1-3. 1) ¿Kenke Pablo tlauel moyolkokok kema asito Atenas? 2) ¿Tlake techmachtia tlen kichijki Pablo?

 PABLO nejnentia ipan altepetl Atenas (Grecia), nopaya maseualmej tlauel ixtlamatij pampa se keski xiuijtlaya kinmachtijtoyaj filósofos Sócrates, Platón uan Aristóteles. Kema Pablo kalaktia ipan altepetl, peua tlauel moyolkokoua pampa maseualmej kinueyichiuaj miakej dioses. Kampa ueli maseualmej kinpiaj miakej santojmej uan tlaixkopinkayomej. Amo san ipan teokali, nojkia ipan tiankis uan ipan ojtli. Pablo kuali kimati kenijkatsa Dios kinita tlaixkopinkayomej (Éx. 20:4, 5). Yeka sanse kej Jehová, ya nojkia kikualankaita kema kinueyichiuaj sekinok dioses.

² Kema asi ipan tiankis, kiita se tlamantli tlen tlauel fiero. Kampa kalakij, kintekpantokej miakej tlaixkopinkayomej tlen dios Hermes kampa nesi xolotik o pepetstik. Uan ipan nopa tiankis eltok miak tlaixpamitl. ¿Kenijkatsa Pablo kinmachtis katli itstokej nopaya? ¿Kichiuas kampeka amo kualanis uan kitemolis kenijkatsa kamanaltis ininuaya? ¿Kitemos se akajya uan kipaleuis ma kiixmati Jehová?

³ Ipan Hechos 17:22-31 kiijtoua tlake tlamantli Pablo kiniljuik ixtlamatinij tlen Atenas. Tlen kichijki, techmachtis amo ma titeyolkokokaj kema titlajtolmoyauaj, ma tijnextikaj tijneltokaj tlen tikijtouaj uan kuali ma titlamachtikaj. Uan nojkia techpaleuis ma tijmatikaj tlake tlamantli kichiuaj uan kineltokaj maseualmej sanse kej tojuantij, pampa nopa techpaleuis ma tijmatikaj kenijkatsa tikamanaltisej ininuaya.

4, 5. ¿Kanke tlajtolmoyajki Pablo kema asito Atenas, uan kenke eliskia ouij tlamachtis nopaya?

⁴ Pablo yajki Atenas, a nechka xiuitl 50, kema ika ompa uejka tlajtolmoyauato. Kema kinchixtoya Silas uan Timoteo pampa kinkajtejki Berea “pejki kinkamanaljuia judíos kampa tlaueyichiuayayaj”, pampa ipa kiampa momajtoya kichiua. Teipa yajki ipan “tiankis”, nojkia kiixmatiyayaj kej ágora.  Nopaya ueliskia kinkamanaljuis katli euayayaj Atenas uan amo tlaneltokayayaj ipan religión judía (Hech. 17:17). Ni tiankis mokauayaya ipan Acrópolis (tlamimili) uan iuexka eliyaya se makuili hectáreas. Nopaya amo san tlanamakayayaj, nojkia monekichikouayayaj para kamanaltisej tlen se keski tlamantli. Se ixtlamatketl kiijtok “nopaya ueliyayaj tlanamakaj uan tlakouaj, mochiuayaya campañas políticas uan momachtiyayaj tlen momajtoyaj kichiuaj ipan nopa altepetl”. Ixtlamatinij monechikouayayaj nopaya pampa kiitayayaj kenijkatsa kichiuasej se keski tlamantli uan kisenkauasej kuesoli tlen nopa altepetl.

