TLAMACHTILI 23
“Xijkakikaj tlen niinmechiljuis”
Pablo tematiltia tlen melauak ininixpa maseualmej katli mosisiniaj uan ipan Sanedrín
Mokixtijtok ipan Hechos 21:18–23:10
1, 2. ¿Kenke Pablo yajki Jerusalén, uan tlake tlaouijkayotl kiixnamikiskia nopaya?
PABLO sampa asi Jerusalén uan nejnemi ipan calles tlen amo patlauak uan kampa nemij miakej. Ipan miak xiuitl maseualmej yauiyayaj nopaya pampa kiueyichiuayayaj Jehová. Miakej tlauel moueyimatij pampa ipan ni altepetl panok tlamantli tlen tlauel ipati uan pampa elij judíos. Pablo kimati miakej Cristo itokilijkauaj nojua kichiuaj tlen momajtokej judíos uan amo kimatij tlake mopatlatok ipan Jehová itlanechikol. Kiita amo san moneki kinmakas toikniuaj nopa tlapaleuili tlen moiljuik kinuikilis kema itstoya Éfeso, nojkia moneki kinpaleuis kuali ma tlaneltokakaj (Hech. 19:21). Maske kitlaijiyouiltisej nopaya, mosentlalijtok kichiuas tlen Jehová kineki.
2 ¿Tlake tlaouijkayotl kiixnamikis Pablo ipan Jerusalén? Se keskij Cristo itokilijkauaj kiijilnamiktinemij. Uan katli kikualankaitaj Jesús kiistlakauisej Pablo, kimakilisej uan kinekisej kimiktisej. Nochi tlen kiixnamikis, kipaleuis ma tematilti tlen melauak. Pablo kinextik amo moueyimatiyaya, amo majmauiyaya uan kuali tlaneltokayaya kema kiixnamijki ni tlaouijkayotl. Uan tojuantij uelis tijyekosej miak tlamantli ika tlen kichijki.
“Pejkej kiueyichiuaj Dios” (Hechos 21:18-20a)
3-5. 1) ¿Ajkia ininuaya monechikok Pablo, uan tlake kamanaltikej? 2) ¿Tlake techmachtia pampa Pablo monechikok ininuaya ueuejtlakamej?
3 Ika ualmostla, Pablo uan iuampoyouaj asitoj Jerusalén uan monechikojkej ininuaya ueuejtlakamej. Biblia amo kiijtoua tlaj nopaya nojkia itstoyaj apóstoles katli nojua yoltoyaj, uelis pampa tlatekipanouayayaj sejkanok. Pero Santiago, iikni Jesús, kena itstoya Jerusalén (Gál. 2:9). Uan uelis ya kiyakanki nopa tlanechikoli tlen mochijki kema Pablo mosentilik ininuaya “nochi ueuejtlakamej” (Hech. 21:18).
4 “Pablo kintlajpalok uan pejki kinpouilia sejse tlamantli tlen Dios kichijtoya ika maseualmej katli amo elij judíos kema nopaya tlajtolmoyajki” (Hech. 21:19). Uelis tlauel yolpajkej kema kikajkej nochi tlen kichijtoya. Tojuantij nojkia tlauel tiyolpakij kema tijmatij miakej maseualmej katli itstokej sejkanok peuaj momachtiaj (Prov. 25:25).
5 Ipan nopa tlanechikoli, Pablo uelis nojkia kiijtok kiuikatoyaj tomij tlen kititlantoyaj toikniuaj katli itstoyaj ika Europa. Ueuejtlakamej tlauel yolpajkej kema kimatkej toikniuaj katli itstoyaj tlauel uejka motekipachouayayaj ika tlen kinpanoyaya. Kema Pablo tlanki kamanalti, ueuejtlakamej “pejkej kiueyichiuaj Dios” (Hech. 21:20a). Ipan ni tonali nojkia kiampa pano. Miakej toikniuaj kintlasosoljuilia se tlenijki o mokokouaj, yeka tlauel yolpakij kema tikinyolchikauaj uan tikinpaleuiaj ika sekinok tlamantli.
Itstoyaj miakej katli kimanauiyayaj nopa Tlanauatili (Hechos 21:20e, 21)
6. ¿Tlake tlamantli ueuejtlakamej kiiljuijkej Pablo?
