TLAMACHTILI 21
“Ayokmo notlajtlakol tlaj se akajya mikis”
Pablo kitekipanok Jehová ika nochi iyolo uan kuali kintlajtolmakak ueuejtlakamej
Mokixtijtok ipan Hechos 20:1-38
1-3. 1) ¿Kenijkatsa mijki Eutico? 2) ¿Tlake kichijki Pablo uan tlake techmachtia tlen kichijki?
PABLO itstok ipan altepetl Troas ininuaya miakej toikniuaj ipan eyi piso tlen se kali. San ipan nopa youali itstoskia ininuaya, yeka hasta tlajkoyoual kinkamanaljuijtok. Uelis ipan nopa kali pejki tlauel tlatotonia uan onkayaya miak poktli pampa tlatlatoya miak tlen ika motlauilijtoyaj. Yeka se telpokatl katli itoka Eutico peua kochi kema Pablo tlamachtijtoya uan motepexiuia pampa moseuijtoya ipan ventana.
2 Lucas eliyaya tepajtijketl, yeka uelis ya achtoui temok uan yajki kiitato Eutico. Pero kema kinechkauia, kiitak ya miktoya (Hech. 20:9). Teipa asi Pablo, kinajnaua, uan kiniljuia katli itstoyaj nopaya: “Amo ximomajmatikaj amo miktok”. Pablo kiyolkuik Eutico. ¡Ni elki se milagro! (Hech. 20:10).
3 Kema Pablo kiyolkuik Eutico kinextik Jehová ueli kichiua uejueyi tlamantli ika ichikaualis. Maske amo elki itlajtlakol pampa Eutico mijki, nojkia amo kinekiyaya toikniuaj ma moyolkokokaj kema kiilnamikiskiaj nopa tonali yon kinekiyaya nopa tlamantli ma kichiua ayokmo kuali ma tlaneltokakaj. Kema Pablo kiyolkuik Eutico, kinyolchikajki toikniuaj uan kinpaleuik nojua ma tlajtolmoyauakaj ika nochi ininyolo. Ya kinextik kipatiitayaya nemilistli, uan yeka kiijtok: “Ayokmo notlajtlakol tlaj se akajya mikis” (Hech. 20:26). Ma tikitakaj kenijkatsa uelis tijnextisej tijpatiitaj nemilistli sanse kej Pablo.
“Kistejki [Éfeso] uan yajki Macedonia” (Hechos 20:1, 2)
4. ¿Tlake tlaouijkayotl kiixnamijki Pablo ipan Éfeso?
4 Kej tikitakej ipan tlamachtili 20, Pablo kiixnamijki miak tlaouijkayotl kema tlajtolmoyajki ipan Éfeso. Kiampa panok pampa katli kichijchiuayayaj uan kinamakayayaj pilteopantsitsij tlen plata tlauel kualankej uan kinajkomankej miakej maseualmej. Biblia nojkia kiijtoua: “Kema nopa maseualmej moyoltlalijkej, Pablo tlanauatik ma kinnotsatij Jesús itokilijkauaj. Kinyolchikajki uan kinnauatijtejki, teipa kistejki uan yajki Macedonia” (Hech. 20:1).
5, 6. 1) ¿Keski tonali itstoya Pablo ipan Macedonia, uan kenijkatsa kinpaleuik toikniuaj katli itstoyaj nopaya? 2) ¿Kenijkatsa Pablo kinitayaya toikniuaj?
5 Kema yauiyaya Macedonia, Pablo mokajtikisato se keski tonali ipan altepetl Troas kampa asij barcos pampa nopaya mopantiskia iuaya Tito, katli yajtoya Corinto (2 Cor. 2:12, 13). Pero kema Pablo kiitak Tito amo asiyaya, motlayakanaltik Macedonia. Uan uelis nopaya mokajki nechka se xiuitl uan kinyolchikajki Jesús itokilijkauaj katli itstoyaj nopaya (Hech. 20:2). a Teipa, Tito asito Macedonia uan kiiljuik Pablo toikniuaj tlen Corinto tlauel kinpaktijtoya nopa amatlajkuiloli tlen kintitlanilik (2 Cor. 7:5-7). Yeka Pablo kinijkuiljuilik seyok amatlajkuiloli, nama tikixmatij kej 2 Corintios.