⁵ Pablo ouij kimatiskia tlamachtis ipan nopa tiankis pampa nopaya nojkia itstoyaj epicúreos uan estoicos. Inijuantij eliyayaj filósofos uan amo kineltokayayaj sanse tlamantli. b Epicúreos amo kineltokayayaj itstok se akajya katli techchijchijki. Inijuantij kiijtouayayaj: “Amo kinamiki tijmakasisej Dios. Kema timikij ayokmo titlaijiyouiaj yon tiyolpakij. Uelis tijchiuasej tlen kuali uan uelis tikijiyouisej tlaouijkayotl”. Uan estoicos tlauel kipatiitayayaj momachtisej uan kikuamachilisej se tlenijki. Nojkia kiijtouayayaj Dios amo eli se maseuali. Epicúreos uan estoicos amo kineltokayayaj tlen Cristo itokilijkauaj tlamachtiyayaj, pampa kiijtouayayaj maseualmej amo ueliskia moyolkuisej. Uajka tlen kineltokayayaj ni filósofos amo eliyaya sanse ika tlen Pablo tlamachtiyaya pampa ya kimoyauayaya tlen Jesús tlamachtik.

6, 7. ¿Tlake kichijkej filósofos kema kitlakakilijkej Pablo, uan tlake kichiuaj maseualmej ipan ni tonali kema tikiniljuiaj tlen tijneltokaj?

⁶ Kema nopa filósofos griegos kikajkej tlen Pablo kiijtouayaya, sekij kiiljuijkej san popoloka, tlen kiijtosneki “katli kipejpena iyol se kuauitl” (xikita nota de estudio tlen Hechos 17:18 ipan TNM, ipan tlajtoli español). Se keskij ixtlamatinij kiijtouaj ni tlajtoli ika griego “uejkajkia motekiuiyaya kema piltototsitsij kipejpentinemiyayaj itlajka se kuauitl, teipa nojkia kiampa kiniljuijkej maseualmej katli kipejpenayayaj tlakualistli tlen sekinok kikauayayaj uan se keski tlamantli tlen kitepeuayayaj ipan tiankis. Uan kema panok se keski xiuitl, pejki kiampa kiniljuiaj maseualmej katli kampa ueli kikaktinemiyayaj tlen kineltokayayaj sekinok uan amo kimatiyayaj kenijkatsa kiixtomasej tlen kikaktoyaj”. Uajka, nopa ixtlamatinij kiijtouayayaj Pablo eliyaya uiuitik uan san kimoyauayayaj tlen sekinok kiijtouayayaj. Pero ipan ni tlamachtili tikitasej ya amo majmajki maske kitlaijiljuijkej.

⁷ Ipan ni tonali nojkia kiampa pano, miakej techpinajtiaj pampa tijtekipanouaj Jehová uan tijneltokaj tlen Biblia kiijtoua. Se keskij tlamachtianij kiijtouaj tiyolkej ika evolución uan tlaj titlalnamikij moneki tijneltokasej nopa tlamantli. Moiljuiaj katli amo kineltokaj evolución, amo ixtlamatij. Inijuantij kiijtouaj tiuiuitikej pampa titlamachtiaj tlen Biblia kiijtoua uan tikijtouaj itstok se akajya katli kichijchijki nochi. Pero tojuantij amo timajmauij pampa tikijtouaj Jehová, katli kipia miak tlalnamikilistli, kichijchijki nochi tlen onka (Apoc. 4:11).

8. 1) ¿Tlake kichijkej sekinok maseualmej kema kitlakakilijkej Pablo? 2) ¿Tlake kiijtosneki nopa tlajtoli Areópago? (Xikita nota tlen iamayo 142).

 ⁸ Sekinok katli nojkia kitlakakilijkej Pablo, kiijtojkej: “Nesi tepouilia tlen dioses tlen sejkanok euaj” (Hech. 17:18). Tlaj Pablo kiampa kichijtoskia ipan Atenas, ueliskia kipanos tlen tlauel amo kuali. Se keski xiuijtlaya maseualmej kiijtojkej filósofo Sócrates kinekiyaya kichiuas ma kinueyichiuakaj sekinok dioses uan tlanauatijkej ma kimiktikaj. Yeka maseualmej kiuikakej Pablo ipan Areópago c uan kiiljuijkej kuali ma kiixtoma tlen tlamachtiyaya, pampa maseualmej amo kema kikaktoyaj tlen kiijtouayaya. ¿Tlake kiijtoskia Pablo ininixpa maseualmej katli amo kiixmatiyayaj iTlajkuilol Dios?

