NOTATA, katli motokaxtiyaya Arthur, nelia tlauel kiikneliyaya toTeotsij. Yeka kema eliyaya telpokatl, kinekiyaya tlamachtis ipan se Iglesia Metodista. Teipa ayokmo kinejki kichiuas nopa pampa pejki kipoua amatlajkuiloli tlen kichiuayayaj Estudiantes de la Biblia, uan pejki mosentilia ininuaya. Moatsonpoliuiltik ipan 1914, kema kipixtoya 17 xiuitl. Kema mochijtoya nopa Achtoui Ueyi Tlauilankayotl, kiiljuijkej nojkia ma tlateuiti, uan ya amo kinejki kichiuas nopa. Yeka kitsajkej matlaktli metstli ipan se cárcel tlen eltoya ipan Kingston (Ontario, Canadá). Kema kiski, mochijki colportor, kej achtouia kintokaxtiyayaj precursores.

Ipan 1926, notata mosiuajtik iuaya Hazel Wilkinson. Nonana inana pejki momachtia ipan 1908. Notatauaj kinpixkej nauij ininkoneuaj. Achtoui tlakatki se noikni, uan teipa na nitlakatki ipan abril 24, 1931. Notata tlauel kiikneliyaya uan kitlepanitayaya Biblia, uan techpaleuik nojkia kiampa ma tijchiuakaj. Nochampoyouaj tlauel kinpaktiyaya kitekipanosej toTeotsij, san ya nopa tlauel kipatiitayayaj. Yeka timomajtoyaj nochipa sansejko titlajtolmoyauasej (Hech. 20:20).

Ipan 1939 pejki nopa Ompa Ueyi Tlauilankayotl. Uan ipan seyok xiuitl, amo kinkajkej Jehová itlajtoltemakauaj ma tlajtolmoyauakaj yon ma monechikokaj. Ipan nopa tonali konemej monekiyaya kitlajpalosej bandera uan uikasej ipan nopa kali kampa momachtiyayaj. Nopa tlamachtianij techkauayayaj na iuaya noikni Dorothy ma tikisakaj kalteno uan kiampa amo tijchiuaskiaj kej sekinok konemej. Se tonali, totlamachtijka kinejki nechpinaualtis uan kiijtok na tlauel nimajmauiyaya. Kema tikiskej, se keskij konemej nechmakilijkej, nechkuatopejkej uan niuetski tlalchi. Nopa kichijki nojua ma nimosentlali nijneltokas “toTeko Dios achtoui uan axtlakamej” (Hech. 5:29).

Ipan julio 1942, nimoatsonpoliuiltik kejuak ipan se pileta kema nojua nijpixtoya 11 xiuitl. Kema amo nimomachtiyaya, nimochiuayaya niprecursor de vacaciones, nama kiiljuiaj precursor auxiliar. Se tonali uelki niajki ininuaya eyij toikniuaj uan tikinkamanaljuitoj tlakamej katli kuatsontekiyayaj, tiajkej ipan Ontario ika norte.

Ipan mayo 1, 1949, pejki nitlatekipanoua kej precursor. Ipan nopa xiuitl nechtlanejkej ma nia nitlapaleuiti kampa kichijchiuayayaj Kali Betel ne Canadá. Uan teipa nojkia nitlatekipanok ipan nopa Betel. Nechiljuijkej ma nitekiti kampa kichijchiuayayaj amatlajkuiloli, uan nijyekok nijtekiuia se prensa. Nikilnamiki uejkajki seyoual nitekitiyaya pampa tijchiuayayaj se pilamatsi tlen kiixtomayaya kenijkatsa Jehová itlajtoltemakauaj kintlatsakuiltiyayaj ipan Canadá.

Teipa nitlatekipanok ipan Departamento de Servicio. Se tonali, monejki nikamanaltis ininuaya se keskij precursores katli yaskiaj tlatekipanotij ipan Quebec uan nikintlajtlanilis se keski tlamantli. Nopaya toikniuaj tlauel kintlatsakuiltiyayaj. Se motokaxtiyaya Mary Zazula, katli euayaya Edmonton (Alberta). Itatauaj mosentiliyayaj ipan Iglesia Ortodoxa. Kema Mary uan iikni amo kinejkej kikauasej momachtisej, inintatauaj kinkixtijkej uan ayokmo kinkajkej ma itstokaj ininuaya. Inijuantij moatsonpoliuiltijkej ipan junio 1951, uan kema panok chikuasej metstli, mochijkej precursores. Kema nikamanaltitoya iuaya Mary, nikitak kenijkatsa tlauel kiikneliyaya Jehová. Ipan nopa tonali nimoiljuik nijnekiskia nimosiuajtis iuaya. Uan kema panok chiknaui metstli, nimosenkajki iuaya ipan enero 30, 1954. Kema panok chikueyi tonali, techiljuijkej techmachtiskiaj kenijkatsa ueliskia tikinpaxalosej toikniuaj ipan tlanechikoli. Ome xiuitl nitlatekipanok kej superintendente de circuito iuaya nosiua, uan tikinpaxalouayayaj toikniuaj katli itstoyaj Ontario, ika norte.