6 Lucas kiijtok Pablo kinyolchikauato toikniuaj tlen Éfeso uan Macedonia kema kinpaxaloto. Kiampa kichijki pampa tlauel kinikneliyaya uan amo moueyimatiyaya kej Fariseos, ya kinikneliyaya katli itstoyaj ipan tlanechikoli. Kinitayaya toikniuaj kej iuampoyouaj katli ueliskia ininuaya mosentikapaleuis (Juan 7:47-49; 1 Cor. 3:9). Uan nochipa kiampa kinitak maske kemantika monejki xitlauak kintlajtolmakas (2 Cor. 2:4).
7. ¿Kenijkatsa katli tepaxalouaj chijchikuasej metstli kichiuaj sanse kej Pablo?
7 Ipan ni tonali, ueuejtlakamej uan katli tepaxalouaj chijchikuasej metstli nojkia kichiuaj kampeka kichiuasej kej Pablo. Uan kema moneki xitlauak kitlajtolmakasej se akajya, kichiuaj pampa kinekij kipaleuisej. Inijuantij kichiuaj kampeka kikuamachilisej uan kiyolchikauasej katli kitlajtolmakaj uan amo san kitlajtolsenkauaj. Se toikni katli miak xiuitl tepaxalojtok chijchikuasej metstli, kiijtok: “Maske miakej toikniuaj kinekij kichiuasej tlen xitlauak, kemantika tlauel motetsopaj, majmauij o amo kimatij tlake kichiuasej”. Ueuejtlakamej uelis kinyolchikauasej toikniuaj katli kiampa kiyolmatij (Heb. 12:12, 13).
“Moiljuijkej kenijkatsa kimiktisej” (Hechos 20:3, 4)
8, 9. 1) ¿Kenke Pablo ayokmo yajki Siria? 2) ¿Kenke judíos kikualankaitayayaj Pablo?
8 Pablo itstoya Macedonia uan teipa yajki Corinto, nopaya mokajki eyi metstli. b Moiljuijtoya yas Cencreas uan nopaya tlejkoskia ipan se barco tlen kiuikaskia Siria, uan kema itstoskia nopaya yaskia Jerusalén. Uan kiampa ueliskia kinmakas toikniuaj nopa tomij tlen kinuikiliyaya (Hech. 24:17; Rom. 15:25, 26). c Pero teipa panok se tlamantli tlen Pablo amo moiljuijtoya, yeka monejki yas sejkanok. ¿Tlake panok? “Judíos moiljuijkej kenijkatsa kimiktisej” (Hech. 20:3).
9 Judíos kikualankaitayayaj Pablo pampa moiljuiyayaj eliyaya se apóstata. Uan kema Pablo tlajtolmoyajki Corinto, Crispo se katli tlayakanayaya kampa tlaueyichiuayayaj judíos, mochijki se Cristo itokilijka (Hech. 18:7, 8; 1 Cor. 1:14). Uan ipan seyok tonali, judíos kiijtojkej iixpa Galión, katli eliyaya gobernador tlen Acaya, Pablo kiixpanotoya tlanauatili. Pero ni tlakatl amo kinneltokilik judíos, yeka tlauel kualankej (Hech 18:12-17). Uelis nopa judíos kimatkej o san moiljuijkej Pablo tlejkoskia ipan se barco ipan Cencreas. Maske amo tijmatij kenijkatsa kimatkej, inijuantij mosentlalijtoyaj kimiktisej nopaya. Ma tikitakaj tlake kichijki Pablo.
10. ¿Kenke amo uelis tikijtosej Pablo majmajki pampa amo yajki Cencreas?