6 Teipa, nopa ueuejtlakamej kiiljuijkej Pablo se keskij toikniuaj tlen Judea kiijilnamiktinemiyayaj, inijuantij kiiljuijkej: “Noikni, ta tijmati itstokej tlauel miakej judíos katli mochijkej tlaneltokanij uan nochi inijuantij kimanauiaj nopa Tlanauatili. Pero inijuantij kikajkej para judíos katli itstokej ipan sekinok altepemej tikinmachtia ayokmo ma kineltokakaj iTlanauatil Moisés, pampa kiijtouaj tikiniljuia amo ma kinchiuilikaj circuncisión ininkoneuaj yon ma kichiuakaj tlen momajtokej kichiuaj” (Hech. 21:20e, 21). a
7, 8. 1) ¿Tlake tlamantli amo kikuamachilijtoyaj Cristo itokilijkauaj tlen Judea? 2) ¿Kenke tikijtouaj nopa Cristo itokilijkauaj judíos amo eliyayaj apóstatas?
7 Tlaj ya panotoya kipano 20 xiuitl ayokmo moyakanayayaj ika iTlanauatil Moisés, ¿kenke se keskij nojua ika moyakanayayaj? (Col. 2:14). Ipan xiuitl 49, apóstoles uan ueuejtlakamej tlen Jerusalén kititlankej se carta ipan nochi tlanechikoli uan nopaya kiijtojkej katli amo eliyayaj judíos amo monekiyaya mochiuilisej circuncisión yon moyakanasej ika iTlanauatil Moisés (Hech. 15:23-29). Pero nopaya amo kiijtouayaya tlake monekiyaya kichiuasej judíos, yeka moiljuijkej nojua monekiyaya ika moyakanasej.
8 Ni toikniuaj amo kuali kikuamachilijtoyaj itlajtol Dios. Uajka, ¿kiijtosneki mochijtoyaj apóstatas? Amo. Inijuantij amo kinueyichiuayayaj sekinok dioses yon kinekiyayaj ma kiixpanokaj Dios. Nopa tlanauatili tlen tlauel kipatiitayayaj kinmakatoya Jehová uan amo kinmakatoyaj amo kuali ajakamej. Pero nama monekiyaya moyakanasej ika nopa yankuik tlanauatili uan amo ika tlen uejkajkia kinmakakej. Jehová ayokmo kiniljuiyaya monekiyaya moyakanasej ika iTlanauatil Moisés para kuali kinitas. Nopa toikniuaj amo kikuamachilijtoyaj kenke ayokmo kinamikiyaya moyakanasej ika iTlanauatil Moisés uan amo motemachiyayaj ipan tlanechikoli. Yeka monekiyaya kipatlasej inintlalnamikilis uan kichiuasej tlen Jehová kiyankuilijtiauiyaya (Jer. 31:31-34; Luc. 22:20). b
“Amo nelia tlen ika mitsijilnamikij” (Hechos 21:22-26)
9. ¿Tlake tlamachtiyaya Pablo tlen iTlanauatil Moisés?
9 ¿Uan kenke kiijilnamikiyayaj Pablo? Kiijtouayayaj kinmachtiyaya judíos ayokmo ma kinchiuilikaj circuncisión ininkoneuaj yon ma kichiuakaj tlen judíos momajtokej kichiuaj. ¿Melauak tlen kiijtouayayaj? Ma tikilnamikikaj Pablo mosentlalik kinmachtis katli amo eliyayaj judíos, yeka kiniljuiyaya ayokmo monekiyaya kichiuasej tlen kiijtouayaya iTlanauatil Moisés. Nojkia kiniljuiyaya amo kinamikiyaya kinchiualtisej ma mochiuilikaj circuncisión uan ma moyakanakaj ika nopa tlanauatili (Gál. 5:1-7). Pero Pablo nojkia kinmachtiyaya judíos katli itstoyaj ipan altepemej kampa yauiyaya. Uajka nochi katli kitlakakiliyayaj kiniljuiyaya ayokmo monekiyaya moyakanasej ika iTlanauatil Moisés para Dios kuali ma kinita, pampa Jesús ya temaktilijtoya inemilis (Rom. 2:28, 29; 3:21-26).
10. ¿Kenke tikijtouaj Pablo kiitayaya nopa Tlanauatili uan circuncisión kej kinamikiyaya?
