1-4. ¿Kenke Pablo yaskia Jerusalén, uan tlake kipanoskia nopaya?

 PABLO uan Lucas ouij kimatij kisteuasej tlen Mileto. Amo kinekij kinkajteuasej nopa ueuejtlakamej katli itstokej Éfeso pampa tlauel kinikneliaj. Teipa, Pablo uan Lucas tlejkoj ipan se barco, kiuikaj nochi tlen moneki para ininojui uan nojkia kiuikaj nopa tomij tlen kinuikiliaj toikniuaj katli itstokej Judea. Ya kinekij asitij pampa kinekij kinmakasej toikniuaj tlen kinuikiliaj.

² Kema nopa barco molinia pampa ya kisteua, ajakatl uan pitsajatl kichiua ma mokuakanaua nopa yoyomitl o nopa vela tlen kitlalilijtokej. Nopa barco mouejkatlalia kampa kistejki, yeka ayokmo kakisti tlen pano nopaya. Pablo, Lucas uan nopa chikomej iuampoyouaj san kinuejkaitaj ininuampoyouaj katli kinkajtejkej uan tlauel mokuesouaj (Hech. 20:4, 14, 15). Kinuejkanauatiaj hasta kema ayokmo ueli kinitaj.

³ Pablo tlatekipanok eyi xiuitl ininuaya ueuejtlakamej tlen Éfeso pero kikaua ichikaualis Dios ma kiyakana uan yeka yaui Jerusalén. Kimati se keski tlamantli tlen uelis kipanos kema asiti nopaya pampa ipa kiniljuijtoya ueuejtlakamej: “Ichikaualis Dios kichiua ma nia Jerusalén, maske amo nijmati tlake nechpanos nopaya, pero ipan sejse altepetl kampa nipanotia, ichikaualis Dios miakpa nechmatiltia nechtsakuasej uan nechtlaijiyouiltisej” (Hech. 20:22, 23). Maske kimati uelis kipanos tlen amo kuali, yaui Jerusalén pampa kikaua ichikaualis Dios ma kiyakana. Maske amo kineki tlaijiyouis, kineki kichiuas tlen Dios kinauatia.

⁴ Tojuantij nojkia timoiljuiaj sanse kej Pablo, pampa kema tijmaktiliaj Jehová tonemilis tikiljuiaj tikachtouitlalisej nochi tlen ya technauatia. Yeka moneki timomachtisej tlen kichijki Pablo uan tikitasej kenijkatsa uelis tijchiuasej kej ya.

5. ¿Ipan tlake pilaltepetsitsij panotiajkej Pablo uan iuampoyouaj kema yajkej Tiro?

⁵ Pablo uan iuampoyouaj yajkej xitlauak Cos pampa nopa ajakatl kipaleuik nopa barco, yeka asitoj ipan nopa tonali (Hech. 21:1). Uelis  kochkej nopaya uan ualmostla panokej Rodas uan teipa yajkej Pátara, tlen mokaua ika sur tlen Asia Menor. Nopaya tlejkokej ipan se barco tlen tlauijuikayaya uan xitlauak kinuikak Tiro, se altepetl tlen Fenicia. Lucas techiljuia tlen panok ipan ojtli: “Ika uejka tikitakej piltlaltsi Chipre, teipa mokajki ika tomaarraves” (Hech. 21:3). ¿Uan kenke kiijtok ni tlamantli?

6. 1) ¿Kenke Pablo tlauel moyolchikajki kema kiitak piltlaltsi Chipre? 2) ¿Tlake timoiljuia kema tikita kenijkatsa Jehová mitsteochijtok uan mitspaleuijtok?

