¿Tijmajtoya?
Tlen ijkuilijtok ipan se tetl kipaleuia tlen ijkuilijtok ipan Biblia
IPAN se Museo kampa kitlalijtokej tlen onkayaya ipan nopa altepemej tlen Jerusalén, eltok se tetl ika se tlajkuiloli tlen kichijkej ipan xiuitl 700 uan 600 a.u.J. Nopa tetl kipantijkej ipan se tlakoyoktli kampa kintlalpachouayayaj katli mikiyayaj, nechka altepetl Hebrón (Israel). Nopa tlajkuiloli kiijtoua: “Yahweh Sabaot kitelchiua Hagaf ikone Hagav”. Ni tlajkuiloli kipaleuia tlen ijkuilijtok ipan Biblia pampa kinextia uejkajkia tlauel kiixmatiyayaj nopa tokajyotl Jehová o Yahweh, katli ika Hebreo moijkuiloua YHWH, uan maseualmej mojmostla kitekiuiyayaj. Ipan sekinok tlakoyoktli kampa mosentiliyayaj o motlatiyayaj nojkia kiijkuilouayayaj toTeotsij itoka o inintoka sekinok maseualmej kampa nojkia nesiyaya toTeotsij itoka.
Nopa ixtlamatketl Rachel Nabulsi tlen Universidad tlen Georgia, kiijtok: “Pampa miakpa kitekiuiyayaj nopa tokajyotl YHWH, kinextia eli tlauel ipati [...]. Nopa tlajkuiloli tlen kitlaliyayaj israeleuanij uan judeaeuanij, kinextia tlauel kipatiitayayaj nopa tokajyotl YHWH”. Nopa tlajkuiloli kipaleuia tlen ijkuilijtok ipan Biblia pampa nopaya miakpa ijkuilijtok toTeotsij itoka ika nopa tlajkuiloli YHWH. Maseualmej miakpa kiijkuilouayayaj inintoka iuaya toTeotsij itoka ipan tlapepecholi.
Nopa tlajtoli Yahweh Sabaot tlen ijkuilijtok ipan nopa tetl, kiijtosneki “Jehová tlen kinyakana iiluikaejkauaj ma tlatlanitij”. Ni kinextia ipan nopa tonali, maseualmej tlauel kitekiuiyayaj toTeotsij itoka uan nojkia nopa tlajtoli “Jehová tlen kinyakana iiluikaejkauaj ma tlatlanitij”. Nopa tlajkuiloli ipan tetl, nojkia kipaleuia tlen ijkuilijtok ipan Biblia kema kiijtoua “Jehová tlen kinyakana iiluikaejkauaj ma tlatlanitij”, pampa ipan Biblia kiampa ijkuilijtok kipano 250 imiakpa, uan tlauel kitekiuiaj ipan amochtli Isaías, Jeremías uan Zacarías.