SALA nemana ha kati ka hondo mu ku tala-tala oku noku. Aci singaniekenu ou mpuevo ua ku laza a tala oku na uisa meso eni a ku vuaha. Vuno ali na cihanga ca vusiua ni? Nga mukemuo, kati ca cikalu ku ivuisisa omo lia vika. Muomu viuma via vingi via hitile mu ndzivo yavo. Ikeye na yalieni, Avilahama va kele na ndzolela vintsimbu via vingi. * Kaha hamo lika, va i puisile limbo.

Va yoyelele mu Ule, mbonge ya sulile na vakua mingoso va vengi. Mua vusunga, va kele na vupite vua vuingi. Sala ua viukilile na ndzivo yeni ku hiana cihela ceka ce ku hasele ku tulika vitenga vieni. Muomu mu ndzivo yeni na yalieni va livuisile ndzolela miaka ya ingi na ku vula visoti vi va lihitile navio. Va puile na ku vundila hamo lika vintsimbu via vingi kuli Yehova Njambi yavo u va lemene cikuma. Sala ua kele na vusunga vua ku lema eci cihela.

Vunoni ambe ngoco, Sala ua kele na cizango ca ku seza viose via tantekeyele vuino. Vutuhu ua kele na miaka 60, ua ile ku cihela ka tantekeyele na ku enda vungendzi vua laha muze mua kele visoti na vusonde, ca ku hona lulavelelo lua ku ka hilukamo. Vika via mu lingisile ku alulula muono ueni? Kaha vika tu lilongesa ku lutsilielo lueni lelo?

Sala ua kolelele mu Ule. Lelo lino, viose vi va sezele mu mbonge ize via nonga. Vunoni ku matangua a Sala, vikuata via vakua mingoso ngeci mua miyengo ya tundisile mema mu ndonga ya Yufelate via vuezele viuma via cili mu mbonge yaco. Mu ku linga vantu va lanene cikuma mu Ule, va litsikininine mu mikuakua, kaha vikuata via lanene mu vitanda via mu mbonge. Aci singaniekenu Sala ku kolela mu mbonge ize, na ku tantekeya mazina a vantu va vengi. Mua vusunga, omo lia ku vuaha cikuma, navo ka va mu suvile. Kaha naua ua kele na vusoko vua kama kuze.

Sala ua tsimana mu Mbimbiliya omo lia lutsilielo lueni.—Vunoni lutsilielo lueni kati lua muli njambi ua ngonde u va lemesele vantu mu Ule, njambi ua kamponia ua kele mu mbonge. Sala ua lemesele Njambi ua vusunga, Yehova. Visoneka ka via muesele vati ua hasele ku kala na lutsilielo, muomu ise vintsimbu vimo ua lemesele tumponia. Vunoni ambe ngoco ua sombokele kuli Avilahama, yala ua lisezele neni likumi lia miaka. * (Njenisisi 17:17) Kaha mu nima ya ntsimbu, Avilahama va mu tumbuile, “ise ya vose vakua ku-tsiliela.” (Loma 4:11) Va kaniamesele vulo vuavo vuze vua puile vua kasingimiko, ku litavasiana na ku kolesa cizango cavo ca ku pangela hamo mu ntsimbu ya visoti. Vunoni ku hiana viose, vulo vuavo vuemanene ha ku lema Njambi yavo.

Sala ua lemene cikuma yalieni, kaha vose vavali va sezele ndzivo yavo ku vavusoko vavo mu Ule. Vunoni tele kanda va seze limbo liavo, va kele na citanga. Mbimbiliya nguayo Sala “ua puile ntsimpi.”  (Njenisisi 11:30) Ku ntsimbu ize na ku cisemua cize, Sala mu ku pua ntsimpi ca puile citanga. Vunoni ua tualeleleho ku kakatela kuli Njambi yeni ua vusunga na kuli yalieni. Muihuavo Lote ua puile ngue muanavo mpundu. Ngeci muono uavo ua tualeleleho—noho litangua li via alulukile viuma viose.