⁶ Uelis Pablo kimanextik piltlaltsi Chipre uan pejki kiniljuia iuampoyouaj nochi tlen kipanok nopaya. Se chiknaui xiuijtlaya yajki iuaya Bernabé uan Juan Marcos kema achtoui ika uejka tlajtolmoyauatoj. Nopaya mopantik iuaya nopa tetlajchiuijketl Elimas (Hech. 13:4-12). Kema sampa kiitak nopa piltlaltsi uan kiilnamijki nochi tlen kipanotoya, kipaleuik amo ma kimakasi tlen kipanoskia Jerusalén. Tojuantij nojkia tlauel techpaleuis tlaj tikilnamikisej kenijkatsa Jehová techteochijtok uan techpaleuijtok ma tikijiyouikaj tlen ueli tlaouijkayotl. Yeka nojkia timoiljuiaj sanse kej David, ya kiijtok: “Se tlakatl tlen itstok xitlauak iixpa TOTEKO kipia miak kuesoli, pero TOTEKO kimanauia ika nochi tlen ipanti” (Sal. 34:19).

7. ¿Tlake kichijkej Pablo uan iuampoyouaj kema asitoj Tiro?

⁷ Pablo tlauel kipatiitayaya itstos ininuaya toikniuaj uan kinekiyaya kinitas. Yeka Lucas kiijtok tlake kichijkej kema asitoj Tiro: “Tikintemojkej Jesús itokilijkauaj uan tikinpantijkej” (Hech. 21:4). Inijuantij kimatiyayaj itstoyaj Cristo itokilijkauaj ipan altepetl Tiro, yeka kintemojkej uan uelis mokajkej ininchaj. Ipan ni tonali nojkia kiampa pano. Kampa ueli itstokej toikniuaj katli kuali teseliaj. Tijpiaj ni tlateochiualistli pampa tiitstokej ipan religión tlen melauak. Nochi katli tikikneliaj Dios uan tiitstokej ipan religión tlen melauak, uelis tikinpiasej touampoyouaj kampa ueli.

8. ¿Tlake kiijtosneki Hechos 21:4?

⁸ Pablo uan iuampoyouaj mokajkej chikome tonali ipan altepetl Tiro. Pero nopa toikniuaj kichijkej se tlamantli tlen Pablo amo kichiayaya. Lucas kiijtok: “Ichikaualis Dios kichijki inijuantij miakpa ma kiiljuikaj Pablo amo ma yaui Jerusalén” (Hech. 21:4). ¿Kiijtosneki Jehová ayokmo kinekiyaya Pablo ma yaui Jerusalén? Amo kiijtosneki nopa. Ichikaualis Dios ya kinextilijtoya Pablo kitlaijiyouiltiskiaj ipan Jerusalén pero amo kiiljuik amo ma yaui. Uajka, ¿tlake kiijtosneki ni versículo? Ichikaualis Dios kinpaleuik Cristo itokilijkauaj tlen Tiro ma kimatikaj Pablo tlauel tlaijiyouiskia kema yaskia Jerusalén. Inijuantij tlauel motekipachojkej, yeka kichiualtiyayaj Pablo amo ma yaui ipan nopa altepetl. Inijuantij amo kinekiyayaj ma kipano tlen amo kuali. Pero Pablo mosentlalijtoya kichiuas tlen Jehová kineki, yeka kinekiyaya yas Jerusalén (Hech. 21:12).

9, 10. 1) ¿Tlake tlamantli uelis kiilnamijki Pablo kema kinitak toikniuaj tlen Tiro tlauel motekipachojtoyaj? 2) ¿Tlake tlamantli kichiuaj miakej maseualmej uan tlake kiijtok Jesús?

⁹ Kema Pablo kinitak toikniuaj tlauel motekipachojtoyaj, kiilnamijki tlen kichijkej Jesús itokilijkauaj kema kiniljuik yaskia Jerusalén kampa tlauel kitlaijiyouiltiskiaj uan kimiktiskiaj. Pedro tlauel motekipachok uan kiiljuik: “¡Ximoikneli noTeko! Nopa amo kema mitspanos”. Pero Jesús kinankilik: “¡Xinechtlalkaui, Satanás! Amo tinechkaua ma nijchiua tlen Dios kineki, pampa amo timoiljuia kej ya, san timoiljuia kej maseualmej” (Mat. 16:21-23). Jesús mosentlalijtoya kichiuas tlen Jehová kinauatijtoya maske mikiskia. Uan Pablo nojkia kiampa mosentlalijtoya kichiuas. Cristo itokilijkauaj amo kinekiyayaj Pablo ma kipano tlen amo kuali sanse kej Pedro kichijki ika Jesús. Inijuantij amo kikuamachiliyayaj Jehová kena kinekiyaya Pablo ma yaui Jerusalén maske kipanoskia miak tlamantli.

