¿KENKE kej nopa nijchijki? Niinmechixtomilis kenke. Nitlakatki ipan julio 29, xiuitl 1929, uan nimoskaltik ipan pilaltepetsi Bulacán, ipan Filipinas. Ipan nopa tonali tlauel amo onkayaya tomij uan tojuantij amo tijpixtoyaj miak. Kema panok se keski xiuitl, kema nieliyaya nipiltelpokatsi, pejki se tlauilankayotl. Maske nopa soldados tlen Japón asitoj Filipinas, tojuantij amo tleno techpanok pampa tlauel uejka timokauayayaj. Amo tijpixtoyaj radio, televisión yon periódicos, yeka san tijmatiyayaj tlen maseualmej techiljuiyayaj.

Notatauaj kinpixkej chikueyij ininkoneuaj, uan na nitlakatki teipa tlen nopa achtouiejketl. Kema nijpixtoya chikueyi xiuitl, noueyitatauaj nechuikakej ininchaj. Maske tieliyayaj católicos, noueyitata kintlakakiliyaya sekinok uan kipixtoya amatlajkuiloli tlen sekinok religiones katli kimakatoyaj iuampoyouaj. Nikilnamiki nechnextilik nopa pilamochtsitsij Protección, Seguridad uan Descubierta ipan tlajtoli tagalo, * uan nojkia kipixtoya se Biblia. Na nochipa nijpouayaya, uan tlauel nechpaktiyaya nijpouas nopa Evangelios. Nopa nechyololinik ma nijneki nijchiuas kej Jesús kichijki (Juan 10:27).

Ipan 1945 nopa soldados japoneses yajkej. Yeka notatauaj nechiljuijkej sampa ma nitlakuepili. Noueyitata nechiljuik ma nia, yeka sampa niajki ininuaya notatauaj.

Teipa, ipan diciembre 1945, se keskij Jehová itlajtoltemakauaj tlen altepetl Angat yajkej tlajtolmoyauaj ipan toaltepe. Se tlakatl katli ya ueuentsi asito tochaj uan techixtomilik tlen Biblia kiijtoua tlen “itlamia tonali” (2 Tim. 3:1-5). Techtlanejki ma timomachtikaj Biblia ininuaya sekinok maseualmej katli mosentiliyayaj ipan se pilaltepetsi tlen amo uejka eltoya. Maske notatauaj amo yajkej, na kena niajki. Itstoyaj se 20 maseualmej uan sekij tlajtlaniyayaj se keski tlamantli pampa kinekiyayaj kimatisej tlen Biblia kiijtoua.

 Amo nijkuamachiliyaya tlen kiixtomayayaj, yeka nimoiljuik niaskia. Kema ya nikisaskia, pejkej uikaj. Tlauel nechpaktik uan yeka nimokajki. Kema tlankej uikaj, kichijkej se tlamaijtoli uan techtlanejkej ipan se tlanechikoli tlen mochiuaskia domingo ipan Angat.

Tinejnenkej se 8 kilómetros uan tiasitoj ininchaj toikniuaj Cruz, kampa mochiuaskia nopa tlanechikoli. Itstoyaj se 50 maseualmej, uan maske sekij eliyayaj konemej, kuali tlanankiliyayaj kema moixtomayaya se keski tlamachtili tlen Biblia. Kema ya niajtoya ipan se keski tlanechikoli, toikni Damian Santos, se precursor katli ya ueyi uan katli achtouia tlatekipanojtoya kej alcalde, nechtlanejki ma nimokaua ichaj. Nechka tiseyoualtikej tikamanaltitoyaj tlen Biblia.

Ipan nopa tonali, nimantsi tijpeualtiyayaj tijtekipanouaj toTeotsij pampa timomachtiyayaj Biblia. Maske namanok tijpeualtijtoyaj timonechikouaj, techtlajtlanijkej tlaj tijnekiyayaj timoatsonpoliuiltisej. Na nikijtok kena pampa nijnekiyaya nielis se Cristo itokilijka (Col. 3:24). Tiajkej ipan se ueyatl tlen nechka eltoya uan nopaya tiomej techatsonpoliuiltijkej, ipan febrero 15, 1946.