10 Pablo amo kinekiyaya ma kipano tlen amo kuali uan nojkia amo kinekiyaya ma kikuilikaj nopa tomij tlen kiuikayaya, yeka tlakuepilijkej Macedonia uan ayokmo yajkej Cencreas. San ikxinejnenkej ipan seyok ojtli para asitij Jerusalén. Maske ipan ojtli nojkia ueliskia kintlachtekilisej o kinchiuilisej tlen amo kuali kampa mokauaskiaj, moiljuijkej más kuali tlaj yaskiaj nopaya uan amo ika Cencreas kampa kinekiyayaj kimiktisej. Tlauel kipaleuik pampa nemiyaya ininuaya Aristarco, Gayo, Segundo, Sópater, Timoteo, Tíquico uan Trófimo (Hech. 20:3, 4).
11. ¿Tlake tijchiuaj para timomokuitlauisej, uan tlake techmachtia tlen kichijki Jesús?
11 Sanse kej Pablo, katli tijtekipanouaj Jehová nojkia timomokuitlauiaj para amo ma techpano tlen amo kuali kema titlajtolmoyauaj. Yeka kanajya tiauij ininuaya miakej o iuaya se akajya. Uan kampa amo techkauaj ma titlajtolmoyauakaj, nojkia tlauel timomokuitlauiaj. Maske ya tijmatij techtlaijiyouiltisej, amo tinemij san kej ueli kampa titlajtolmoyauaj (Juan 15:20; 2 Tim. 3:12). Ma timoiljuikaj tlen kichijki Jesús. Se tonali kema itstoya Jerusalén, kiitak ikualankaitakauaj kitlanankej tetl pampa kinekiyayaj kimajkauilisej, yeka “ya motlatik uan kiski tlen teokali” (Juan 8:59). Uan seyok tonali kema judíos mosentlalijtoyaj kimiktisej, “Jesús ayokmo nenki kampa itstoyaj miakej judíos uan yajki nechka uaktok tlali” (Juan 11:54). Uajka, Jesús kichiuayaya tlen kipaleuiskia amo ma kipano tlen amo kuali uan kiampa ueliskia kitlamichiuas nopa tekitl tlen Jehová kimakatoya. Uan ipan ni tonali katli tijtekipanouaj Jehová nojkia kiampa tijchiuaj (Mat. 10:16).
“Tlauel yolpaktoyaj pampa moyolkuitoya” (Hechos 20:5-12)
12, 13. 1) ¿Tlake kiyolmatkej toikniuaj kema Eutico moyolkuik? 2) ¿Tlake tlamantli tlen panos teipa tlauel techyolchikaua?
12 Pablo uan iuampoyouaj sansejko tlakuepilijkej tlali Macedonia. Uelis kema asitoj nopaya moxelojkej, pero “kema panok makuili tonali” d sampa mopantijkej, yeka Lucas kiijkuilok: “Timopantijkej Troas” (Hech. 20:6). e Nopaya Pablo kiyolkuik Eutico kej tikijtojkej kampa peua ni tlamachtili. ¿Kenijkatsa timoiljuia kiyolmatkej toikniuaj kema kiitakej Eutico moyolkuitoya? Biblia kiijtoua “tlauel yolpaktoyaj” (Hech. 20:12).
13 Maske ipan ni tonali ayokmo aka ueli kichiua nopa milagros tlen Pablo kichijki, Biblia tlauel kinyolchikaua katli moyolkokojtokej pampa mijki se katli tlauel kiikneliaj, pampa nopaya kiijtoua moyolkuisej katli miktokej (Juan 5:28, 29). Eutico sampa mijki pampa eliyaya tlajtlakole (Rom. 6:23). Pero katli moyolkuisej ipan yankuik Tlaltipaktli uelis itstosej nochipa. Uan katli moyolkuisej uan tlanauatisej iuaya Jesús iluikak nojkia amo kema mikisej (1 Cor. 15:51-53). Yeka katli itstosej iluikak uan katli motemachiaj itstosej ipan Tlaltipaktli, tlauel yolpakij (Juan 10:16).
