1. ¿Tlake kichijtokej se keski toikniuaj, uan kenke?

IPAN ni tonali miakej toikniuaj kichiuaj kampeka san Jehová kitekipanosej. Yeka, miakej amo mosenkajtokej, sekij katli mosenkajtokej moiljuijtokej amo kinpiasej ininkoneuaj uan miakej tetajmej ininuaya ininkoneuaj mosentlalijtokej amo tlauel tlapijpiasej. Inijuantij tlauel yolpakij uan motemachiaj Jehová kinmakas tlen moneki uan amo kema kintlauelkauas. ¿Kenke motemachiaj Jehová kiampa kichiuas? Pampa uejkajkia Jehová kinmokuitlauik itokilijkauaj. Se neskayotl, Jehová kiteochijki Abraham pampa tlauel kuali “tlaneltokak” (Rom. 4:11).

2. 1) Kej kiijtoua Hebreos 11:8-10, ¿kenke Abraham kinejki kisteuas tlen Ur? 2) ¿Tlake tlajtlanili tijnankilisej ipan ni tlamachtili?

² Abraham kinejki mochantiti sejkanok maske ipan altepetl Ur tlauel kuali itstoya. ¿Kenke? Pampa “motemachiyaya kiselis nopa altepetl tlen kichijchijtokej ika kuajkuali tlamantli” (xijpoua Hebreos 11:8-10 *). ¿Tlake kiixnextia nopa “altepetl”? ¿Kenijkatsa techpaleuia tlen kichijki Abraham uan tlen kichijtokej se keski toikniuaj? Ipan ni tlamachtili tijnankilisej ni tlajtlanili.

3. ¿Tlake eli nopa “altepetl” tlen Abraham kichiayaya?

³ Nopa “altepetl” tlen Abraham kichiayaya eli toTeotsij iTlanauatijkayo, kampa Jesús eli nopa Tlanauatijketl uan nopa 144,000 katli tlanauatisej iuaya. Pablo kitokaxtia ni Tlanauatijkayotl kej “ialtepe toTeko tlen yoltok [...,] altepetl Jerusalén tlen eltok nepa iluikak” (Heb. 12:22; Apoc. 5:8-10; 14:1). Jesús kinnextilik itokilijkauaj ma kiiljuikaj toTeotsij ma uala iTlanauatijkayo, uan kiampa mochiuaskia ipakilis ipan Tlaltipaktli kej “mochijtok ipan iluikak” (Mat. 6:10).

4. Kej kiijtoua Génesis 17:1, 2, 6, ¿tlake kimatiyaya Abraham tlen nopa “altepetl” tlen Jehová kitenkajtoya?

⁴ Abraham amo kimatiyaya kenijkatsa mochiuaskia toTeotsij iTlanauatijkayo, pampa uejkajkia “toTeko kitlatijtoya” ni tlamantli (Efes. 1:8-10; Col. 1:26, 27). Maske amo kimatiyaya, ya kena motemachiyaya iteipaixuiuaj eliskiaj tlanauatianij, pampa Jehová kitenkauilijtoya (xijpoua Génesis 17:1, 2, 6). Abraham tlauel kuali tlaneltokayaya, yeka kejuak kiitak katli tlanauatiskia ipan toTeotsij iTlanauatijkayo o nopa Mesías. Yeka, Jesús kiniljuik judíos: “Uejkajkia touejkapantata Abraham pajki kema kimatki para teipa niualaskia, uan yajaya nechitak kema niualajki uan nelia kipixki pakilistli” (Juan 8:56). Abraham motemachijtoya iteipaixuiuaj nojkia tlanauatiskiaj ipan toTeotsij iTlanauatijkayo, yeka kinejki kichias ma moaxiti tlen Jehová kitenkajtoya.

5. ¿Kenke tijmatij Abraham kichiayaya nopa “altepetl” tlen toTeotsij kichijtoya?

⁵ ¿Kenijkatsa kinextik Abraham kichiayaya nopa “altepetl” tlen toTeotsij kichijtoya? Ya amo kema kipaleuik se tlanauatijketl tlen ni Tlaltipaktli. Yeka, amo kema mochantik ipan se altepetl uan kiampa kipaleuiskia se tlanauatijketl. Nojkia amo kinejki tlanauatis, nochipa kichijki tlen Jehová kinekiyaya uan kichixki tlen kitenkauilijtoya. Ika ni tlamantli, Abraham kinextik tlauel kuali tlaneltokayaya. Ma tikitakaj tlake tlamantli kiixnamijki uan tlake techmachtia.

