¡Se xochimili! Maske nopa tlaixkopinkayomej kampa nesi kanajya nelia tlauel tlakuajkualtsi kichiua ma tijnekikaj tiasej nopaya uan timosiajkauasej o tikilkauasej tlen techtekipachoua, tijmatij kema titlakuepilisej nojua tijpixtosej miak kuesoli.

Nochi tojuantij tijnekiskiaj tiitstosej kampa tlauel tlakuajkualtsi, tlatepak uan tlayejyektsi. Uan maske tijmatij nopa, uelis timotlajtlaniaj: “¿Kejuak san titemikij ika se yejyektsi xochimili? ¿Kenke tlauel tijnekij tiitstosej nopaya? ¿Nelia tiitstosej se tonali ipan se xochimili?”.

Ipan miak xiuitl tlen panotok, maseualmej ipa kinektokej itstosej ipan se xochimili. Biblia kiijtoua eltoya “se xochimili tlen itoka Edén nepa imelak kampa kisa tonati”, uan miakej kinejkej kimatisej kenijkatsa eliyaya. ¿Kenke tlauel yejyektsi eliyaya nopa xochimili? Biblia kiijtoua: “ToTeko [Jehová] kichijki ma moskalti xochimilijtik nochi tlamantli kuatinij tlen yejyektsitsij nesiyaya uan nochi tlamantli kuatinij tlen temakaj kuatlajkayotl para kikuasej”. Tlauel kuajkualtsi eliyaya, uan nojkia tlauel ipati eliyaya se “kuauitl tlen temaka yolistli” katli eltoya tlatlajko (Génesis 2:8, 9).

Pilamochtsi Génesis nojkia kiijtoua ipan nopa xochimili kisayaya naui ueyatl. Ome tlen nopa naui ueyatl nojua kiampa motokaxtiaj: Tigris (o Hiddekel) uan Éufrates (Génesis 2:10-14). Ni ome ueyatl kiixkotonaj Irak, kampa uejkajkia tlanauatiyayaj persiaeuanij, uan asij ipan nopa golfo Pérsico.

Yeka persiaeuanij tlauel kipatiitayayaj nopa xochimili. Ipan se alfombra tlen mochijki ipan siglo dieciséis, tlen eltok ipan Museo de Arte de Filadelfia (Pensilvania, Estados Unidos), kiixkopinkej se xochimili tlatsaktli kampa nesi yejyektsitsij kuatinij uan xochimej. Tlen kiixkopinkej kinextia tlen Biblia kiijtoua tlen nopa xochimili Edén. Nopa tlajtoli xochimili mokixtia tlen se tlajtoli persa tlen kiijtosneki “xochimili tlatsaktli”.

Ipan miak altepemej uan maseualmej katli kamanaltij sekinok tlajtoli, nojkia tepouiliaj tlen nopa xochimili. Maseualmej katli momoyajkej ipan nochi Tlaltipaktli kimajtoyaj tlen nopa xochimili, uan kej panotiajki miak xiuitl, kampa itstoyaj pejkej kiijtouaj nopa tlapoualistli uan yolik mopatlatiajki se kentsi pampa pejkej kineltokaj sekinok tlamantli. Ipan ni tonali, miakej maseualmej kitekiuiaj nopa tlajtoli xochimili kema kinekij kiijtosej kenijkatsa kanajya tlauel tlayejyektsi.

Se keskij tlakamej kiijtojkej kipantijtoyaj nopa xochimili. Ipan 1881, nopa general Charles Gordon katli eua Gran Bretaña, yajki ipan nopa islas Seychelles. Tlauel kipaktik nopa tlamayamitl tlen Mai (ipan ni tonali kimokuitlauiaj miak altepemej), uan yeka kitokaxtik xochimili Edén. Ipan siglo quince, Cristóbal Colón moiljuiyaya kipantijtoya nopa xochimili Edén kema asito ipan se isla tlen kiiljuiyayaj La Española, katli nama eltok ipan República Dominicana uan Haití.