¹⁰ Ipan ni tonali miakej maseualmej ayokmo kinekij kuali kitekipanosej Dios, yeka kitemouaj se religión kampa amo kiniljuiaj ma kichiuakaj tlen eltok ipan Biblia. Pero Jesús kiniljuik itokilijkauaj amo kinamikiyaya kiampa moiljuisej. Ya kiniljuik: “Tlaj se akajya kineki nechtokilis,  ayokmo ma kichiua san tlen ya kineki, ma kiuika nopa kuauitl tlen ika tlaijiyouis uan nochipa ma nechtokili” (Mat. 16:24). Kema timonejnemiltiaj sanse kej Jesús, tlauel techpaleuia pero eli ouij.

11. ¿Kenijkatsa toikniuaj tlen Tiro kinextijkej kiikneliyayaj Pablo uan kipaleuiyayaj ma kitekipano Jehová

¹¹ Teipa, asi tonali kema Pablo, Lucas uan ininuampoyouaj mokualchijchijkej para yasej sejkanok. Biblia kiijtoua tlake kichijkej toikniuaj kema kiojkauatoj Pablo. Inijuantij kinextijkej tlauel kiikneliyayaj uan kipaleuiyayaj ma kitekipano Jehová. Nochi tlakamej, siuamej uan konemej yajkej ininuaya iteno mar uan nopaya motlankuaketskej, momaijtojkej sansejko uan monauatijkej. Teipa Pablo, Lucas uan iuampoyouaj tlejkokej ipan barco uan yajkej Tolemaida, uan nopaya mokajkej se tonal ininuaya toikniuaj (Hech. 21:5-7).

12, 13. 1) ¿Kenijkatsa Felipe tlatekipanojtoya ipan miak xiuitl? 2) ¿Kenijkatsa tetajmej uelis kichiuasej sanse kej Felipe?

¹² Lucas kiijtoua teipa nochi yajkej iuaya Pablo ipan altepetl Cesarea. a Asitoj ichaj “Felipe katli tematiltiyaya nopa kuali tlamachtili” (Hech. 21:8). Miak xiuitl kuali kitekipanojtoya Jehová. Se veinte xiuijtlaya, apóstoles kikajkej nojkia ma temajmaka tlakualistli ipan nopa tlanechikoli tlen namanok pejtoya ipan Jerusalén. Nojkia, miak xiuitl Felipe tlauel tlajtolmoyajtoya. Ma tikilnamikikaj kema Cristo itokilijkauaj pejkej tlauel kitlatsakuiltiaj ipan Jerusalén, Felipe yajki Samaria uan nopaya pejki tlajtolmoyaua. Teipa nojkia kimachtik se tekichijketl katli euayaya Etiopía uan kiatsonpoliuiltik (Hech. 6:2-6; 8:4-13, 26-38). Yeka Pablo uan iuampoyouaj tlauel yolpajkej kema kiitakej Felipe.

¹³ Maske panotoya miak xiuitl, Felipe nojua kitekipanouayaya Jehová ika miak pakilistli. Nama itstoya Cesarea uan nojua tlauel tlajtolmoyauayaya, yeka Lucas kitokaxtik Felipe “katli tematiltiyaya nopa kuali tlamachtili”. Biblia kiijtoua ipan nopa tonali kinpiayaya nauij iichpokauaj katli tematiltiyayaj tlen Dios kiniljuiyaya, ni kiijtosneki nojkia monejnemiltijkej sanse kej inintata (Hech. 21:9). b Uajka, Felipe kinnextilik  ichampoyouaj ma kiiknelikaj uan ma kitekipanokaj Jehová. ¿Kenijkatsa tetajmej nojkia uelis kichiuasej sanse kej Felipe? Moneki kuali kitekipanosej Jehová uan tlajtolmoyauasej ika pakilistli, kiampa ininkoneuaj nojkia kiampa kichiuasej.

14. ¿Kenijkatsa toikniuaj tlauel kinpaleuik pampa Pablo kinpaxalok, uan tlake nojkia uelis tijchiuasej ipan ni tonali?