 Pampa ipan nochi Tlaltipaktli peuayayaj tlajtolmoyauaj, monekiyayaj miakej misioneros. Mary uan na timoiljuiyayaj tlaj ipan Canadá tikijiyouijtoyaj maske tlauel tonayaya, tlauel moyotla uan tlauel tlaseseyayaya, uajka ueliskia tiitstosej kampa ueli uan tikijiyouiskiaj nochi. Tiajkej ipan Escuela de Galaad, clase 27, uan tikiskej ipan julio 1956. Ipan noviembre tiitstoyaj kampa techtitlankej, ipan altepetl Brasil.

Kema tiasitoj Brasil, pejki timomachtiaj tlajtoli portugués. Achtoui tijyekojkej san se keski tlajtoli tlen ika ueliskia tijpeualtisej tikamanaltisej iuaya se akajya. Teipa kuali tijtsontekontlalijkej nochi tlen tikiniljuiskiaj kema tikinmakaskiaj pilamochtsitsij. Kiampa tijpeualtijkej titlajtolmoyauaj. Timoiljuijtoyaj tlaj se akajya kuali techtlakakiliskia, tijpouiliskiaj se texto kampa kiijtoua kenijkatsa tiitstosej kema toTeotsij iTlanauatijkayo tekichiuaskia. Se siuatl tlauel kuali techtlakakilik, yeka nijpouilik Apocalipsis [Revelación] 21:3, 4. Teipa nitsonixpoyajki uan niuetski. Amo nimomajtoya niitstos kampa tlauel tlatotonia, uan amo kema nimomatki.

Techtitlankej ma titlatekipanotij ipan altepetl Campos (Río de Janeiro). Nama onka 15 tlanechikoli ipan nopa altepetl. Kema tiasitoj nopaya san eltoya se grupo uan se kali kampa itstoyaj misioneros. Nopaya itstoyaj Esther Tracy, Ramona Bauer, Luiza Schwarz uan Lorraine Brookes (kema mosenkajki kiiljuijkej Wallen). Kema tiitstoyaj nopaya, na nitlachikueniyaya uan nikuajkuauiyaya. Nikilnamiki se lunes ika tlayoua, kema tlanki timomachtiaj ika pilamochtsi Tlen Tematiltia, Mary uan na pejki tikijtouaj nochi tlen tijchijtoyaj ipan nopa tonali. Kampa mosiajketstoya, eltoya se tsontetomitl tlen ika motsontetonijtoya, uan kema mejki, itsintla nopa tsontetomitl kisako se kouatl. Nochi tlauel timomajmatijkej, uan teipa nijmiktik nopa kouatl.

Kema panok se xiuitl, techiljuijkej ma tikinpaxalokaj tlanechikoli. Kampa tinemiyayaj amo eltoya tlauili, uan tikochiyayaj san ipan petlatl. Nojkia tinemiyayaj ipan caballo uan ipan carreta. Se tonali tiajkej titlajtolmoyauaj kampa tlauel uejka. Tiajkej ipan tren, kiampa tiasitoj ipan se altepetl tlen eltoya tepeixko. Nopaya tikixtlajkej se pilkaltsi kampa timokauaskiaj. Kali Betel techtitlanilik 800 pilamochtsitsij tlen ika titlajtolmoyauaskiaj. Monekiyaya tisajsakasej, yeka miakpa titlakuepilijkej kampa asiko nopa pilamochtsitsij.