9-11. 1) ¿Tlake kichijki Pablo uan kiampa uelki kamanaltik ininuaya katli kitlakakilijtoyaj? 2) ¿Kenijkatsa uelis tijchiuasej kej Pablo kema titlajtolmoyauasej?

⁹ Pablo tlauel moyolkokok kema kinitak maseualmej tlen Atenas  kinueyichiuayayaj miakej dioses. Maske kiitak tlen kichiuayayaj, amo kintlaijiljuik. Ya kitemolik kenijkatsa kinnojnotsas uan kiniljuik nojkia kinekiyayaj kiueyichiuasej Dios. Achtoui kiniljuik: “Tlakamej katli ineuaj Atenas, nikita inmojuantij más inkinueyichiuaj inmodioses que sekinok” (Hech. 17:22). Pablo kinextik tlalnamikiyaya kema kiniljuik kuali tlen kichiuayayaj pampa kitemouayayaj Dios, kejuak kiniljuik: “Nikita tlauel inkitlepanitaj inmoreligión”. Ya kimatiyaya maske sekij amo kineltokayayaj tlen melauak, kipiayayaj kuali ininyolo uan kinekiskiaj momachtisej. Pablo kiijtok achtouia ya nojkia amo kichiuayaya tlen kuali pampa amo kimatiyaya tlake kichiuas uan amo tlaneltokayaya (1 Tim. 1:13).

¹⁰ Teipa, Pablo kiniljuik inijuantij tlauel kintlepanitayayaj inindioses pampa nojkia kipiayayaj se tlaixpamitl kampa kiitouayaya: “Para se Dios katli amo Tikixmatij”. Se amochtli kiijtoua “griegos uan sekinok maseualmej kichijchiuayayaj tlaixpamitl para ‘se keskij dioses katli amo kinixmatiyayaj’, pampa kimakasiyayaj kinixpanosej”. Uajka ika nopa tlaixpamitl, maseualmej tlen Atenas kinextiyayaj itstoya se Dios katli amo kiixmatiyayaj. Pablo kitekiuik ni tlamantli uan nopa kipaleuik ma kinmachti nopa kuali tlamachtili. Ya kiijtok: “Niinmechkamanaljuia tlen nopa Dios katli inkiueyichiuaj maske amo inkiixmatij” (Hech. 17:23). Pablo kichijki kampeka ma asi ipan ininyolo maseualmej tlen kiijtoskia uan amo kinchiualtik ma kiueyichiuakaj seyok Dios, pampa kinixtomilik nopa Dios katli amo kiixmatiyayaj, eli nopa Dios katli melauak.

¹¹ Tojuantij nojkia uelis tijchiuasej kej Pablo kema titlajtolmoyauaj. Tlaj kuali titlajtlachiaj, tikitasej tlaj se akajya kipia ireligión. Uelis tlen motlalilijtok o tlen kitlalijtok ichaj, techpaleuis ma tijmatikaj tlake religión kipia. Uelis tikiljuisej: “Nikita titlaneltoka, tlauel nechpaktia nikamanaltis ininuaya katli kinekij kiixmatisej Dios”. Tlaj tikiljuisej tlauel kuali tlen kichiua pampa kineki kiixmatis Dios, techpaleuis ma tijmatikaj tlake uelis tikiljuisej. Amo kinamiki tijchikoitasej se akajya pampa kineltoka sekinok tlamantli. Ma tikilnamikikaj miakej toikniuaj achtouia kineltokayayaj tlen amo melauak.