¹⁴ Kema Pablo yauiyaya ipan se altepetl, nima kintemouayaya toikniuaj uan kipaktiyaya itstos ininuaya. Uan toikniuaj kinekiyayaj ma mokauakaj ininchaj Pablo uan iuampoyouaj pampa nopa kinpaleuiyaya ma moyolchikauakaj (Rom. 1:11, 12). Maske amo titlapijpiaj, tojuantij nojkia uelis kiampa tijchiuasej tlaj tijseliaj tochaj toikni katli tepaxaloua chijchikuasej metstli uan isiua (Rom. 12:13).

15, 16. ¿Tlake tlamantli kiijtok teokamanalojketl Ágabo, uan tlake kiyolmatkej katli itstoyaj nopaya kema kikajkej?

¹⁵ Kema Pablo itstoya ichaj Felipe, asito Ágabo, se Cristo itokilijka katli tlauel kitlepanitayayaj. Katli itstoyaj nopaya kimatiyayaj eliyaya se teokamanalojketl pampa kiijtok onkaskia mayantli kema tlanauatik Claudio (Hech. 11:27, 28). Uelis katli itstoyaj nopaya motlajtlaniyayaj: “¿Kenke ualajki? ¿Tlake kiijtos?”. Kema kitlachilijtoyaj, kikixtilik Pablo icinturón. Eliyaya se ueyi yoyomitl tlen ika motsinkechilpiyayaj, nopaya nojkia kitlaliyayaj tomij uan sekinok tlamantli. Teipa Ágabo ika mometsilpik uan momailpik uan kiijtok se tlamantli tlen kichijki ma mosentlachilikaj katli itstoyaj nopaya: “Ichikaualis Dios kichiua ma nikijto: ‘Katli iaxka ni cinturón, kiampa kiilpisej ipan Jerusalén uan kitemaktilisej ininmako katli amo elij judíos’” (Hech. 21:11).

¹⁶ Tlen kiijtok Ágabo kinextik Pablo kena yaskia Jerusalén. Nojkia kinextik judíos kitemaktiliskiaj ininmako “katli amo elij judíos”. Tlen kiijtok Ágabo kichijki tlauel ma motekipachokaj katli itstoyaj nopaya. Lucas kiijtok: “Kema tijkajkej nopa,  tojuantij uan sekinok katli nopaya itstoyaj, pejkej tikiljuiaj amo ma yaui Jerusalén. Uajka Pablo kinnankilik: ‘¿Kenke inchokaj uan inkinekij ma nimoyolpatla? Uelis inmotemachisej amo san na nimokualtlalijtok para ma nechilpikaj, nojkia para ma nechmiktikaj ipan Jerusalén pampa nijneltoka itoka toTeko Jesús’” (Hech. 21:12, 13).

17, 18. ¿Tlake kichijki Pablo uan kiampa toikniuaj kiitakej mosentlalijtoya kichiuas tlen Jehová kineki, uan tlake kichijkej inijuantij?

¹⁷ Ximoiljui nochi tlen panoyaya ipan nopa tonali. Nochi toikniuaj uan nojkia Lucas kiiljuiaj Pablo amo ma yaui Jerusalén. Uan se keskij chokayayaj. Kema Pablo kiitak tlauel kiikneliyayaj uan motekipachouayayaj pampa amo kinekiyayaj ma kipano tlen amo kuali, kiniljuik ni tlamantli ika miak tlaiknelili: “¿Kenke inchokaj uan inkinekij ma nimoyolpatla?”. O kej kiijtoua se keski Biblias tlen motlajtolkueptok ika griego: “Inkichiuaj tlauel ma nimoyolkoko”. Pero sanse kej kiniljuik toikniuaj tlen Tiro, Pablo mosentlalijtoya kichiuas tlen Jehová kineki maske toikniuaj amo kikauayayaj. Ya kinixtomilik kenke monekiyaya yas Jerusalén. ¡Pablo amo majmauiyaya! Sanse kej Jesús, mosentlalijtoya yas Jerusalén (Heb. 12:2). Maske Pablo amo kinekiyaya mikis, kiitaskia kej se tlateochiualistli tlaj kimiktiskia pampa kitekipanouayaya Jehová.