Avilahama uezile kuli Sala na ndzolela ya vutuntu. Ka tavele mpundu viuma via solokele haze vene. Njambi u va lemesele ua solokele kuli ikeye ku hitila muli kangelo—na ku handeka neni! Aci singaniekenu Sala, na meso eni a ku vuaha na tala yalieni, na ku mu hula ngueni: “Vika na handeka kuli ove? Sukulukambu nji lekeko!” Vunoni ha katete Avilahama ua tumamene na ku vuluka mezi ose; kaha ua mu lekele via handekele Yehova ngueni: “Fumako ku cifuti cove, na ku vavusoko vuove, kaha tuaya ku cifuti cize ci nji ka ku leka.” (Vilinga 7:2, 3) Mu nima ya ntsimbu, va hiluile ha cipanga ca va hele Yehova. Muomu va pandele ku seza muono uavo ua cili na ku ka yoya ngue vindzinda! Vati Sala ua lingile? Mua vusunga, Avilahama ua talele cizango ceni ca ku lingamo. Vuno Sala ua kele na cizango ca ku mu kuasa mu ku aluluka ca kama mu muono uavo ni?

Halumo tu hasa ku takania ha viuma via hanguile Sala, mu ku singanieka nguetu, ‘Ange, Njambi kanda a ci nji tume ni ku tuma mukua ndzivo yange ku linga viuma via cifua eci!’ Ambe nga ka lingilemo, tu vose tuli na ku lihita na viuma ngeci muevi ni vati? Netu tuli na ku yoyela mu mavu a na sulu vupite, vuze vu hasa ku tu kokueya ku tuameka vizango vietu mu muono, vufuko vuetu ni cizango cetu ca ku liniunga ku vusonde. Vunoni Mbimbiliya ye ku tu sindiya ku hangula vimo—ku tuameka via mu lutsilielo ha katete, linga tu vuise Njambi ndzolela ku hiana etu vavene. (Mateo 6:33) Mu ku hilula via lingile Sala, halumo tu hasa ku lihula nguetu, ‘Vika nji ka hangula ku linga mu muono?’

Omo Sala ua kele na ku longeka vitenga vieni, ca mu kaluilile ku hangula viuma vika via pandele ku ambata na vize via pandele ku seza. Muomu ka pandele ku ambata cimo cuma ca kama ku vimulu ni tumelu, cize ka ca fuilile mu muono ua mu vundzinda. Mua vusunga, cingi ca vupite vuavo halumo va vu landesele ni ku vu hana. Cikuavo naua, mbonge ya puile cihela ca cili ca ku yoyela—muomu ya kele na vi venda na vitanda kuze kue ku hasele ku landa mbuto, ntsitu, vusuka, vuzalo na vikuavo via tondekele.

Vunoni halumo ca puile ca cikalu cikuma ku hana ndzivo yeni vavene. Nga ya fuile ngeci mua cingi ca vindzivo via mu Ule vi va nongonuene vakua ku lilongesa via ku laza, Sala ua zimbalesele vimo viuma via cili cikuma mu muono ueni. Muomu vimo via vindzivo viaco via kele na vihondo likumi na vivali, kaha naua via kele na visali via mema a cili na mema a ku miyengo. Cipue vindzivo via vindende va vi tungile  vuino, kaha via kele na vitali na mapito a vikungu. Vuno vimbalaka navio vie ku hasele ku vindika vezi ngeci mua vindzivo viaco ni? Ni ku tusitu va vusonde va lanene ku matangua aze—ngeci mua, vandumba, vaingue, vaurso na vambandze ni?

Ambaco vavusoko? Iya Sala ue ku pandele ku seza? Lisiko lia Njambi lia ku “fumako ku cifuti cove, na ku vavusoko vuove,” halumo lia puile lia likalu kuli ikeye. Ou mpuevo ua ngozi na cilemo, halumo ua kele na vamuanaye, vehueni, na vasenevala na vainentu vaze va kele neni, vaze halumo ka hasele ku va mona naua. Vunoni ambe ngoco, Sala na ku simpa ua ile, litangua ku litangua ua liviukisilile vungendzi.

Vutuhu ua hitile mu visoti via cifua eci, Sala ua longekeyele na ku liviukisila litangua lia ku katuka vungendzi. Tela, mu ku pua mutue ua vusoko, neni ua ile na Avilahama na Sala, cipue tele ali na miaka 200. (Njenisis 11:31) Mua vusunga, Sala ua kele na via vingi via ku linga mu ku niunga vuino cisemi ueni ua kasinakazi. Lote neni naua ua ile navo omo lia ku ononoka Yehova, kaha va “fumine ku cifuti ca vakua Kalendeya.”—Vilinga 7:4.