12. ¿Tlake kichijki Pablo uan kiampa uelki kinkamanaljuia katli euayayaj Atenas?

¹² ¿Tlake sekinok tlamantli kiniljuik Pablo katli kitlakakilijtoyaj? Ya kimatiyayaj nopa maseualmej kimatiyayaj miak tlamantli tlen filósofos kinmachtijtoyaj. Pero amo kimatiyayaj tlen kiijtouayaya iTlajkuilol Dios, yeka kichijki ni tlamantli kema kinkamanaljuik: se, maske amo kitekiuik iTlajkuilol Dios, san kiijtok tlen nopaya kiijtoua. Ome, kinextik kinkuamachiliyaya katli kitlakakilijtoyaj uan eliyaya kej inijuantij. Yeka kema kamanaltiyaya kitekiuiyaya nopa tlajtoli tojuantij. Uan eyi, kiijtok se keski tlajtoli tlen kiijkuilojkej se keskij griegos, uan kiampa kinextik tlen kiijtouayaya nojkia kiijtojkej uejkajkia. Uajka, ¿tlake tlamantli kiixtonki Pablo tlen nopa Dios katli amo kiixmatiyayaj maseualmej tlen Atenas? Ma tikitakaj tlake kiijtok kema tlamachtik.

13. ¿Tlake kiijtok Pablo tlen iluikaktli uan Tlaltipaktli, uan tlake kiijtok tlen Jehová?

 ¹³ Dios kichijchijki Tlaltipaktli uan iluikaktli. Pablo kiijtok: “Nopa Dios katli kichijchijki Tlaltipaktli uan nochi tlen nopaya onka, iaxka iluikaktli uan Tlaltipaktli, yeka amo itstok ipan templos tlen maseualmej kichijchijtokej” (Hech. 17:24). d Nochi tlen onka amo iselti yolki, Dios kichijchijki (Sal. 146:6). Ya eli tlauel ueyi ipan iluikaktli uan ipan Tlaltipaktli, uan amo eli kej Atenea uan nopa sekinok dioses. Nopa sekinok dioses san ueliyayaj kinueyichiuaj ipan tlaixpamitl o ipan templos, pero Jehová ueliyaya kiueyichiuaj kampa ueli uan amo monekiyaya kitekiuisej tlen maseualmej kichijchijtoyaj (1 Rey. 8:27). Uajka, Pablo kinextik Jehová eli nopa Dios tlen melauak uan amo eli kej nopa dioses katli san kinmachijchijtoyaj (Is. 40:18-26).

14. ¿Kenijkatsa Pablo kinextik Dios amo moneki ma kipaleuikaj?

¹⁴ Dios amo moneki ma kipaleuikaj. Maseualmej kinyoyontiyayaj inindioses ika yoyomitl tlen patiyo, kinuikiliyayaj tlakualistli uan tlen kiiskiaj, kiampa kichiuayayaj pampa moiljuiyayaj inindioses kinekiyayaj nopa tlamantli. Pero se keskij filósofos katli kitlakakilijtoyaj Pablo uelis nojkia moiljuiyayaj nopa dioses amo monekiyaya maseualmej ma kinpaleuikaj. Inijuantij moiljuiyayaj Dios “amo moneki se akajya ma kipaleui pampa ya amo tleno kipoloua”. Uan nopa nelia pampa Dios katli techchijchijki amo kineki ma tijmakakaj tlen kikuas uan tlen mokentis. Dios amo kineki nopa tlamantli pampa ya “kinmaka nochi maseualmej nemilistli, kichiua ma tlaijiyotilanakaj uan kinmaka nochi tlen moneki”, kej tonati, atl uan Tlaltipaktli (Hech. 17:25; Gén. 2:7). Uajka, Dios amo kineki ma kimakakaj se tlenijki pampa ya techmaka nochi ika tlen timopanoltisej.