10 Pero Pablo nojkia kinkuamachiliyaya katli kinekiyayaj mosiajketsasej sábado, katli amo kinekiyayaj kikuasej se keski tlakualistli o kinekiyayaj kichiuasej tlen momajtoyaj kichiuaj judíos (Rom. 14:1-6). Nojkia kinkauayaya inijuantij ma kitlapejpenikaj tlaj mochiuiliskiaj circuncisión. Pero ya kena kichiuilik circuncisión Timoteo pampa judíos kimatiyayaj itata eliyaya griego uan amo kiseliskiaj tlaj amo mochiuiliskia (Hech. 16:3). Sejse monekiyaya kitlapejpenis tlake kichiuas. Ya kiniljuik ni tlamantli toikniuaj tlen Galacia: “Amo techpaleuia tlaj timochiuiliaj circuncisión o tlaj amo timochiuiliaj. Tlen kena techpaleuia eli kema titlaneltokaj, uan nopa tijnextiaj kema titeikneliaj” (Gál. 5:6). Pero tlaj se akajya mochiuiliyaya circuncisión pampa nojua kinekiyaya moyakanas ika iTlanauatil Moisés o tlaj kiniljuiyaya sekinok monekiyaya mochiuilisej uan kiampa Jehová kuali kinitaskia, kinextiyaya amo kuali tlaneltoka.
11. ¿Tlake kiiljuijkej ueuejtlakamej ma kichiua Pablo, uan tlake tlamantli amo kichijtoskia? (Nojkia xikita nota).
11 Katli kiijilnamiktinemiyayaj Pablo amo kiijtouayayaj tlen melauak uan nopa kichijki toikniuaj judíos ayokmo kuali ma kiitakaj. Yeka ueuejtlakamej kiiljuijkej Pablo ma kichiua ni tlamantli: “Nikaj itstokej nauij tlakamej katli kitenkauilijtokej Dios se tlamantli. Xikinuika, ximotlapajpakchiua ininuaya kej kiijtoua iTlanauatil Moisés uan ta xikixtlaua nochi tlen motekiuis para uelis moximasej. Kiampa nochi maseualmej kimatisej amo nelia tlen ika mitsijilnamikij pampa tijchiua tlen kinamiki uan nojkia tijchiua tlen kiijtoua nopa Tlanauatili” (Hech. 21:23, 24). c
12. ¿Kenijkatsa Pablo kinextik kinekiyaya kichiuas tlen ueuejtlakamej kinauatijkej?
12 Pablo ueltoskia kiijtos onkayaya nopa kuesoli pampa judíos nojua kinekiyayaj kichiuasej tlen kiijtouayaya iTlanauatil Moisés uan amo pampa kiijilnamikiyayaj. Pero ya amo kinkamaijixnamijki ueuejtlakamej uan kichijki tlen kinauatijkej pampa amo kiixpanoyaya yon se tlanauatili. Ya ipa kiijtojtoya ni tlamantli ipan 1 Corintios 9:20: “Katli moyakanaj ika tlanauatili, nimochijki kej se katli moyakana ika tlanauatili para nikinpaleuis katli moyakanaj ika nopa tlanauatili, maske na ayokmo nimoyakana ika nopa tlanauatili”. Kichijki tlen kiiljuijkej ueuejtlakamej “kej se katli moyakana ika tlanauatili”. Tlen kichijki Pablo, techmachtia moneki tijchiuasej tlen ueuejtlakamej techiljuiaj uan amo tijnekisej ma mochiua se tlamantli kej tojuantij tijnekij (Heb. 13:17).
¿Tijchiuaj sanse kej Pablo kema technauatiaj se tlamantli tlen amo kiixpano itlanauatil Dios?
“¡Moneki mikis!” (Hechos 21:27–22:30)
13. 1) ¿Kenke judíos moajkomankej ipan teokali? 2) ¿Kenijkatsa kimanauijkej Pablo?