Mapping Paradise, se amochtli katli kiijtoua tlen uejkajkia panok kipia kipano 190 mapas tlen motekiuiyaya uejkajkia, uan ipan miak tlen nopa mapas nesij Adán uan Eva ipan xochimili Edén. Se tlen nopa mapas mokixtijtok ipan Beato de Liébana, tlen moijkuilok ipan siglo trece. Iixko kipia se rectángulo tlen amo ueyi uan iijtiko kiixkopintokej se xochimili. Tlajkotipa kisa naui ueyatl tlen moxejxeloua: Tigris, Éufrates, Pisón uan Gihón. Sekij kiijtouaj ni kiixnextia kenijkatsa katli tlaneltokaj ipan Cristo momoyajtokej ipan nochi Tlaltipaktli. Nopa tlaixkopinkayomej kinextia maske amo tijmatij kanke nelia eltoya, nopa xochimili Edén nochipa yejyektsi nesiyaya.

John Milton, se poeta katli itstoya ipan siglo diecisiete, tlauel kiixmatij pampa kiijkuilok se poema tlen kitokaxtik El Paraíso perdido, tlen kikixtik ipan pilamochtsi Génesis, kampa kiijtoua kenijkatsa  tlajtlakolchijki Adán uan kenijkatsa kikixtijkej tlen xochimili Edén. Nopaya kiijkuilok kenijkatsa maseualmej itstosej nochipa ipan se xochimili ipan Tlaltipaktli. Kiijkuilok: “Ipan nopa tonali, nochi Tlaltipaktli elis se Xochimili”. Teipa kiijkuilok seyok poema tlen kitokaxtik El Paraíso recobrado.

Nochi maseualmej kimatij eltoya se xochimili ipan Tlaltipaktli. Tlaj kimatij nopa, ¿kenke ayokmo kiilnamikij nopa xochimili? Pampa kej kiijtoua Mapping Paradise, “katli tlamachtiaj tlen toTeotsij [...] ayokmo kinekij kimatisej kanke eltoya nopa xochimili”.

Ipan miak religiones tlamachtiaj teipa tiitstosej iluikak, uan amo ipan se xochimili tlen eltos ipan Tlaltipaktli. Maske tlamachtiaj nopa, Biblia kiijtoua ipan Salmo 37:29: “Tlakamej tlen itstokej xitlauakej iixpa toTeko moaxkatisej nopa tlali tlen yajaya kinmakas, uan nepa itstosej para nochipa”. Pampa ipan ni tonali amo tiitstokej ipan se xochimili, ¿uelis timotemachisej se tonali nelia mochiuas tlen kiijtoua nopa texto? *

ToTeotsij Jehová, katli kichijchijki nopa Xochimili, kiijtojtok kichiuas Tlaltipaktli sampa ma eli se xochimili. ¿Kenijkatsa kichiuas? Xikilnamiki tlen Jesús kiijtok kema momaijtok: “Xiuala, xitlanauatiki nikaj. Ma kichiuakaj mopakilis nochi ipan ni Tlaltipaktli keja mochijtok nepa iluikak” (Mateo 6:10). Ipan nopa tlanauatijkayotl tekichiuas Jesucristo, uan kintsontlamiltis nochi tekichiuanij katli tlanauatiaj nama (Daniel 2:44). Uan kichiuas toTeotsij ipakilis kema kichiuas nochi Tlaltipaktli ma eli se xochimili.

Uejkajkia, tlajtolpanextijketl Isaías kiijkuilok kenijkatsa tiitstoskiaj ipan nopa Xochimili katli toTeotsij kiijtojtok kichiuas, kampa ayokmo onkas yon se tlamantli tlen nama techtlaijiyouiltia (Isaías 11:6-9; 35:5-7; 65:21-23). Timitstlaneuij xijpoua ni textos ipan moBiblia, san tiuejkauas se keski minutos. Tlauel mitsyolchikauas tijmatis toTeotsij kinteochiuas katli kichiuaj tlen ya tlanauatia. Katli yoltosej kema toTeotsij iTlanauatijkayo tekichijtos kipiasej ome tlamantli tlen Adán kipolok: itstosej ipan Xochimili uan kuali mouikasej iuaya toTeotsij (Apocalipsis [Revelación] 21:3).

¿Kenke uelis timotemachisej Tlaltipaktli nelia mochiuas se xochimili? Pampa Biblia techiljuia: “Nochi iluikaktli iaxka toTeko, pero ni Tlaltipaktli kinmakatok tlakamej”. ToTeotsij Jehová techtenkauilijtok ni tlamantli uan ya “axueli istlakati” (Salmo 115:16; Tito 1:2). Nelia tlauel kuali tlen Biblia kiijtoua: ¡nochipa tiitstosej ipan Xochimili!