¹⁸ ¿Uan tlake kichijkej toikniuaj? Biblia kiijtoua: “Amo uelki tijchiuaj ma kipatla tlen moiljuijtoya kichiuas, yeka ayokmo tleno tikiljuijkej uan tikijtojkej: ‘Ma mochiua tlen Jehová kineki’” (Hech. 21:14). Inijuantij kitlepanitakej tlen Pablo kitlapejpenijtoya kichiuas uan ayokmo kitsakuilijkej para ma yaui Jerusalén. Kikuamachilijkej monekiyaya mochiuas tlen Jehová kinekiyaya maske kinyolkokoskia tlen panoskia. Pablo mosentlalijtoya kitekipanos Jehová maske kimiktiskiaj. Uan tlaj toikniuaj amo kitsakuiliskiaj para ma kichiua tlen mosentlalijtoya, kipaleuiskia amo tlauel ouij ma kimati.

19. ¿Tlake techmachtia tlen kipanok Pablo?

¹⁹ Tlen kipanok Pablo techmachtia amo kinamiki tikintsakuilisej toikniuaj kema kinekij kichiuasej se keski tlamantli para kitekipanosej Jehová. Uan moneki nochipa kiampa tijchiuasej. Se neskayotl, miakej tetajmej kinkuesoua kema ininkoneuaj yauij sejkanok kitekipanouaj Jehová pero kichiuaj kampeka amo kintsakuilisej. Ma tikitakaj tlen kipanok Phyllis, se tosiuaikni katli eua Inglaterra. Ya kiijtoua tlauel kiyolkokok kema iyojtsi iichpoka yajki África tlatekipanoto kej misionera. Ya kiijtoua: “Maske tlauel niyolpakiyaya ika tlen kichiuayaya, nojkia nimokuesouayaya pampa itstoskia uejka. Nochipa nikiljuiyaya Jehová tlen nijyolmatiyaya. Pero ya mosentlalijtoya kiampa kitekipanos Jehová uan amo kema nikiljuijtok ma tlakuepili. ¡Na nijmachtik ma mosentlali kitekipanos Jehová! Ya kiaxitik 30 xiuitl tlatekipanoua ipan seyok altepetl uan mojmostla nijtlaskamatilia Jehová pampa kichijtok kampeka kuali kitekipanos”. ¡Tlauel kuali pampa tikinyolchikauaj toikniuaj katli kikauaj se keski tlamantli pampa kitekipanouaj Jehová!

20, 21. ¿Kenke tikijtouaj Pablo kichiuayaya kampeka itstos ininuaya toikniuaj uan kenke kiampa kichiuayaya?

²⁰ Kema Pablo uan iuampoyouaj ya kikualchijchijtoyaj nochi tlen monekiyaya, kisentokilijkej ininojui. Kema asiyayaj ipan se altepetl pampa yauiyayaj Jerusalén, nochipa kintemouayayaj toikniuaj. Ipan altepetl Tiro kinpantijkej toikniuaj uan mokajkej se semana ininuaya. Ipan Tolemaida, kintlajpalojtikisatoj toikniuaj uan nojkia mokajkej nopaya se tonal. Ipan Cesarea, mokajkej ichaj Felipe se keski tonali. Teipa, se keskij Cristo itokilijkauaj yajkej ininuaya Pablo uan iuampoyouaj hasta Jerusalén uan mokajkej ichaj Mnasón, se katli achtoui mochijki Cristo itokilijka ipan nopa altepetl. ¿Uan kenijkatsa kinselijkej nopaya? Lucas kiijtoua: “Toikniuaj techselijkej ika miak pakilistli” (Hech. 21:17).

²¹ Pablo nochipa kinekiyaya itstos ininuaya toikniuaj. Ya tlauel moyolchikauayaya kema itstoya ininuaya sekinok Cristo itokilijkauaj, sanse kej tojuantij techpano. Nopa kipaleuik ma kiixnamiki nopa tlaouijkayotl tlen kipixki kema ikualankaitakauaj kinejkej kimiktisej.