13 San poliuiyaya se keski tonali para nopa tlakamej ma kitlamiaxitikaj tlen kitenkauilijtoyaj Jehová, uan Pablo itstoya ipan teokali. Teipa panok tlen amo kuali. Se keskij judíos tlen Asia kiitakej Pablo uan kiijtojkej kinuikatoya katli amo eliyayaj judíos ipan teokali. Pejkej kinajkomanaj maseualmej uan pejkej kimakiliaj. Uelis kimiktijtoskiaj tlaj nopa ueyi tlayakanketl tlen soldados tlen Roma amo kimanauijtoskia. Teipa nopa tlayakanketl tlen soldados tlanauatik ma kitsakuakaj Pablo (tsaktoskia kipano naui xiuitl). Maske ya kimanauijtoyaj, nojua ueliskia kipanos tlen amo kuali. Kema nopa tlayakanketl tlen soldados kintlajtlanik judíos kenke kimakilijtoyaj Pablo, pejkej chikauak kamanaltij uan pejkej kitlajtlakoltiaj ika tlen panotoya. Pero amo kiijtouayayaj sanse tlamantli uan chikauak kamanaltiyayaj, yeka nopa tlayakanketl amo kinkuamachilik. Teipa se keskij soldados monejki kikuatlananasej Pablo uan kikixtisej nopaya. Kema nechka kikalakiskiaj kampa mokauayayaj soldados, Pablo kiiljuik nopa ueyi tlayakanketl: “Nimitstlajtlania xinechkauili ma nikinkamanaljui ni maseualmej” (Hech. 21:39). Nopa tlayakanketl kikajki ma kamanalti, yeka Pablo pejki kiijtoua tlen kineltoka uan amo majmajki.
14, 15. 1) ¿Tlake tlamantli Pablo kiixtomilik judíos? 2) ¿Tlake kichijki inintlayakanka soldados pampa kinekiyaya kimatis kenke tlauel kualaniyayaj judíos?
14 Pablo kiijtok: “Xijkakikaj tlen niinmechiljuis para inkiitasej amo nitlaixpanotok” (Hech. 22:1). Kema nopa maseualmej kikajkej Pablo pejki kamanalti ika hebreo, ayokmo tleno kiijtojkej. Teipa kiniljuik kenke mochijtoya Cristo itokilijka uan kiniljuik se keski tlamantli tlen kinextiyaya melauak tlen kiijtouayaya. Kiniljuik Gamaliel kimachtik uan kintlatsakuiltiyaya Cristo itokilijkauaj, uan se keskij katli nopaya itstoyaj kimatiyayaj kena kiampa kichijki. Kema yauiyaya Damasco, Jesucristo kimonextilik uan kamanaltik iuaya. Nopa tlakamej katli yauiyayaj iuaya kiitakej petlanki se tlauili uan kikajkej se akajya kamanaltiyaya pero amo aka kiitakej (xikita notas de estudio tlen Hechos 9:7 uan 22:9 ipan TNM). Tlen kiitak kichijki ayokmo ma tlachia, yeka san kimatilantiajkej hasta Damasco. Nopaya Ananías, se Cristo itokilijka katli tlauel kiixmatiyayaj judíos, kichijki sampa ma tlachia.
15 Nojkia kiijtok kema tlakuepilik Jerusalén, Jesús kimonextilik ipan teokali. Teipa nopa judíos katli kitlakakilijtoyaj, tlauel kualankej uan kiijtojkej: ¡Xijmikti nopa tlakatl! ¡Moneki mikis! (Hech. 22:22). Inintlayakanka nopa soldados amo kinekiyaya ma kimiktikaj, yeka tlanauatik ma kikalakikaj Pablo kampa mokauayayaj soldados. Kinekiyaya kichiualtis Pablo ma kiijto kenke kikualankaitayayaj, yeka tlanauatik ma kiuijuitekikaj. Pero kema ayamo peuayayaj kiuijuitekij, Pablo kiijtok eliyaya romano uan kinamikiyaya kuali kitlajtolsenkauasej. Ipan ni tonali, katli tijtekipanouaj Jehová nojkia timomanauiaj ika nopa tlanauatili tlen kichijtokej tekichiuanij para nojua ma techkauakaj tijueyichiuasej Jehová (xikita recuadros “ Tlanauatili uan nopa tlajkuiloli tlen romanos kitekiuiyayaj” uan “ Toikniuaj momanauiaj ininixpa tekichiuanij”). Pablo eliyaya romano, yeka nopa tlayakanketl monekiyaya kichiuas sekinok tlamantli tlaj kinekiyaya ma kiijto tlen kichijtoya. Yeka ualmostla mosentilik ininuaya katli tlayakanayayaj ipan Sanedrín, tekichiuanij katli kipiayayaj más tlanauatili, uan kichijki Pablo ma yaui nopaya.
