via cili na via vipi. Vakua ku lihalesa, vakua vusa, va lema ku lisetekesa na vakuavo, kaha ka ve ku singanieka nga vi ve ku hangula vie ku vavalesa vakuavo ni kuahi. Vilinga via cifua eci vie ku katula vizindo. Mbimbiliya ya tu vuluisa nguayo, nga tu pua vakua vuasi ku vutenu, tu ka katula vimpata na ku lanesa vivulumuna.​—Visimo 29:22.

5. Vati Yesu ua longesele vantu mua ku manusuila vimpata?

⁵ Omo Yesu ua hele Cimpande ca ha Muncinda, ua longesele vandongesi ku pua vakua ciyulo na ku viana vimpata, cipue nga ka va kele na cizango ca ku lingamo. Ca ku muenako, ua va lekele, va livuile ngozi, na ku kala mu ciyulo na vakuavo, kati va pue vakua vutenu, kaha na ku manusula vimpata vuasi, na ku lema vitozi vavo.​—Mateo 5:5, 9, 22, 25, 44.

6, 7. (a) Omo lia vika ca pua ca seho ku manusula vimpande vuasi-vuasi? (b) Vihula vika va pande ku lihula vangamba va Yehova vose lelo?

⁶ Matangua ano, tue ku lemesa Yehova, nga tu mu vundila, tu ambulula na ku ya mu ku likungulula. Nga ka tu lingi ciyulo na vamuanetu, Yehova ka ka tava ku lemesa cetu. (Mako 11:25) Linga tu pue vavusamba va Yehova, tua pande ku ecela vakuetu ku vipenga viavo.​—Tandenu Luka 11:4; Efeso 4:32.

⁷ Yehova ua lavelela vangamba veni vose va pue vakua ku ecela na ku yoya mu ciyulo na vakuavo. Tu hasa ku lihula nguetu: ‘Vuno nja kala na vuasi mu ku ecela vamuanetu ni? Nje ku ivua ndzolela ya ku kala hamo navo ni?’ Nga mu mona ngecize mua kala na cizango ca cindende ca ku ecela, vundilenu Yehova linga a mi kuase ku lingamo. Tatetu ua muilu a ka halakana ku vivundilo vienu via ku likehesa na ku vikumbulula.​—1 Yoano 5:14, 15.

8, 9. Vika tua pande ku linga nga va tu vulumuina?

⁸ Tu vose ka tua tantulukile, ngeci mukemuo vantu va hasa ku handeka ni ku linga viuma vi ka mi vavala ha mutima. (Ekelesiaste 7:20; Mateo 18:7) Vati mu linga? Tu hasa ku lilongesa vimo ku cimona eci: Umo ndumbuetu ua menekele vamuanetu va vamala vavali ku ciuano. Vunoni umo ua vamuanetu ua nienguele omo lia cifua ci va mu menekelelemo. Kaha omo va kele ha lika liavo, uze muanetu ua kele na matoto ua putukile ku linienieta ku tuala hali ndumbuetu. Vunoni muanetu mukuavo ua mu vuluisile via uze ndumbuetu ngecize ali na miaka 40 mu ku pangela Yehova vutuhu ue ku hita mu visoti. Ua mu lekele ngueni ali na vusunga ngecize, uze ndumbuetu ka kele na vutumbe vua ku mu nienguesa. Vati ua lingile uze muanetu ua kele na  matoto? Ua handekele ngueni, “Vusunga mu na handeka.” Ngeci ua suva vize via lingikile.

⁹ Vika tu lilongesa ha cimona eci? Nga muntu na tu vulumuina, tu hasa ku hangula vati tu linga. Muntu uose ua kala na cilemo ue ku ecela. (Tandenu Visimo 10:12; 1 Petulu 4:8.) “Ku ecela ku civulumuna,” ca pua ca cili cikuma ku meso a Yehova. (Visimo 19:11; Ekelesiaste 7:9) Tangua limo nga muntu a handeka ni a linga vimo vi mi vuisa matoto, lihulenu nguenu: ‘Citava nji suve eci civulumuna ni? Vuno nja pande mpundu ku tualelelaho ku singanieka viuma viaco ni?’

10. (a) Vati umo ndumbuetu ua lingile ha katete omo va mu payele ngoco? (b) Mezi aka a mu Mbimbiliya a kuasele ou ndumbuetu ku kala na ciyulo?