Ipan 1962, pejki mochiua Kampa kinmachtiaj ueuejtlakamej ipan miak pilaltepetsitsij tlen Brasil. Chikuasej metstli monejki nias kampa ueli. Nitlamachtik ipan Manaos, Belém, Fortaleza, Recife uan Salvador. Kema niitstoya ipan Manaos, nikitak kenijkatsa mochiuaskia se ueyi tlanechikolistli tlen eyi tonali ipan se teatro de ópera. Pampa tlauel chikauak uetski atl, ayokmo tijpixkej atl tlen tikiskiaj uan amo kualka kampa titlakuaskiaj. Nikiljuik se soldado tlake kuesoli tijpixtoyaj. Ya kinextik tlauel kuali iyolo pampa techpaleuik ma tijpiakaj atl tlen tikiskiaj ipan nochi nopa ueyi tlanechikolistli. Nojkia kintitlanki se keskij soldados uan techpaleuijkej ma tijtlalikaj ome uejueyi yoyonkali o carpas, uan nopaya ueliskia titlakualchiuasej uan titlakuasej.

 Kema ninemiyaya ipan sekinok altepemej, Mary tlajtolmoyajtinenki kampa tlanamakayayaj, uan nopaya maseualmej amo kinekiyayaj momachtisej Biblia. Nochi euayayaj Portugal, uan yajtoyaj Brasil pampa kinekiyayaj tlatominpiasej. Mary moyolkokok uan kiniljuik toikniuaj: “Tlen nochi Tlaltipaktli, ipan Portugal amo nijnekiskia niitstos”. Teipa techtitlanilijkej se amatlajkuiloli kampa kiijtouayaya tiaskiaj titlatekipanotij ipan Portugal, kampa amo techkauayayaj ma titlajtolmoyauakaj. ¡Mary amo kimatki tlake kiijtos! Maske kiampa panok, tojuantij kena tijnejkej tiasej titlapaleuitij ipan nopa altepetl.

Tiasitoj ipan Lisboa (Portugal) ipan agosto 1964. Policias tlen ni altepetl tlauel kintlaijiyouiltiyayaj toikniuaj. Yeka timoiljuijkej amo kinamikiyaya nima tikintemosej. Kema tiasitoj, tikixtlajkej se cuarto uan teipa kema ya techmakatoyaj visas, timokajkej ipan se kali. Kema ya panotoya makuili metstli, tikinnojnotskej toikniuaj katli tekitiyayaj ipan ueyi Kali Betel. Tlauel tiyolpajkej kema uelki tiajkej ipan se tlanechikoli.

Pampa tekichiuanij amo techkauayayaj ma titlajtolmoyauakaj, nochi nopa kali kampa timosentiliyayaj tsaktoya uan yeka timosentiliyayaj ipan toikniuaj ininchaj. Policías kalakiyayaj ininchaj toikniuaj uan kitemouayayaj amatlajkuiloli. Nojkia kinitskijkej miakej toikniuaj tlakamej uan siuamej uan kinuikakej, uan nopaya kintlajtlanilijkej miak tlamantli. Yeka, pampa toikniuaj kinekiyayaj momanauisej, san kitekiuiyayaj inintoka uan amo inintsonkiska.

Tojuantij tlauel tijnekiyayaj toikniuaj nojua ma kiselijtokaj amatlajkuiloli, pampa nopa kinpaleuiskia ma kiijiyouikaj tlaouijkayotl. Yeka, Mary kiijkuilouayaya ipan máquina se keski tlamachtili tlen pilamochtsi Tlen Tematiltia uan tlen sekinok amatlajkuiloli. Kitekiuiyaya se amatl tlen teipa ueliskia sampa kiixkopinasej.

Ipan junio, 1966, tiajkej kampa itstoyaj tekichiuanij ipan altepetl Lisboa. Kinteljuijtoyaj 49 toikniuaj tlen tlanechikoli Feijó, pampa maske tekichiuanij kinnauatijtoyaj amo ma mosentilikaj, inijuantij mosentilijkej ipan se toikni ichaj. Pampa tijnekiyayaj tijmatisej tlake tikijtosej kema tiitstoskiaj ininixpa tekichiuanij, na nitlachiuayaya kej nopa abogado katli kinteljuiskia. Maske timoiljuijtoyaj kenijkatsa timomanauiskiaj, amo tleno uelki tijchijkej, uan kintsajkej 49 toikniuaj, tlakamej uan siuamej. Sekij tsaktoyaj kipano 45 tonali uan sekinok nechka makuili metstli uan tlajko. Kema tiitstoyaj ininixpa tekichiuanij, kichijki sekinok ma kimatikaj tlen tojuantij tijmoyauaj. Nopa abogado tlen techpaleuiyaya kiijtok tlen uala ipan Biblia, katli Gamaliel kiijtok uejkajkia (Hech. 5:33-39). Tlen techpanok kipanoltijkej ipan noticias. Uan tlauel tiyolpajkej pampa nopa abogado tlen techpaleuik pejki momachtia ika Biblia uan pejki mosentilia ipan tlanechikoli.