“Nieli fariseo” (Hechos 23:1-10)
16, 17. 1) ¿Tlake panok kema Pablo kamanaltik ipan Sanedrín? 2) ¿Kenijkatsa Pablo kinextik amo moueyimatiyaya maske kimakilijkej?
16 Kema Pablo motemanauik iixpa Sanedrín, kiijtok: “Noikniuaj, hasta ipan ni tonali na amo nijchijtok yon se tlamantli tlen amo kuali, yeka amo nechyolkokoua notlalnamikilis iixpa Dios” (Hech. 23:1). Pero amo uelki kiijtok sekinok tlamantli pampa “kema nopa sumo sacerdote Ananías kikajki nopa, kinnauatik katli itstoyaj inechka ma kimakilikaj ipan ikamak” (Hech. 23:2). ¡Tlauel kipinaualtik Pablo! Nopa sumo sacerdote kinextik kichikoitayaya pampa maske ayamo kitlakakilijtoya, kiijtok istlakatiyaya. Yeka Pablo kinankilik: “Dios mitsmakilis ta, tijpia ome moxayak. Ta timoseuia para tinechtlajtolsenkauas kej kiijtoua nopa Tlanauatili, ¿pero amo tikita para nojkia tikixpano nopa Tlanauatili pampa titlanauatia ma nechmakilikaj?” (Hech. 23:3).
17 Se keskij katli nopaya itstoyaj amo kikualankaitakej katli tlanauatik ma kimakilikaj Pablo, inijuantij kikualankaitakej Pablo ika tlen kiijtok. Yeka kiiljuijkej: “¿Kiampa tijkamanajnankilia nopa sumo sacerdote katli Dios kitekimakatok?”. Ya kinextik amo moueyimatiyaya uan kitlepanitayaya nopa tlanauatili, yeka kiijtok: “Noikniuaj, amo nijmatiyaya tlaj ya eliyaya sumo sacerdote. Pampa ijkuilijtok: ‘Amo xijtlaijiljui yon se katli tlayakana ipan moaltepe’” (Hech. 23:4, 5; Éx. 22:28). d Teipa kiijtok sekinok tlamantli. Ya kimatiyaya ipan Sanedrín itstoyaj fariseos uan saduceos, yeka kiniljuik: “Noikniuaj, na nieli fariseo, ininkone fariseos. Nama nechtlajtolsenkauaj pampa nimotemachia moyolkuisej katli miktokej” (Hech. 23:6).
Tijchiuaj kej Pablo kema tikitaj tijneltokaj sanse tlamantli kej katli itstokej ipan sekinok religiones.
18. ¿Kenke Pablo kiijtok eliyaya fariseo, uan kenijkatsa uelis tijchiuasej sanse kej ya kema titlajtolmoyauaj?
18 ¿Kenke Pablo kiijtok eliyaya fariseo? Pampa ichampoyouaj eliyayaj fariseos, yeka ya nojkia eliyaya fariseo. e ¿Uan kenke kiijtok ya nojkia kineltokayaya moyolkuisej katli miktokej sanse kej fariseos, katli kineltokayayaj sekinok tlamantli? Pampa inijuantij kineltokayayaj ialma se akajya amo mikiyaya. Moiljuiyayaj kema mikiyaya se akajya katli kipiayaya kuali iyolo, ialma amo mikiyaya uan panoyaya ipan itlakayo seyok maseuali. Pero Pablo kineltokayaya moyolkuiskiaj maseualmej sanse kej Jesús tlamachtik (Juan 5:25-29). Sanse kej fariseos, Pablo kineltokayaya kema se akajya miki sampa uelis moyolkuis. Uan ni tlamantli saduceos amo kineltokayayaj. ¿Kenijkatsa uelis tijchiuasej sanse kej Pablo kema titlajtolmoyauaj? Kema tikamanaltisej ininuaya católicos uan katli tlaneltokaj ipan sekinok religiones, uelis tikiniljuisej tojuantij nojkia tijneltokaj Dios. Uelis inijuantij tlaneltokaj ipan Trinidad uan tojuantij tijneltokaj Dios katli tlanauatik ma moijkuilo Biblia. Pero sanse kej inijuantij, tijneltokaj itstok Dios.