15. ¿Kenijkatsa Pablo kinpaleuik maseualmej tlen Atenas ma moiljuikaj kej kinamiki, uan tlake techmachtia tlen kichijki?

¹⁵ Dios kichijchijki nopa achtoui tlakatl. Maseualmej tlen Atenas moiljuiyayaj san inijuantij tlauel ininpati, yeka kinchikoitayayaj griegos. Pero se katli moueyimati pampa eua tlen se altepetl kiixpano tlen Biblia kiijtoua (Deut. 10:17). Yeka Pablo kitemolik kenijkatsa kinkamanaljuis maseualmej tlen Atenas tlen  ni tlamantli uan amo kinyolkokos. Kichijki ma monejneuilikaj katli kitlakakilijtoyaj kema kiijtok : “[Dios] san ika se tlakatl kinchijchijki maseualmej” (Hech. 17:26). Kema Pablo kiampa kiijtok kiilnamijki tlen kiijtoua Génesis, kampa kamanalti tlen Adán, inintata nochi maseualmej (Gén. 1:26-28). Nochi tiualauij tlen Adán, yeka tielij sanse uan amo aka más ipati maske eua tlen se altepetl. Tlen Pablo kiijtok uelis maseualmej nima kikuamachilijkej. Uan techmachtia, maske moneki tikamanaltisej ika tlatlepanitakayotl uan kuali timoiljuisej tlake tikijtosej, nojkia moneki xitlauak tikixtomasej se tlenijki uan amo kinamiki tijtlatisej tlen melauak san pampa tijnekij ma techtlakakilikaj.

16. ¿Kenke Dios kinchijchijki maseualmej?

¹⁶ Dios kineki maseualmej ma kiixmatikaj. Uelis filósofos miak xiuitl motlajtlanijtoyaj kenke tiitstokej uan ininselti kitemouayayaj kenke, yeka amo kimatiyayaj. Pero teipa, Pablo kinixtomilik Dios kinchijchijki maseualmej para ma kitemokaj. Tlaj kichiuaskiaj kampeka, ueliskia kipantisej pampa nelia ya amo uejka itstok (Hech. 17:27). Uajka kena uelis tikixmatisej nopa Dios tlen amo kiixmatiyayaj katli euayayaj Atenas. Ya itstok ininnechka katli kinekij kichiuasej kampeka kiixmatisej uan mouampojchiuasej iuaya (Sal. 145:18). Kej tikitaj, nochi maseualmej moneki tijchiuasej kampeka tikixmatisej Dios, uan Pablo nojkia kiampa kichijki.

17, 18. ¿Kenke maseualmej kinekiskiaj kiixmatisej Dios? ¿Tlake techmachtia tlen Pablo kichijki pampa kinekiyaya kuali ma kitlakakilikaj maseualmej?

¹⁷ Maseualmej kinekiskiaj kiixmatisej Dios. Teipa Pablo kiijtok: “Ya techmaka nemilistli, kichiua ma timoojolinikaj uan ma tiitstokaj”. Se keskij ixtlamatinij kiijtouaj Pablo kiijtok tlen kiijkuilojtoya Epiménides, se tlajkuilojketl katli euayaya Creta uan itstoya ipan siglo 6 a.u.J., “uan ipan  se keski religiones ipan Atenas tlauel kitlepanitayayaj”. Teipa Pablo kiijtok kenke maseualmej kinekiskiaj kiixmatisej Dios, kiijtok: “Kej kiijtojtokej se keskij tlajkuilouanij katli nikaj euaj: ‘Pampa tojuantij nojkia tielij ikoneuaj’” (Hech. 17:28). Uajka nochi tielij Jehová ichampoyouaj, pampa ya kichijchijki nopa achtoui tlakatl katli elki kejuak totata. Pablo kinekiyaya kuali ma kitlakakilikaj, yeka kiijtok tlen kiijkuilojkej se keskij tlajkuilouanij griegos katli kintlepanitayayaj. e Tojuantij nojkia uelis tikijtosej tlen ijkuilijtok ipan se keski amochtli: kampa kiijtoua tlen uejkajkia panok, enciclopedias uan sekinok amochtli tlen kipatiitaj. Tlaj kuali tijtlapejpeniaj tlen ixtlamatinij kiijkuilojkej, uelis tikinpaleuisej maseualmej ma kiitakaj kenke amo kinamiki kichiuasej se tlenijki o iljuichiuasej kej momajtokej kichiuaj ipan religiones.