Ipan diciembre 1966, nechiljuijkej nojkia ma nijyakana kali Betel. Uan nochipa nikamanaltiyaya ika tekichiuanij pampa tijnekiyayaj ma kinkauakaj Jehová itlajtoltemakauaj ma mosentilikaj uan ma tlajtolmoyauakaj ipan Portugal (Filip. 1:7). Uan ipan diciembre 18, 1974, techitakej kej se religión ipan nopa  altepetl. Toikniuaj Nathan Knorr uan Frederick Franz nemitoj pampa kinekiyayaj itstosej touaya, uan nochi tlauel tiyolpaktoyaj. Amo kema tikilkauasej nopa tlanechikoli tlen mochijki ipan Oporto uan Lisboa, kampa mosentilijkej 46,870 maseualmej.

Pampa Jehová techpaleuik, toikniuaj kampa ueli tlajtolmoyajkej ipan tlajtoli portugués, kej ipan islas Azores, Cabo Verde, Madeira uan Santo Tomé y Príncipe. Uan pampa momiakilijtiajkej Jehová itlajtoltemakauaj, monekiyaya seyok kali Betel katli achi ueyi eliskia, yeka mochijchijki seyok. Kema tijtlamisenkajkej, toikni Milton Henschel temakak se tlamachtili ipan abril 23, 1988, uan ipan nopa tonali pejki motekiuia nopa yankuik kali Betel. Monechikojkej 45,522 toikniuaj, uan nojkia nopaya itstoyaj 20 misioneros katli uejkajkia tlatekipanojkej Portugal.

Ipan nochi nopa xiuitl, Mary uan na tijyekojtokej miak tlamantli pampa kuali techmachtijtokej toikniuaj katli kuali tlaneltokaj. Se tonali, kema na iuaya toikni Theodore Jaracz tijpaxalotoj se kali Betel, nijyekok se tlamantli tlen tlauel ipati. Ipan nopa Betel onkayaya se ueyi kuesoli. Toikniuaj katli tlayakanayayaj kichijtoyaj kampeka kisenkauasej nopa kuesoli uan tlauel mokuesojtoyaj pampa amo ueliyayaj kisenkauaj. Toikni Jaracz tlauel kinyolchikajki kema kiniljuik: “Nama ma tijkauakaj toTeotsij itonal ma techpaleui”. Nojkia, amo kema nikilkauas tlen toikni Franz techiljuik se tonali, kema Mary uan na tinemitoj Brooklyn. Kema tojuantij uan sekinok toikniuaj tikiljuijkej ma techtlajtolmaka, ya techiljuik: “Amo kema xijtlauelkauakaj Jehová itlanechikol, maske inkipiasej miak tlaouijkayotl. San toTeotsij itlanechikol kichiua tlen Jesús tlanauatik: kimoyaua nopa kuali tlamachtili tlen toTeotsij iTlanauatijkayo”.

Mary uan na nochipa tlauel tiyolpaktokej pampa tijchijtokej tlen toikni Franz techiljuik. Nojkia tikilnamikij ika miak tlaiknelili kema tiajkej tikinpaxalouaj toikniuaj ipan kali Betel ipan nochi Tlaltipaktli. Tlauel tiyolpakij pampa tikinixmatkej miakej toikniuaj, katli ya uejueyij uan katli nojua telpokamej, uan techpaktiyaya tikiniljuisej kenijkatsa Jehová tlauel kipatiita nochi tlen kichiuaj kema kitekipanouaj ika nochi ininyolo. Nochipa tikiniljuiyayaj nojua kiampa ma kitekipanojtokaj Jehová.

Panotok miak xiuitl, uan tiomej tijpiaj 80 xiuitl. Uan Mary tlauel mokokoua (2 Cor. 12:9). Uan maske tikixnamiktokej miak tlaouijkayotl, nopa kichijtok nojua kuali ma titlaneltokakaj uan ma timosentlalijtokaj amo kema tijtlauelkauasej Jehová. Kema timoiljuiaj kenijkatsa tijtekipanojtokej Jehová ipan nochi tonemilis, tikitstokej kenijkatsa kinextijtok tlauel kuali iyolo ika tojuantij. *