19. ¿Kenke mokualanijkej katli itstoyaj ipan Sanedrín?
19 Tlen kiijtok Pablo kichijki ma moxelokaj katli itstoyaj ipan Sanedrín. Biblia kiijtoua: “Pejkej chikauak tlauejchiuaj. Uajka se keskij escribas katli kinpaleuiyayaj fariseos moketskej uan pejkej tlanajnankiliaj ika kualantli. Kiijtouayayaj: ‘Amo tijpantiaj yon se tlamantli tlen amo kuali ipan ni tlakatl. ¿Uan tlaj kinojnotski se ángel?’” (Hech. 23:9). Saduceos amo kineltokayayaj tlaj itstokej ángeles, yeka tlauel kualankej kema kikajkej se ángel kinojnotski Pablo (xikita recuadro “ Saduceos uan fariseos”). Tlauel mokualanijkej, yeka inintlayakanka soldados sampa monejki kimanauis Pablo (Hech. 23:10). Pero ni apóstol nojua kipanoskia tlen amo kuali. ¿Tlake kipanoskia? Tikitasej ipan tlamachtili 24.
a Itstoyaj miakej Cristo itokilijkauaj katli eliyayaj judíos, yeka miak tlanechikoli mochiuayaya ininchaj toikniuaj.
b Kema panok se keski xiuitl, Pablo kintlajkuiljuilik toikniuaj hebreos uan kiniljuik nopa yankuik tlanauatili kipiayaya más ipati uan ayokmo monekiyaya moyakanasej ika nopa tlanauatili tlen uejkajkia kinmakakej. Tlen kinixtomilik kinpaleuik ma kimatikaj kenijkatsa tlanankilisej kema judíos kintlaijiljuiskiaj. Nojkia, tlen Pablo kiijtok kinpaleuik katli nojua moyakanayayaj ika iTlanauatil Moisés más kuali ma tlaneltokakaj (Heb. 8:7-13).
c Se keskij ixtlamatinij kiijtouaj nopa tlakamej kitenkauilijtoyaj Dios kiueyichiuasej kej nazareos (Núm. 6:1-21). Kema kitenkauiliyayaj Jehová ni tlamantli moyakanayayaj ika iTlanauatil Moisés pero ipan nopa tonali ayokmo kipiayaya ipati. Uelis Pablo amo kenijki kiitayaya tlen kitenkajtoyaj ni tlakamej. Yeka amo kenijki kiitayaya tlaxtlauas tlen monekiyaya uan yas ininuaya ipan teokali. Nazareos momajtoyaj temakasej tlapialmej kej tlakajkaualistli para Dios ma kintlapojpoljui inintlajtlakoljuaj, pero uelis ni tlakamej amo temakaskiaj ni tlakajkaualistli. Tlaj kiampa kichijtoskiaj, Pablo amo kinpaleuijtoskia pampa Jesús ya temaktilijtoya inemilis uan nopa tlakajkaualistli ayokmo kipiayaya ipati. Maske amo tijmatij nochi tlen kichijki Pablo ipan nopa tonali, ya amo kichijtoskia yon se tlamantli tlen kichiuaskia ma moyolkoko.
d ¿Kenke Pablo amo kimatki tlaj sumo sacerdote tlanauatik ma kimakilikaj? Se keskij ixtlamatinij kiijtouaj uelis Pablo amo kuali tlachiayaya. O uelis uejkajki amo itstoya ipan Jerusalén, yeka amo kimatiyaya ajkia eliyaya sumo sacerdote ipan nopa tonali. O uelis itstoyaj miakej kampa kitlajtolsenkauayayaj, yeka amo kiitak ajkia tlanauatik.
e Ipan xiuitl 49, apóstoles uan ueuejtlakamej kiitakej tlaj katli amo eliyayaj judíos monekiyaya kineltokasej iTlanauatil Moisés. Se keskij Cristo itokilijkauaj katli itstoyaj nopaya “achtouia kitokiliyayaj inintlamachtil fariseos uan mochijtoyaj tlaneltokanij” (Hech. 15:5). Maske ayokmo eliyayaj fariseos, maseualmej nojua kiampa kinitayayaj.