“Kampa itstokej miakej uan kajkalpa” (Hechos 20:13-24)
14. ¿Tlake kiniljuik Pablo ueuejtlakamej tlen Éfeso kema mopantik ininuaya ipan Mileto?
14 Pablo uan iuampoyouaj kistejkej Troas, yajkej Asón, panokej Mitilene, Quíos, Samos uan asitoj Mileto. Ya kinekiyaya asis Jerusalén kema mochiuaskia nopa iljuitl tlen Pentecostés, yeka amo yajki ipan se barco tlen panoskia Éfeso. Pero kinekiyaya kamanaltis ininuaya ueuejtlakamej tlen Éfeso, yeka kiniljuik ma yakaj Mileto (Hech. 20:13-17). Kema mopantik ininuaya ueuejtlakamej, kiniljuik: “Inmojuantij kuali inkimatij kenijkatsa nimonejnemiltijtok kema niitstoya inmouaya, desde nopa achtoui tonali kema niasiko ipan tlali Asia. Nieli kej se tlatekipanojketl uan amo nimoueyimajtok kema nijtekipanojtok toTeko, uan nijtoyajtok miak noixayo uan tlauel nitlaijiyouijtok pampa judíos kinektokej nechmiktisej. Maske kiampa panok, amo nimajmajki niinmechiljuis nochi tlen ueliskia inmechpaleuis, nitlamachtik kampa itstokej miakej uan kajkalpa. Uan kuali nikinixtomilik nochi judíos uan griegos monekiyaya ma moyolkuepakaj, ma kiueyichiuakaj Dios uan ma tlaneltokakaj ipan toTeko Jesús” (Hech. 20:18-21).
15. ¿Kenke tlauel tlapaleuia kema titlajtolmoyauaj kajkalpa?
15 Ipan ni tonali nojkia tijtemoliaj kenijkatsa titlajtolmoyauasej. Sanse kej Pablo, tijchiuaj kampeka titlajtolmoyauasej kampa itstokej miakej maseualmej, kej kampa kichiaj autobús, ipan calles, kampa tlanamakaj o sejkanok. Maske titlajtolmoyauaj kampa ueli, nochipa tijchiuaj kampeka titlajtolmoyauasej kajkalpa. ¿Kenke? Pampa kiampa nochi maseualmej uelis ajachika kikakisej nopa kuali tlamachtili. Tlen tijchiuaj kinextia Jehová amo techikoita. Nojkia techpaleuia ma tikinpantikaj maseualmej katli kipiaj kuali ininyolo uan ma tikinpaleuikaj. Uan tojuantij nojkia techpaleuia más kuali ma titlaneltokakaj uan ma tikijiyouikaj nochi tlen techpano. Miakej kimatij tielij Cristo itokilijkauaj pampa tijchiuaj kampeka titlajtolmoyauasej “kampa itstokej miakej uan kajkalpa”.
16, 17. ¿Kenke tikijtouaj Pablo amo majmajki, uan kenijkatsa uelis tijchiuasej kej ya?
16 Biblia kiijtoua Pablo uejkajki kamanaltitok ininuaya ueuejtlakamej tlen Éfeso. Kiniljuik amo kimatiyaya tlake tlaouijkayotl kiixnamikiskia ipan Jerusalén. Pero nojkia kiniljuik: “Amo nijmakasi nimikis, pampa nijneki nijtlamiltis tlen moneki nijchiuas uan nojkia nijtlamiltis nopa tekitl tlen toTeko Jesús nechmakatok. Nopa tekitl eli senkistok nitematiltis nopa kuali tlamachtili kampa kinextia Dios kipia ueyi iyolo” (Hech. 20:24). Uan Pablo nelnelia amo majmajki pampa maske kitlatsakuiltijkej uan mokokok, nojua kichijki nopa tekitl tlen Jehová kimakatoya.