Ha katete va ile ku Halane, limbo lia kele ntunda ya ku pua 960 ya vikilometro ku nolote, ku hita ku mukulo ua ndonga ya Yufelate. Vusoko vuavo vua kele ku Halane, imo miaka. Tela halumo ua vavalele cikuma, kaha ka hasele ku tualelelaho ku enda. Va kele kuze noho ha tsililile, tele ali na miaka 205. Kaha ntsimbu tele kanda va katuke mu ku ya vungendzi vuavo, Yehova ua handekele na Avilahama na ku mu leka lukuavo naua ku tunda mu cifuti eci na ku ya ku cifuti ce ku mu lekesele Yehova. Vunoni hano, Njambi ua vuezeleko cikulaheso ca mu vuisile ndzolela, ngueni: “ Nji ka ku puisa muyati ua kama.” (Njenisis 12:2-4) Mu va tundile mu Halane, Avilahama tele ali na miaka 75, Sala tele ali na 65, kaha ka va kele na muana. Mu njila ika cifuti ce ku izile ku hitila muli Avilahama? Vuno ue ku ambatele mpuevo mukuavo ni? Mu ku linga ku ntsimbu ize ku halekela ku ca kele, Sala halumo ua lisosomuene naco.

Tu ci talenu veya va kele navo mu va tundile mu Halane. Mbimbiliya ya tu leka nguayo vusoko vua Avilahama vua ambatele vupite vu va kele navuo kuze hamo na “vangamba va va na fukile mu Halane.” (Njenisisi 12:5) Veya va puile vantu vaco? Va puile vene vangamba. Mua vusunga, Avilahama na Sala, va lekeleko vaze va kele na cizango ca ku halakana via lutsilielo luavo. Vamo vaYundeya ku laza va handekele nguavo, vantu va va tumbula mu cinimbu eci va puile naua vaze va lipandakanene kuli Avilahama na Sala mu ku lemesa Yehova. Mua vusunga, Sala lutsilielo lueni lua ku kaniama lua mu lingisile ku lekako vakuavo via Njambi na lulavelo lueni! Lungano luavo lua pua lua cili kuli etu mu ku lu hilula, muomu tuli na ku yoyela ku ntsimbu ya ku linga lutsilielo na lulavelelo vi hasa ku zima. Amba enuco, nga mu lilongesa viuma via cili mu Mbimbiliya, vuno citava ku lekako vakuenu ni?

Mu nima ya ku zavuka ndonga ya Yufelate, lia puile vene ngue lia 14 ya Nisane ya muaka ua 1943 T.K.K.E., mu va tundile ku sulu na ku ya ku cifuti ca va kulahesele Yehova. (Ezundu 12:40, 41) Aci singaniekenu Sala a tenguluka na ku tala oku noku, na ku mona ku vuaha ca cifuti. Yehova ua solokele kuli Avilahama naua, mu hiehi na muti ua kama ua Mole, mu hiehi na Sikeme, kaha ua mu lekele ngueni: “Ku mbuto yove nji ka hana cifuti cino.” Lizi “mbuto,” lia lombolokele via vingi kuli Avilahama! Mua vusunga, lia mu lingisile ku singanieka via ku nima mu citungu ca Endene, muze mua handekele Yehova ngueni umo ua ku mbuto ize ikeye tangua a ka nongesa Satana. Yehova ua lekele laza Avilahama ngueni cifuti caco ci keza ku hitila muli ikeye na ku neha vivezikiso ku vantu vose ha mavu.—Njenisisi 3:15; 12:2, 3, 6, 7

Vunoni kasi vusoko vuavo vua lihitile na visoti via mavu ano. Omo mu cifuti ca Kanana mua kele ndzala, Avilahama ua hanguile ku ya na vusoko vueni ku Ingito. Vunoni ua tantekeyele vusonde vua mu cifuti cize. Ngeci ua handekele na Sala ngueni: “Vuno tala, nja tantekeya ngecize ove u mpuevo ua ku viuka mu ku ku tala: Kaha ci ka pua ngecize, omo vakua Ingito va ka ku mona, va ka handeka nguavo, Ou mpuevo yeni: Kaha va ka nji tsiha, vunoni ove va ka ku seza na muono. Nja ku vundila, handeka nguove u ndumbuange; linga nji ka mone vuino omo yove, kaha ngecize muono uange u ka yoya muomu yove.” (Njenisisi 12:10-13) Omo lia vika Avilahama ua lingililemo?