6. ¿Kenijkatsa eliyaya altepetl Ur?

⁶ Nopa altepetl kampa Abraham itstoya uelis  tlauel kuali kichijchijtoyaj uan kipixtoya nochi tlen moneki. Nopaya kiyaualojtoyaj ika se ueyi tepamitl, uan nojkia onkayaya tlauel miak atl tlen kiyaualouayaya nopa tepamitl. Nopa maseualmej tlen altepetl Ur, tlauel ixtlamatiyayaj. Uelis ipan nopa altepetl tlauel tlanamakayayaj, pampa arqueólogos kipantijtokej se keski amatl kampa kinextia ni tlamantli. Nochi nopa kali kichijtoyaj ika ladrillos uan kuali kixajtoyaj o kipajtoyaj, uan se keski kali kipixtoya se 13 o 14 cuartos.

7. ¿Kenke Abraham monekiyaya motemachis Jehová kinmokuitlauiskia?

⁷ Abraham monekiyaya motemachis Jehová kinmokuitlauiskia. ¿Kenke? Pampa kistejkej tlen altepetl Ur tlen kuali kichijchijtoyaj uan tlen kipixtoya nochi tlen monekiyaya, uan nama ipan Canaán san itstoskiaj ipan se yoyonkali. Kampa itstoyaj ayokmo kinmanauiskia se ueyi tepamitl. Yeka, ininkualankaitakauaj ueliskiaj kinchiuilisej tlen amo kuali.

8. ¿Tlake tlamantli kiixnamijki Abraham?

⁸ Maske Abraham nochipa kitekipanok toTeotsij, se tonali amo kipixki tlen ika kinpanoltis ichampoyouaj. Kiixnamijkej se ueyi mayantli ipan nopa altepetl kampa Jehová kintitlantoya. Tlauel ouij tlen kiixnamijkej, yeka yajkej Egipto. Uan kema nopaya itstoyaj, faraón kikuilik Abraham isiua. Ma timoiljuikaj kenijkatsa Abraham tlauel tlaijiyouik. Teipa, Jehová kichijki faraón ma kimaktili isiua (Gén. 12:10-19).

9. ¿Tlake kuesoli kiixnamijkej Abraham ichampoyouaj?

⁹ Abraham ininuaya ichampoyouaj kiixnamijkej miak kuesoli. Sara amo ueliyaya konepia, uan kiampa itstoyaj tlauel miak xiuitl. Yeka, Sara kimaktilik Abraham itlatekipanojka Agar ma eli isiua, kiampa ueliskia kinpias ikoneuaj. Teipa, kema Agar tlanemiltik, kitlaijiljuiyaya Sara pampa amo ueliyaya konepia. Uan pampa Agar nojua kiampa kichijtoya, Sara kiiljuik Abraham ma kikixti Agar (Gén. 16:1-6).

10. ¿Tlake tlamantli kiixnamijki Abraham tlen kichijki ouij ma motemachi ipan Jehová?

¹⁰ Teipa, Sara tlanemiltik uan ikone kitokaxtik Isaac. Maske Abraham tlauel kinikneliyaya Ismael uan Isaac, monejki kikixtis Ismael iuaya inana pampa ya tlauel kipinajtiyaya Isaac (Gén. 21:9-14). Kema panok se keski xiuitl, Jehová kiiljuik Abraham ma kimaktili ikone Isaac kej se tlakajkaualistli (Gén. 22:1, 2; Heb. 11:17-19). Ipan ni ome tlamantli tlen kiixnamijki, Abraham monejki motemachis Jehová kiaxitiskia tlen kiijtojtoya.

11. ¿Kenke Abraham monejki kipias iyolo uan kiampa kichias tlen Jehová kitenkajtoya?

¹¹ Ipan nochi nopa tonali, Abraham kipixki iyolo uan kichixki tlen Jehová kitenkauilijtoya. Abraham uelis kipixtoya kipano 70 xiuitl kema ya uan ichampoyouaj kistejkej altepetl Ur (Gén. 11:31-12:4). Uan se cien xiuitl itstoya san ipan yoyonkali uan nenki ipan tlali Canaán. Mijki kema kipixtoya 175 xiuitl (Gén. 25:7). Abraham amo kiitak kenijkatsa Jehová kinmakak iteipaixuiuaj nopa tlali kampa ya nenki. Nojkia, maske amo kiitak nopa “altepetl” o toTeotsij iTlanauatijkayo, Biblia kiijtoua mijki ika pakilistli pampa nochipa kitekipanok toTeotsij (Gén. 25:8). Maske kiixnamijki miak tlaouijkayotl, ya nochipa kuali tlaneltokak uan kichixki tlen Jehová kitenkauilijtoya. ¿Kenke kiijiyouik tlen kipanok? Pampa Jehová nochipa kimokuitlauik uan kuali mouampojchijtoya iuaya (Gén. 15:1; Is. 41:8; Sant. 2:22, 23).