17 Ipan ni tonali, katli tijtekipanouaj Jehová nojkia tikixnamikij miak tlaouijkayotl. Se keskij toikniuaj itstokej kampa amo kinkauaj ma kitekipanokaj Jehová uan kintlaijiyouiltiaj. Sekij kipiaj se kokolistli tlen kichiua tlauel ma siauikaj o tlen kichiua amo kuali ma kiyolmatikaj. Uan toikniuaj telpokamej uan ichpokamej kintetsopaj katli ininuaya momachtiaj pampa kinekij ma kiixpanokaj Jehová. Maske amo sanse tlaouijkayotl tikixnamikij, nochi katli tijtekipanouaj Jehová tijchiuaj sanse kej Pablo, amo timajmauij uan amo tijkauaj yon se tlamantli ma techtsakuili senkistok tijmoyauasej nopa kuali tlamachtili.
“Ximomokuitlauikaj uan xikinmokuitlauikaj nochi ipilborregojuaj Dios” (Hechos 20:25-38)
18. ¿Kenke amo eliskia Pablo itlajtlakol tlaj se akajya mikiskia uan kenijkatsa nopa ueuejtlakamej tlen Éfeso ueliskiaj kichiuasej kej Pablo?
18 Kema Pablo monechikok ininuaya ueuejtlakamej tlen Éfeso kiniljuik uelis ayokmo kinitaskia. Yeka xitlauak kintlajtolmakak uan kinilnamikilik tlen ya kichijtoya. Kiniljuik: “Ayokmo notlajtlakol tlaj se akajya mikis, pampa amo nimajmajki niinmechiljuis nochi tlen Dios kiijtojtok kichiuas”. ¿Kenijkatsa nopa ueuejtlakamej nojkia ueliskiaj kichiuasej kej Pablo uan kiampa amo eliskia inintlajtlakol tlaj se akajya mikiskia? Ya kiniljuik: “Ximomokuitlauikaj uan xikinmokuitlauikaj nochi ipilborregojuaj Dios, kej kichiua se tlapialmokuitlauijketl, pampa ichikaualis Dios inmechtekimakatok kej tlayakananij para inkinmokuitlauisej katli itstokej ipan itlanechikol, katli ya kinkojki ika iKone ieso” (Hech. 20:26-28). Kiniljuik ipan tlanechikoli kalakiskiaj katli eliskiaj “kej lobos katli tlauel mosisiniaj” uan kinkajkayauaskiaj Cristo itokilijkauaj para ma kintokilikaj inijuantij. Uajka, ¿tlake monekiyaya kichiuasej nopa ueuejtlakamej? Pablo xitlauak kiniljuik tlake monekiyaya kichiuasej: “Kuali xitlachixtokaj uan xikilnamikikaj para eyi xiuitl tonaya uan youali, niinmechtlalnamiktik sejse tlen inmojuantij uan hasta nichokayaya” (Hech. 20:29-31).
19. ¿Ajkia inijuantij moixnextijkej itlamia achtoui siglo, uan tlake tlamantli panok teipa?
19 Nopa maseualmej katli elkej “kej lobos katli tlauel mosisiniaj”, moixnextijkej itlamia achtoui siglo. Nechka xiuitl 98 apóstol Juan kiijkuilok: “Nama monextijtokej miakej katli kiijixnamikij Cristo [...]. Inijuantij itstoyaj kampa tojuantij, pero techkajtejkej pampa amo eliyayaj kej tojuantij, pampa tlaj eliskiaj kej tojuantij, mokajtoskiaj touaya” (1 Juan 2:18, 19, TNM). Kema ya panotoya se doscientos xiuitl kema Jesús ya miktoya, se keskij katli tlayakanayayaj ipan tlanechikoli mochijkej apóstatas, pejkej tlauel motlepanitaj uan moxelojkej tlen tlanechikoli. Uan kema ya panotoya se trescientos xiuitl kema Jesús miktoya, tlanauatijketl Constantino kinpaleuik ni maseualmej katli amo nelnelia eliyayaj Cristo itokilijkauaj ma kinixmatikaj kej se religión. Nopa apóstatas kiijtojkej nochi tlen amo melauak. Kiampa kiijtojkej pampa momachtijkej uan kichiuayayaj tlen amo kiijtouayaya itlajtol Dios uan teipa kiijtojkej eliyayaj Cristo itokilijkauaj. Uan ipan ni tonali miak iglesias nojua kichiuaj uan moyakanaj ika tlen amo melauak.