¹⁸ Kej tikitstokej, Pablo kiixtonki se keski tlamantli tlen Dios uan kitemolik kenijkatsa kinkamanaljuis maseualmej tlen Atenas. Pero, ¿tlake kinekiyaya ma kichiuakaj? Ma tikitakaj tlake kiniljuik.

19, 20. 1) ¿Kenijkatsa Pablo kinixtomilik maseualmej tlen Atenas amo kinamikiyaya kinueyichiuasej tlaixkopinkayomej? 2) ¿Tlake monekiyaya kichiuasej katli euayayaj Atenas?

¹⁹ Teipa Pablo kinixtomilik katli kitlakakilijtoyaj tlake monekiyaya kichiuasej ika tlen kinmachtik. Kema tlanki kiijtoua tlen kiijkuilojtoyaj tlajkuilouanij griegos, kiijtok: “Uajka, pampa tielij ikoneuaj Dios, amo kinamiki timoiljuisej Dios eli kej dioses tlen kinchijchijtokej ika oro, plata o tetl, o tlen maseualmej moiljuiaj uan kinchijchiuaj” (Hech. 17:29). Uajka tlaj Dios kinchijchijki maseualmej, ¿kenijkatsa uelis mokuepas uan elis se tlamantli tlen maseualmej kichijchijtokej? Pablo kitemolik kenijkatsa kinixtomilis katli kitlakakilijtoyaj amo kinamikiyaya kinueyichiuasej dioses tlen maseualmej kinchijchijtoyaj (Sal. 115:4-8; Is. 44:9-20). Kema kiijtok “amo kinamiki timoiljuisej”, kakistik Pablo nojkia monekiyaya kipatlas inemilis, yeka maseualmej amo ouij kimatkej nojkia kiampa kichiuasej.

²⁰ Teipa kiniljuik: “Dios inmechkajki kiampa xijchiuakaj pampa amo inkiixmatiyayaj, pero nama kiniljuia nochi maseualmej katli kampa ueli euaj ma moyolkuepakaj” (Hech. 17:30). Uajka, maseualmej tlen Atenas ayokmo kinamikiyaya moiljuisej kiueyichiuayayaj Dios kema kintekiuiyayaj tlaixkopinkayomej, yeka Pablo xitlauak kiniljuik ma moyolkuepakaj. Se keskij mosentlachilijkej ika tlen kikajkej. Kema Pablo kinixtomilik nopa tlamachtili, xitlauak kiniljuik Dios kinmakatoya ininnemilis, yeka monekiyaya kichiuasej tlen ya kineki, kitemosej Dios uan kuali kiixmatisej. Nojkia, monekiyaya kiitasej se ueyi tlajtlakoli kema kinueyichiuayayaj tlaixkopinkayomej uan ayokmo kinamikiyaya kiampa kichiuasej.

21, 22. ¿Tlake kiijtok Pablo kema nechka tlamiskia kamanaltis, uan tlake kinejki kiijtos ika nopa tlajtoli?