¹⁰ Nga vakeuetu va tu paya ngoco, ci hasa ku pua ca cikalu ku suva mezi aco. Aci singaniekenu ha vimo via solokelele umo pioneira u tu luka lizina lia Lucy. Kua kele vamo va mu cikungulukilo va mu payele ngoco ku tuala ha ku ambulula ceni na cifua ce ku pangeselamo ntsimbu yeni. Eci ca mu vavalesele cikuma ha mutima ngeci ua lombele vimamuna ku vamuanetu va ku hia. Vika viezilemo? Ua handekele ngueni va pangesele Mbimbiliya mu ku mu kuasa ku likela ku singanieka cikuma ha viuma via ku pihia, kaha na ku tuala mana eni mu ku singanieka cikuma via Yehova. Ua simpile mua tandele Mateo 6:1-4 (Tandenu.) Evi vinimbu via mu vuluisile ngecize, ku vuisa Yehova ndzolela cikeco cuma ca seho ya kama. Ngeci ua hanguile ku likela ku singanieka ha viuma vi va mu payele. Vuovuno, cipue nga vakuavo va mu paya ha ku ambulula ceni, kasi ue ku ivua ndzolela muomu na tantekeya ngecize, ue ku lihakela kapandi ka kuya Yehova ku mutima.

11, 12. (a) Vati na pande ku linga Mukua Kilistu nga a vuluka ngecize ali na “mulonga” na muanaye? (b) Vika tu hasa ku lilongesa ku cifua ca manusuililemo Avilahama vimpande? (Talenu cikupulo ca ku vuputukilo.)

¹¹ “Etu vose tue ku suntsuka na viuma via vingi.” (Tiango 3:2) Halumo mua muene ngecize umo muanetu ua vuile ku pihia omo lia viuma vi mua handekele ni vi mua lingile. Vika mua pande ku linga? Yesu ua handekele ngueni, “nga u ku likombelela vuana vuove ku mutula, kaha haze u vuluka mulonga ua vulumuine kuli muanoko, sezako vuana vuove ku mutula hamoye u ka lihambe na muanoko ha katete, kaha u keze ua ku kombeleye vuana vuove.” (Mateo 5:23, 24) Handekenu na muanoko. Nga mu lingamo vutumbe vuenu, vu pue ku linga ciyulo neni. Kati mu valazele muanoko, vunoni litavelenu vupi vuenu. Ciyulo na vamuanetu cikeco ca pua ca seho ya kama.

¹² Mbimbiliya ya muesa vati vangamba va Njambi va hasa ku niunga ciyulo cipue nga ka va litombuele. Ca ku muenako, Avilahama na muehueni Lote, va kele na vimuna via vingi ngeci tuniungi vavo va putukile ku lizunga muomu cihela ca ku lisila ca va kehelele. Mu ku linga Avilahama ua tondele ciyulo, ua tavesele Lote ku hangula cihela ca cili. (Njenisisi 13:1, 2, 5-9) Mua vusunga ua hele lungano lua cili! Vuno Avilahama ua yandele ntunda ya kama omo lia vuhuanga vueni ni? Houe. Mu nima yevi, Yehova ua kulahesele ku vezikisa Avilahama viuma via vingi ku hiana na vize via zimbalesele. (Njenisisi 13:14-17) Vika tu lilongesaho? Cipue nga tu zimbalesa vimo, Yehova a ka tu vezikisa nga tu manusula vimpande vietu mu cilemo. ^[1]​—Talenu mezi a ku ntsongo ya cilongesa.

13. Vati ua lingile ntuamena ua muha mu va mu siluile, kaha vika tu hasa ku lilongesa ku lungano lueni?

 ¹³ Aci singaniekenu ha lungano olu. Ntuamena ua muha ua ciuano ca muhato ua sanene umo muanetu na ku mu hula nga citava a ka pange mu seketa imo. Vunoni uze muanetu uaco, ua mu siluile na ku mu handeka mezi a ku pihia na ku vatula fone, muomu ua nienguele cikuma na ntuamena ua ciuano ua keleko ha katete. Ou ntuamena ua muha ka nienguele, vunoni ka sembuluile vize via lingikile. Ngeci mu nima ya ola imo, ua sanene naua uze muanetu na ku mu hula nga citava va ka simutuile mu simano ya hateleko. Kaha mu simano yaco, vamuanetu va ka liuanene ku Ndzivo ya Vuangana, kaha mu nima ya ku vundila kuli Yehova va simutuilile ola ya mutuntu. Uze muanetu ua lomboluele via lihitile navio na ntuamena ua ciuano ua katete. Kaha ntuamena ua muha ua mu halakanene na ngozi na ku tanda hamo mikanda ya ku kaniamesa. Kaha mu nima yaco, va lihambele mu ciyulo na ku panga hamo ku ciuano. Muanetu ua viukilile cikuma omo lia ntuamena ua muha ku handeka neni na ngozi kaha na cikeketima.