Tijmatiyayaj monekiyaya tijchiuasej kej Jesús uan titlajtolmoyauasej. Notata amo kipaktik nopa uan kiijtok: “Amo uelis titlajtolmoyauas pampa nojua tlauel titelpokatl. Amo kiijtosneki tieli titlajtolmoyajketl san pampa mitskalakijkej ipan atl”. Na nikixtomilik toTeotsij kineki ma titlajtolmoyauakaj (Mat. 24:14). Uan teipa nikiljuik: “Moneki nijchiuas tlen nijtenkauilik toTeotsij”. Yeka nechiljuik tlen nikijtok achtoui. Ya amo kinekiyaya ma nitlajtolmoyaua. Ipan nopa tonali pejki nijkaua nochi pampa nijnekiyaya nojua tlauel nijtekipanos toTeotsij.

Toikniuaj Cruz nechiljuijkej ma nimokaua ininchaj ipan Angat. Techyololinijkej na uan ininichpoka Nora, ma titlatekipanokaj kej precursores. Tiomej tijpeualtijkej kiampa titlatekipanouaj ipan noviembre 1, 1947. Nora yajki tlatekipanoua ipan seyok pilaltepetsi, uan na nimokajki nitlajtolmoyaua ipan Angat.

Kema nitlatekipanojtoya eyi xiuitl kej precursor, Earl Stewart, se toikni katli itstoya Betel, kiixtonki se tlamachtili ipan Angat, ipan se plaza kampa mosentilijtoyaj kipano 500 maseualmej. Nopa tlamachtili mopanoltik ipan inglés uan na nijtlajtolpatlak ipan tlajtoli tagalo. Maske niajki escuela san chikome xiuitl, totlamachtijkauaj nochipa technojnotsayayaj ipan inglés. Na tlauel nimomachtiyaya amatlajkuiloli ipan tlajtoli inglés pampa amo tijpixtoyaj miak amatlajkuiloli ipan tagalo, nopa nojkia nechpaleuik kuali ma nikamanalti inglés. Tlen nijyekok nechpaleuik ma nijtlajtolpatla nopa tlamachtili uan sekinok.

Kema nijtlajtolpatlak nopa tlamachtili tlen kiixtonki toikni Stewart, ya nechiljuik kali Betel kinekiyaya kintlaneuis omej precursores ma tlatekipanotij nopaya. Monekiyaya tlapaleuisej pampa misioneros yaskiaj ipan ueyi tlanechikolistli “Aumento de la Teocracia”, tlen mochijki ipan 1950, ipan Nueva York (Estados Unidos). Sampa monejki nijkauas tlen nijchiuayaya, pampa nechtlanejkej ma nitlatekipanoti Betel.

Ipan junio 19, 1950, nijpeualtik nitlatekipanoua Betel. Ipan nopa tonali kitekiuiyayaj se ueyi kali katli tlauel uejkajkia kichijchijtoyaj uan kiyaualojtoya uejueyi kuatinij. Iuexka nopa tlali eliyaya se hectárea. Nopaya tlatekipanoyayaj se 12 telpokamej. Tlayouayaj nitlapaleuiyaya kampa tlakualchiuayayaj, uan se las 9, nikalaxouayaya yoyomitl katli tlauel xajxakualtik eltoya. Ika tiotlak nojkia kiampa nijchiuayaya. Maske nopa misioneros sampa tlakuepiljkej, na nojua nitlatekipanok ipan Betel. Nijkualchijchiuayaya amatlajkuiloli tlen nijtitlaniskia ipan correo, nijseliyaya amatl tlen kititlaniyayaj katli kinekiyayaj ma tikinmakakaj pilamochtsitsij, uan nikinseliyaya katli techpaxalouayayaj. Nijchiuayaya nochi tlen nechiljuiyayaj.