 Avilahama ka puile mukua makuli, cipue mukua vuoma, ngue mu va mu singaniekele vamo. Muomu ku mutamba umo, Sala ua puile ndumbueni vene. Kaha ku lisosomua ca Avilahama ca puile vene ca vusunga. Avilahama na Sala va tantekeyele ngecize viahi via seho ku hiana vutumbe vua Njambi vua ku sema muana ua ku lifuila na cifuti ku hitila muli Avilahama, ngeci ku liniunga ku vusonde ca Avilahama ca puile ca seho ya kama. Vakua ku lilongesa via ku laza va muesa ngecize eyi mizimbu ya vamala va ngolo mu Ingito ku tambula mpuevo ku ndzili na ku tsiha yalieni ka ya puile visimo via ngoco. Ngeci Avilahama ua zangamene ku linga ngecize, kaha Sala na ku likehesa ua tavele vutumbe vueni.

Viuma via lingikile ku nima, via muesele mpundu ngecize vuoma vua Avilahama vua puile vua vusunga; muomu vamo vamiata va Falao va muene ku vuaha ca Sala—cifua ca kele naco. Va ka lekele Falao, kaha ua va tumine ku ka mu hianga! Aci singaniekanu vati Avilahama ua vuile ni vuoma vua kele navuo Sala. Vutuhu ngoco, ka va mu talele ngue ndungo, vunoni va mu tambuile ngue ngendzi ua kasingimiko. Falao halumo ua singaniekele ku mu komouesa na vupite na ku handeka na “muanaye” linga a pue mpueyeni.—Njenisisi 12:14-16.

Aci singaniekenu Sala, nemana ha njanena ya ku nganda ya Falao mu ku tala cifuti ca Ingito. Vati ua livuile ku yoyela naua mu kati ka vivumbe, mu ndzivo ya cili na via-ku-lia via cili? Vuno va mu esekele na muono ua cili—ku hiana viuma via kele navio mu Ule ni? Aci singaniekenu vati Satana ue ku viukilile nga Sala ua singaniekele ku seza Avilahama na ku pua mpuevo ya Falao! Vunoni Sala ka lingilemo. Ua puile mukua vusunga kuli yalieni, ku vulo vueni na kuli Njambi yeni. Cipue lelo lino, vose va ambata ni ku va somboka va hasa ku muesa lukakatela lua cifua eci. Vati mu hasa ku tambuluisa lukakatela lua Sala mu ku litavasiana na vakua cilemo cenu na vavusamba?

Yehova uohielele ou mpuevo ya lemene, mu ku tuma Falao vipupu na vakua ndzivo yeni. Kaha Falao mua tantekeyele ngecize Sala ua puile mpuevo ya Avilahama, ua tumine ku mu hiluisa kuli yalieni na ku mu sika ku tunda mu Ingito na vusoko vueni vuose. (Njenisisi 12:17-20) Mua vusunga, Avilahama ua viukilile cikuma ku tambula mpuevo yeni! Vulukenu aa mezi a cilemo a mu lekele, ngueni: “Nja tantekeya ngecize ove u mpuevo ua ku viuka mu ku ku tala.” Vunoni ua santselele cikuma ku ku viuka cikuavo ca kele muli Sala—cize ca hianene cikuma ku viuka ca cihanga. Sala ua puile naua ua ku viuka muntima, cize ca pua ca seho kuli Yehova. (1 Petulu 3:1-5) Ku viuka ca cifua eci, cikeco ci tua pande ku muesa. Nga tu tuameka via mu lutsilielo ku lutue lua viose, ku lekako vakuetu via mana a Njambi na ku kakatela ku vitume via Njambi nga tu hita mu vieseko, mua vusunga tu ka tambuluisa ku-tsiliela ca Sala.