12. ¿Tlake kichiaj toTeotsij itekipanojkauaj, uan tlake tikitasej?

¹² Kej Abraham, tojuantij nojkia tijchiaj nopa “altepetl tlen kichijchijtokej ika kuajkuali tlamantli”. Tojuantij amo tijchiaj ma kichijchiuakaj  nopa “altepetl” o toTeotsij iTlanauatijkayo, pampa pejki tekichiua iluikak ipan 1914 (Apoc. 12:7-10). Maske amo tijchiaj ma kichijchiuakaj, kena tijchixtokej ma tekichiua ipan Tlaltipaktli. Pampa ayamo asi nopa tonali, nojkia tijpiasej kuesoli kej Abraham uan Sara. Ipan ni tonali, ¿kinpaleuijtok toikniuaj tlen kipanok Abraham? Ipan Tlen Tematiltia kiijtoua tlen kinpanotok miakej toikniuaj katli nojkia kuali tlaneltokatokej uan kinextijtokej kipiaj ininyolo kej Abraham uan Sara. Nama, ma tikitakaj tlen kinpanotok se keskij toikniuaj uan tlake techmachtia.

13. ¿Kenijkatsa mitspaleuia tlen kichijki toikni Walden?

¹³ Monekis tijkauasej se keski tlamantli. Tlaj tijnekij tikachtouitlalisej toTeotsij iTlanauatijkayo, moneki tijchiuasej kej Abraham kichijki uan tijkauasej se keski tlamantli uan kiampa tijyolpakiltisej toTeotsij (Mat. 6:33; Mar. 10:28-30). Ma tikitakaj tlen kipanok toikni Bill Walden. * Ipan 1942 kema nechka peuaskia tekitis kej ingeniero ipan Estados Unidos, pejki momachtia Biblia ininuaya Jehová itlajtoltemakauaj. Yeka, kema se tlamachtijketl kiiljuik Bill kitemolik tekitl uan kiampa kema tlamiskia momachtia nopaya tekitiskia, ya amo kiselik. Kiiljuik nopa tlamachtijketl ya kitekipanoskia toTeotsij uan amo tekitiskia ika tlen momachtijtoya. Teipa, kiiljuijkej ma yaui tlateuiti. Bill kiniljuik ika tlatlepanitakayotl amo yaskia, yeka kiiljuijkej monekiyaya tlaxtlauas se 10,000 dólares uan kiiljuijkej tsaktos makuili xiuitl. Kema panok eyi xiuitl, Bill kikixtijkej. Teipa, kitlanejkej ma yaui ipan Escuela de Galaad uan kititlankej kej misionero ipan África. Bill mosiuajtik iuaya Eva uan sansejko tlatekipanojkej ipan África, nopaya monejki kichiuasej se ueyi kampeka. Kema panok se keski xiuitl, tlakuepilijkej Estados Unidos pampa monekiyaya kimokuitlauisej inana. Kema Bill kiilnamiki nochi tlen kichijtok, kiijtoua: “Nijneki nimochokilis kema nikilnamiki kenijkatsa nijtekipanojtok Jehová kipano 70 xiuitl. Mojmostla nijtlaskamati Jehová pampa nechpaleuijtok nochipa ma nijtekipano”. Sanse kej  Bill, ¿nojkia uelis timosentlalis senkistok titlatekipanos?

14, 15. ¿Tlake mitsmachtia tlen kinpanok toikniuaj Apostolidis?

¹⁴ Amo ma timoiljuikaj amo kema tijpiasej tlaouijkayotl. Tlen kipanok Abraham kinextia maske tijmaktilijtokej Jehová tonemilis, nojkia tijpiasej tlaouijkayotl (Sant. 1:2; 1 Ped. 5:9). Kiampa kipanok toikni Aristotelis Apostolidis. * Ya moatsonpoliuiltik ipan Grecia, ipan 1946, uan ipan 1952 kiiljuik Eleni tlaj kinekiyaya mosenkauas iuaya pampa nojkia mosentlalijtoya tlatekipanos. Teipa, Eleni mokokok uan tepajtianij kiiljuijkej kipixtoya se tumor ipan itsonteko. Maske kikixtilijkej, kema ya monamiktijtoya sampa yolki. Kema sampa kitejkej, se achi itlakayo ayokmo uelki kiolinik uan kimatiyaya ouij kamanaltis. Maske mokokouayaya uan tekichiuanij amo kinkauayayaj ma tlajtolmoyauakaj, ya nojua tlajtolmoyajki ika pakilistli.