Ipan 1952, na uan sekinok chikuasej telpokamej katli tieuayayaj Filipinas techmatiltijkej se kuali tlamantli. Techtlanejkej ma tiakaj ipan Galaad, clase 20. Tlen tikitakej ipan Estados Unidos amo kema tikitstoyaj, miak tlamantli amo tikixmatiyayaj. Amo eliyaya sanse ika tlen nikixmajtoya ipan nopilaltepe.

 Monejki tijtekiuisej se keski tepostli tlen amo tikixmajtoyaj. Uan nojkia se tonali, kema nikiski kalteno, nikitak nochi tlachipajtok. Amo kema nikitstoya kenijkatsa eli nopa nieve. Uajka nijmatki eliyaya sesek, ¡tlauel sesek!

Nochi nopa tlamantli amo ipati eliyaya, pampa tijpixtoyaj se ueyi tlateochiualistli: timomachtiyayaj ipan Galaad. Nopaya toikniuaj tlauel kuali techmachtiyayaj. Techpaleuijkej kuali ma timomachtikaj uan ma tijtemokaj tlamachtili. Tlen nijyekok ipan Galaad nechpaleuik nojua tlauel kuali ma nitlaneltoka.

Kema nikiski, nechtitlankej kej precursor especial ipan pilaltepetsi Bronx, ipan Nueva York. Yeka ipan julio 1953, niajki ipan ueyi tlanechikolistli “Sociedad del Nuevo Mundo”, tlen mochijki ipan nopa altepetl. Kema panok ueyi tlanechikolistli, sampa nitlakuepilik ipan Filipinas pampa nechmakakej se yankuik tekitl.

Toikniuaj katli itstoyaj ipan Betel nechiljuijkej nama nikinpaxaloskia tlanechikolmej ipan se circuito. Nopa nechpaleuiskia nojua ma nijchiua kej Cristo, katli yajki ipan pilaltepetsitsij uan ipan altepemej pampa kinekiyaya kinpaleuis maseualmej (1 Ped. 2:21). Nopa circuito eltoya ipan Luzón, se ueyi isla tlen eltok ipan Filipinas. Nopaya eltoya pilaltepetsitsij Bulacán, Nueva Écija, Tarlac uan Zambales. Monekiyaya tipanosej ipan uejueyi tepetl ipan Sierra Madre uan kiampa tiasiyayaj ipan se keski pilaltepetsitsij. Nopaya amo asiyayaj carros, yeka nikiniljuiyaya katli kinemiltiyayaj camiones ma nechkauakaj nitlejkos uan nias iixko nopa kuauitl tlen kiuikayayaj. Inijuantij kinekiyayaj nechuikasej, maske tlauel nikuatiyaya.

Miak tlanechikoli kampa nitepaxalouayaya namanok mochijtoyaj uan sekij san grupos eliyayaj. Toikniuaj tlauel nechtlaskamatiliyayaj pampa nikinnextiliyaya kenijkatsa kichiuasej inintlanechikoljuaj uan kenijkatsa kuali tlajtolmoyauasej.

Teipa nechtitlankej ipan seyok circuito katli eltoya ipan altepetl Bicol, kampa eltoya miak grupos tlen uejka mokauayayaj. Nopaya itstoyaj precursores especiales katli tlajtolmoyauayayaj ipan pilaltepetsitsij kampa amo aka yajtoya. Ipan se kali kampa nimokajki, eltoya se baño tlen san ostotl eliyaya ika ome uapali kampa se moketsaskia. Kema nimoketski, uetsito nopa uapali ipan ostotl, uan na nojkia niuetsito. Tlauel uejkajki nimopojpouayaya, kema nitlanki, niajki nitlakua.