14, 15. (a) Ntsimbu ika tua pande ku kava cimamuna ca ku Mateo 18:15-17? (b) Vinanga vika vitatu ua tumbuile Yesu, kaha vutumbe vuka tua pande ku kala navuo nga tu vi kava?

¹⁴ Cingi ca vitanga vie ku soloka ha kati ka Vakua Kilistu citava ku vi tala kua lika liavo kaha va pande ku lingamo. Vunoni vintsimbu vimo, ka vie ku vuaha. Vitanga vimo vie ku tondeka vukuasi ku vakuetu ku liya na mukanda ua Mateo 18:15-17. (Tandenu.) “Vupi” vua tumbuile Yesu kati ku lisevuka ca cindende lika ca Vakua Kilistu. Vati tua tantekeya ngoco? Muomu Yesu ua handekele ngueni mukua  ku vulumuna nga ka tondo ku aluluka mu nima ya ku handeka neni ku meso a muanaye, na ku meso a mukaleho na ku meso a vakuluntu, kaha na pande ku mu mona ngue “mukua vifuti na mukua milambu.” Lelo lino, aa mezi a lomboloka ku mu uisa mu cikungulukilo. “Vupi” vuaco vua ambatela kumo na makuli na vungungu, vunoni ka vua ambatelele kumo na vupi ngeci mua vupangala, vundeyi, ku alulukila vusungu ni ku lemesa tumponia. Ovu vupi vua cifua eci vakuluntu va cikungulukilo va pande ku vu tala.

¹⁵ Vutumbe vua Yesu mua tu hele eci cimamuna, vua puile ku tu muesa mua ku kuasela muanetu muomu tua mu lema. (Mateo 18:12-14) Vati tu hasa ku kava eci cimamuna caco? (1) Tua pande ku linga ciyulo na muanetu ca ku hona ku kovelesamo vantu veka. Halumo ci ka tondeka ku handeka navo vintsimbu via vingi. Vuno vati tua pande ku linga nga kasi ciyulo cahi? (2) Tua pande ku handeka na muanetu ku meso a umo muanetu a tantekeya vitanga viaco ni umo a hasa ku mona nga kua soloka vumo vuhenge. Nga vitanga viaco vi tava ku vi manusula mu ka “nganiala muanoko.” Ku vanga noho nga mua handeka lua luingi na muanoko, kaha nga kasi ka muesi na ku linga ciyulo amba (3) mu ka tuala cimpande ku vakuluntu va cikungulukilo.

16. Vika via muesa ngecize ku kava vimamuna via Yesu ya pua njila ya cili kaha ya cilemo?

¹⁶ Vintsimbu via vingi ka ce ku tondeka ku kava evi vinanga vitatu vi va soneka ku Mateo 18:15-17. Eci ce ku kaniamesa. Vi ka tu handekela ngoco? Muomu mukua ku linga vuhenge ue ku heta ha ku mona ngecize na vulumuna, kaha ue ku linga cose mu ku manusula vitanga linga kati va mu uise mu cikungulukilo. Kaha muntu u va na vulumuine neni na pande ku ecela muanaye linga va kale mu ciyulo. Mua vusunga cimamuna ca Yesu ca muesa ngecize ka ci tondeka ku lituala ku vakuluntu mu vuasi. Tua pande lika ku ka hetesa cimpande nga ha katete tua kava vinanga vivali, kaha nga kuli vusunga vu muesa mpundu ngecize vupi vua lingika.

17. Ku vezika cika tu ka kala naco nga tu “lengeya ciyulo” na vakuetu?

¹⁷ Omo lia ku hona ku tantuluka, tu ka pua vene na ku vulumuina vakuetu. Ndongesi Tiango ua sonekele ngueni: “Umosi nga ka suntsuka na lizi, ikeye vene yala ua ku tantuluka, a hasa ku ononuesa naua muvila ueni uose.” (Tiango 3:2) Linga tu manusule vimpata ha kati ketu, tua pande ku linga cose mu ku “lengeya ciyulo na ku ci kava.” (Visamo 34:14) Nga tu tualelelaho ku linga ciyulo na vakuetu, tu ka kala na vusamba vua cili na vamuanetu, kaha eci ci ka tu lingisa ku likuata kumo. (Visamo 133:1-3) Vunoni ca seho ya kama, ku likuata vusamba vua kama na Yehova, “Njambi mukua ciyulo.” (Loma 15:33) Tu ka tambula vivezikiso vieni viose nga tu pua vakua ku manusula vimpande mu cilemo.