20, 21. ¿Kenijkatsa Pablo kinextik kitekipanouayaya Jehová ika nochi iyolo maske amo tleno kiseliyaya, uan kenijkatsa ipan ni tonali ueuejtlakamej nojkia kiampa kichiuaj?
20 Pablo amo kichijki sanse kej nopa apóstatas katli san kintominkixtiliyayaj katli itstoyaj ipan tlanechikoli. Ya nochipa kitemolik kenijkatsa mopanoltis uan kiampa amo kinouijmakaskia toikniuaj. Amo kema kininanki kema kinmachtiyaya uan kiniljuik nopa ueuejtlakamej tlen Éfeso nojkia kiampa ma kichiuakaj. Ya kiniljuik: “Moneki chikauak intekitisej para inkinpaleuisej katli moneki ma kinpaleuikaj uan nojkia moneki inkiilnamikisej tlen kiijtok toTeko Jesús: ‘Más tiyolpakis kema titemakas se tlenijki uan amo kej kema tijselis’” (Hech. 20:35).
21 Ipan ni tonali ueuejtlakamej nojkia kichiuaj sanse kej Pablo pampa tlauel techpaleuiaj uan kinpaktia kitekipanosej Jehová. Inijuantij kimatij Jehová kinkajtok ma kinmokuitlauikaj toikniuaj ipan tlanechikoli. Kiampa kichiuaj uan amo kichiaj ma kitlaxtlauikaj. Inijuantij amo kichiuaj sanse kej ipan sekinok religiones pampa amo kintominkixtiliaj toikniuaj. Ipan Jehová itlanechikol amo ueli itstok yon se katli kineki ma kiueyichiuakaj o moueyimati. Yeka nochi katli kinekij ma kinueyimatikaj teipa mopinaualtisej (Prov. 11:2; 25:27).
“Nochi pejkej chokaj” (Hechos 20:37).
22. ¿Kenke ueuejtlakamej tlen Éfeso tlauel kiiknelijkej Pablo?
22 Pablo nelnelia kinikneliyaya toikniuaj uan yeka inijuantij nojkia tlauel kiikneliyayaj, yeka kema monauatijkej “nochi pejkej chokaj”, kinajnauajkej Pablo uan kitsoponijkej ika miak tlaiknelili” (Hech. 20:37, 38). Ipan ni tonali tojuantij nojkia tlauel tikinikneliaj uan tikinpatiitaj toikniuaj katli kichiuaj sanse kej Pablo pampa inijuantij kitekiuiaj tonali, inintomij uan ininchikaualis kema techpaleuiaj. Tlen Pablo kichijki techmachtia miak tlamantli. Uajka nelnelia melauak kema kiijtok: “Ayokmo notlajtlakol tlaj se akajya mikis” (Hech. 20:26).
a Xikita recuadro “ Cartas tlen Pablo kiijkuilok ipan tlali Macedonia”.
b Uelis ipan nopa xiuitl kiijkuilok Romanos.
c Xikita recuadro “ Pablo kinuikilik tomij toikniuaj”.
d Se tonali kema kistejkej Filipos pampa yajkej Troas, uejkajkej ome tonali ipan barco (Hech. 16:11). Pero ipan ni tonali uelis uejkajkej makuili tonali pampa ajakatl amo kinpaleuik.
e Ipan Hechos 20:5, 6, Lucas kiijtoua nojkia itstoya ininuaya iuampoyouaj kema kiijkuilok tlen panok. Ni kinextia Pablo mopantik iuaya Lucas ipan Filipos pampa nopaya kikajtejki, uan teipa yajkej sansejko hasta Troas (Hech. 16:10-17, 40).