¹⁵ Toikni Aristotelis kimokuitlauik isiua se 30 xiuitl. Ipan nochi nopa tonali, tlatekipanok kej ueuejtlakatl, tlapaleuik kampa kiitaj kenijkatsa mochiua uejueyi tlanechikolistli uan kinpaleuik toikniuaj kema kichijkej Kali kampa mochiua uejueyi tlanechikolistli. Teipa ipan 1987, Eleni kipanok tlen amo kuali kema tlajtolmoyauayaya uan eyi xiuitl amo moliniyaya, itstoya kejuak miktok, uan teipa mijki. Aristotelis kiijtok: “Ipan nochi xiuitl tlen panotok, nopa kuesoli tlen nikixnamiktok uan tlamantli tlen amo nimoiljuiyaya nechpanos, kichijtok nojua ma nijchiua kampeka uan ma nikijiyoui. Maske nechpanotok nochi ni tlamantli, Jehová nochipa nechpaleuijtok uan kiampa nikijiyouis” (Sal. 94:18, 19). Jehová tlauel kiniknelia katli kichiuaj kampeka kitekipanosej maske kiixnamikij tlaouijkayotl.

16. ¿Tlake kiiljuik toikni Knorr ma kichiua isiua?

¹⁶ Ma timosentlalikaj ipan tlen tijchiaj. Pampa Abraham mosentlalik ipan tlen Jehová kimakaskia, kipaleuik ma kiijiyoui tlen kipanok. Tosiuaikni Audrey Hyde nochipa kichijki kampeka nojkia kichiuas kej Abraham, pampa  katli achtoui elki iueue, toikni Nathan Knorr, mijki pampa kipixki cáncer, uan kema sampa monamiktik, iueue Glenn Hyde kipixki nopa kokolistli Alzheimer. * Ya kiijtok tlauel kipaleuik tlen kiiljuik iueue Knorr kema nechka mikiskia, kiiljuik: “Maske timikisej, timotemachiaj nelia tijselisej tlen Jehová techtenkauilijtok uan ayokmo kema titlaijiyouisej”. Teipa kiiljuik: “Ximosentlali ipan tlen tijselis teipa pampa nopaya tijselis motlaxtlauil”. Nojkia kiijtok: “Nochipa ximotekiuijto uan xikinpaleui sekinok. Nopa kichiuas xiyolpaki”. Tlauel kuali tlen kiijtok toikni Knorr, moneki tikinpaleuisej sekinok uan tipakisej ipan tlen tijselisej teipa (Rom. 12:12, TNM).

17. 1) ¿Kenke moneki timosentlalisej ipan tlen tijselisej teipa? 2) Kej kiijtoua Miqueas 7:7, ¿tlake moneki tijchiuasej tlaj tijnekij tijselisej tlen mochiuas teipa?

¹⁷ Ipan ni tonali tlauel moneki timosentlalisej ipan tlen tijselisej teipa. Tlen panotok ipan nochi Tlaltipaktli kinextia tiitstokej ipan itlamia tonali. Nechka peuas tekichiuas ipan Tlaltipaktli “nopa altepetl tlen kichijchijtokej ika kuajkuali tlamantli” o toTeotsij iTlanauatijkayo uan nopaya tijselisej miak tlateochiualistli, kej moyolkuisej katli tikinikneliaj. Ipan nopa tonali, Jehová kichiuas ma moyolkui Abraham iuaya ichampoyouaj pampa kuali tlaneltokakej uan kipixkej ininyolo. Tlaj tijneki tikinselis, uajka moneki tijchiuas kej Abraham, 1) tijchiuas kampeka tijkauas se keski tlamantli uan kiampa tikachtouitlalis toTeotsij iTlanauatijkayo, 2) kuali titlaneltokas maske tikixnamikis tlaouijkayotl uan 3) moneki tijpias moyolo tijchias kema Jehová kichiuas tlen techtenkauilijtok (xijpoua Miqueas 7:7 *).