 ²¹ Kema Pablo nechka tlamiskia kamanaltis, kiijtok: “[Dios] pampa kiixtlalijtok se tonali kema kintlajtolsenkauas kej kinamiki nochi maseualmej katli itstokej ipan Tlaltipaktli ika se tlakatl katli ya kitlapejpenijtok. Uan nelia uelis timotemachisej kiampa kichiuas, pampa kiyolkuik” (Hech. 17:31). Kema katli euayayaj Atenas kimatkej ni tlamantli, kiitakej monekiyaya kichiuasej kampeka kitemosej uan kiixmatisej nopa Dios tlen melauak pampa asiskia se tonali kema kintlajtolsenkauaskiaj. Maske Pablo amo kiijtok itoka nopa tetlajtolsenkajketl, kena kiijtok se keski tlamantli tlen kichijki ma mosentlachilikaj maseualmej. Kiijtok nopa tetlajtolsenkajketl, elki se tlakatl, teipa kimiktijkej uan Dios kiyolkuik.

²² Tojuantij kena tijmatij tlake kinejki kiijtos Pablo kema nechka tlamiskia kinkamanaljuia maseualmej tlen Atenas. Tijmatij nopa tetlajtolsenkajketl katli Dios kitekimakatok, eli Jesucristo (Juan 5:22). Kema Dios tetlajtolsenkauas, uejkauas mil xiuitl, uan nechka peuas (Apoc. 20:4, 6). Nojkia tijmatij katli nopa Juez kinitas kuali monejnemiltiaj, kiselisej miak tlateochiualistli. Yeka amo tijmakasij nopa tonali. ¿Kenke timotemachiaj teipa kuali tiitstosej? Timotemachiaj nelnelia mochiuas tlen Dios kitenkajtok pampa Jesús moyolkuik.

23. ¿Tlake kichijkej maseualmej kema kitlakakilijkej Pablo?

²³ Kema Pablo tlamachtik, amo sanse kitlakakilijkej. Kema kiijtok kenijkatsa moyolkuiskiaj maseualmej, se keskij pejkej kipinajtiaj. Sekij maske kuali kitlakakilijkej, kiijtojkej: “Seyok tonali tijtlakakilisej motlamachtil” (Hech. 17:32). Uan sekinok, kinextijkej kipiayayaj kuali ininyolo. Biblia kiijtoua: “Se keskij tlakamej yajkej iuaya uan pejkej tlaneltokaj. Se katli tlaneltokak motokaxtiyaya Dionisio, ya eliyaya juez tlen nopa Areópago, uan se siuatl katli motokaxtiyaya Dámaris, uan nojkia sekinok” (Hech. 17:34). Ipan ni tonali nojkia kiampa techpano kema titlajtolmoyauaj: techpinajtiaj, amo kinekij momachtisej maske kuali techseliaj, pero sekij kiseliaj nopa kuali tlamachtili uan peuaj kitekipanouaj Jehová.

24. ¿Tlake techmachtia tlen Pablo kiijtok kema kinkamanaljuik maseualmej tlen Atenas?

²⁴ Tlen Pablo kiijtok kema tlamachtik, techmachtia moneki tikijtosej tlen kinpaleuis maseualmej nima ma kikuamachilikaj se tlamachtili uan ma kineltokakaj. Nojkia, kemantika moneki tijpatlasej tlen tikijtosej. Moneki tijpiasej toyolo, amo tikinajuasej katli miak xiuitl kichijtokej tlen momajtokej ipan religiones uan moneki tijtemolisej kenijkatsa tikamanaltisej ininuaya. Nojkia, techmachtia amo kinamiki tijtlatisej tlen melauak san pampa amo tijnekij maseualmej ma kualanikaj. Tlaj tijchiuaj tlen Pablo kichijki, uelis tikinpaleuisej sekinok, kuali titlamachtisej, kuali titlajtolmoyauasej, uan toikniuaj katli tlayakanaj tlauel tlapaleuisej ipan tlanechikoli. Sanse kej Pablo, nojkia tikinpaleuisej sekinok “ma kitemokaj Dios [...] pampa nelia ya amo uejka itstok” (Hech. 17:27).