Ipan nopa tonali pejki nimoiljuia ipan Nora. Ya pejtoya tlatekipanoua kej precursora ipan altepetl Bulacán, uan nama tlatekipanojtoya ipan Dumaguete kej precursora especial. Niajki nijpaxaloua uan teipa timotlajkuiljuiliyayaj. Ipan 1956 timosenkajkej. Nopa achtoui semana kema tiitstoyaj sansejko tijpaxalojkej  se tlanechikoli ipan isla Rapu Rapu. Maske titlejkokej ipan uejueyi tepemej uan tlauel tinejnenkej, tlauel niyolpajki pampa nama iuaya nosiua tikinpaleuiyayaj toikniuaj katli tlauel uejka itstoyaj.

Kema ya kipixtoya naui xiuitl ika tikinpaxalouayayaj toikniuaj, techtlanejkej ma titlatekipanokaj Betel. Tiasikoj ipan enero, 1960, uan nama nojua titlatekipanouaj nikaj. Tlauel nechpaleuijtok nitekitis ininuaya toikniuaj katli kipiaj miak tekitl, uan Nora nojkia kichijtok miak tekitl nikaj ipan Betel.

Pampa nitlatekipanojtok ipan Betel, nechpaleuijtok ma nikita kenijkatsa momiakilijtokej Jehová itlajtoltemakauaj ipan altepetl Filipinas. Kema achtoui niualajki uan amo nimosiuajtijtoya, itstoyaj 10,000 tlajtolmoyauanij ipan nochi ni ueyi altepetl, uan nama itstokej kipano 200,000 uan tlauel miakej elij betelitas katli tlapaleuiaj ma momoyaua nopa kuali tlamachtili.

Nopa tekitl tlen tijchiuayayaj pejki tlauel momiakilia, yeka monekiyaya tijueyilisej Betel. Toikniuaj Katli kinyakanaj Jehová itlajtoltemakauaj techiljuijkej ma tijtemokaj se tlali kampa ueliskia tijchijchiuasej se ueyi Betel. Toikni katli tlayakanayaya ipan imprenta uan na, tikintlajtlanijkej tokalnechkauaj tlaj kinekiyayaj kinamakasej inintlal. Amo aka kinekiyaya technamakiltis itlal, uan techiljuijkej: “Chinos amo titlanamakaj, tojuantij titlakouaj”.

Se tonali, se tlakatl techtlajtlanik tlaj tijnekiyayaj tijkouilisej itlal pampa yaskia mochantiti Estados Unidos. Nopa kichijki ma pano sekinok tlamantli. Seyok tlakatl nojkia kinejki techtlanemakiltis uan kichijki sekinok nojkia ma techtlanamakiltikaj. Nopa chino nojkia technamakiltik itlal. Kiampa tijpixkej se ueyi tlali. Nijmati ya nopa kinekiyaya Jehová ma pano.

Ipan 1950, san na tlauel nitelpokatl niitstoya ipan Betel, uan nama, san nosiua uan na tlauel tiueuentsitsij. Uan kuali nijyolmati pampa niajki kampa Jesús kinekiyaya. Maske notatauaj nechtokakej, Jehová kichijtok ma nikinpia toikniuaj katli elij kejuak nochampoyouaj. Nijmati Jehová nochipa techmaka tlen moneki kema techmakaj se tekitl ipan itlanechikol. Nora uan na tlauel tijtlaskamatiliaj toTeotsij pampa techmakatok tlauel miak tlamantli, uan yeka tikiniljuiaj sekinok nojkia ma ‘kiyejyekokaj’ Jehová (Mal. 3:10).

Se tonali, Jesús kiiljuik Mateo Leví, katli tlainamayaya impuestos, ma eli itokilijka. Kiiljuik: “Xinechtokili”. ¿Tlake kichijki Mateo? “Kikajtejki nochi tlen kipixtoya” uan “moketstikiski uan yajki iuaya Jesús” (Luc. 5:27, 28). Miakpa nijkajtok miak tlamantli pampa nijtokilijtok Jesús, uan ika nochi noyolo nikiniljuia sekinok nojkia kiampa ma kichiuakaj uan kiitasej kenijkatsa kiselisej tlauel miak tlateochiualistli.