1, 2. ¿Tlake tlaouijkayotl kiixnamijkej judíos san se kej tojuantij? (Xikita recuadro “ Kema itstoyaj Hageo, Zacarías uan Esdras”).

 ¿TIMOTEKIPACHOUA pampa amo tijmati tlake panos teipa? Uelis tijpolok moteki uan amo tijmati kenijkatsa tikinpanoltis mochampoyouaj. O uelis mitstekipachoua tlen kinpanos pampa amo sanse tlanauatiaj tekichiuanij o pampa amo techkauaj ma titlajtolmoyauakaj uan techkualankaitaj. Tlaj tikixnamiki se tlen ni tlaouijkayotl, tlauel mitsyolchikauas kema tikitas kenijkatsa Jehová kinpaleuik israeleuanij kema kiixnamijkej ni tlaouijkayotl.

² Judíos katli moskaltijkej Babilonia, monejki kinextisej kuali tlaneltokayayaj ipan Jehová pampa monekiyaya kikajteuasej nochi tlen kipixtoyaj nopaya uan yasej itstotij uejka kampa amo tlaixmatiyayaj. Kema asitoj nopaya, nima kiixnamijkej se keski tlaouijkayotl: amo kipixkej tlen ika mopanoltisej, amo sanse tekitiyayaj tlanauatianij uan amo kinkauayayaj ma kiueyichiuakaj Jehová. Se keskij ouij kimatkej tlapaleuisej kema kikualchijchiuayayaj nopa teokali, yeka nechka xiuitl 520 a.u.J., Jehová kintitlanki teokamanalouanij Hageo uan Zacarías ma kinyolchikauatij judíos (Hageo 1:1; Zac. 1:1). Tlen kichijkej ni teokamanalouanij tlauel kinpaleuik. Maske kinyolchikajkej, kema panok 50 xiuitl, judíos ayokmo kitekipanojkej Jehová ika pakilistli. Ipan nopa tonali, Esdras se katli kimaixkopinayaya nopa Tlanauatili tlen kimakakej Moisés, kistejki Babilonia uan asito Jerusalén pampa kinekiyaya kinyolchikauas judíos uan kinpaleuis sampa ma kitekipanokaj Jehová (Esd. 7:1, 6).

3. ¿Tlake tlajtlanili tijnankilisej? (Proverbios 22:19).

³ Tlen kiijtojkej teokamanalouanij Hageo uan Zacarías,  tlauel kinpaleuik Dios itekipanojkauaj uejkajkia ma motemachikaj ipan Jehová maske amo kinkauayayaj ma tlaueyichiuakaj. Tlen kiijtojkej nojkia uelis techpaleuis ma timotemachikaj Jehová techpaleuis maske tikixnamikisej tlen ueli tlaouijkayotl (xijpoua Proverbios 22:19). Ipan ni tlamachtili tikitasej kenijkatsa Jehová kintekiuik Hageo uan Zacarías uan kiampa kinmatiltik se keski tlamantli judíos, uan nojkia tikitasej tlen kichijki Esdras. Ni techpaleuis ma tijnankilikaj ni tlajtlanili: ¿tlake tlaouijkayotl kiixnamijkej judíos kema sampa tlakuepilijkej ipan ininaltepe? ¿Kenke moneki tikachtouitlalisej Jehová kema tikixnamikisej se tlaouijkayotl? Uan, ¿tlake techpaleuis ma timotemachikaj ipan Jehová maske tikixnamikisej tlen ueli tlaouijkayotl?

4, 5. ¿Tlake tlamantli kichijki judíos ayokmo ma kitekipanokaj Jehová ika pakilistli?

⁴ Kema judíos tlakuepilijkej Jerusalén monejki kichiuasej miak tekitl. Monejki nima kikualchijchiuasej nopa tlaixpamitl kampa kiueyichiuayayaj Jehová uan kipeualtisej kichijchiuasej nopa teokali (Esd. 3:1-3, 10). Maske kema asitoj tlauel yolpakiyayaj, teipa ayokmo kiampa kiyolmatkej. ¿Kenke kiampa kinpanok? Pampa monekiyaya kikualchijchiuasej nopa teokali, monekiyaya mochantisej, momiltisej uan kitemosej tlen ika kinpanoltiskiaj ininchampoyouaj (Esd. 2:68, 70). Nojkia, ininkualankaitakauaj amo kinkauayayaj ma kikualchijchiuakaj nopa teokali (Esd. 4:1-5).

⁵ Judíos nojkia tlaijiyouijkej pampa amo kipiayayaj tlen ika mopanoltisej uan tlanauatianij amo sanse tlanauatiyayaj. Ipan nopa tonali, kampa itstoyaj tlanauatiyaya tlanauatijketl tlen Persia. Ipan xiuitl 530 a.u.J., mijki tlanauatijketl Ciro, yeka kitekipatlak Cambises, ya kinejki kinteuis egiptoeuanij uan moaxkatis inintlal. Kema yajkej tlateuitoj, uelis panokej kampa itstoyaj judíos, yeka nopa tlateuianij kintlajtlanijkej atl, tlakualistli uan kampa mokauaskiaj uan nopa kichijki ayokmo ma kipiakaj tlen ika mopanoltisej. Uan kema Darío I pejki tlanauatia ipan Persia, maseualmej pejkej tlauel tlaijixnamikij uan pejki onka kuesoli, yeka judíos motekipachouayayaj pampa amo kimatiyayaj tlaj ueliskia kinpanoltisej ininchampoyouaj. Nochi nopa tlamantli kichijki judíos ma moiljuikaj ayamo kinamikiyaya kikualchijchiuasej nopa teokali (Hageo 1:2).

6. ¿Tlake sekinok tlaouijkayotl kiixnamijkej judíos, uan tlake kiniljuik Zacarías? (Zacarías 4:6, 7).

⁶ (Xijpoua Zacarías 4:6, 7). Judíos amo san tlaijiyouijkej pampa amo kipixkej tlen ika mopanoltisej uan ika tlen kichijkej tlanauatianij, nojkia tlaijiyouijkej pampa amo kinkauayayaj kuali ma kiueyichiuakaj Jehová. Ipan xiuitl 522 a.u.J., ininkualankaitakauaj ayokmo kinkajkej ma kikualchijchiuakaj nopa teokali. Pero Zacarías kiniljuik judíos, Jehová kitekiuiskia ichikaualis uan kiampa amo kintsakuiliskia yon se tlamantli. Yeka ipan xiuitl 520 a.u.J., tlanauatijketl Darío tlanauatik ma kiixpolokaj nopa amatl tlen kiijtouayaya ayokmo ma kikualchijchiuakaj nopa teokali. Nojkia kinpaleuik judíos ika tomij uan kinnauatik se keskij tekichiuanij katli itstoyaj nechka ma kinpaleuikaj kichiuasej nopa tekitl (Esd. 6:1, 6-10).

7. ¿Kenijkatsa Jehová kinteochijki judíos pampa amo kitlauelkajkej?

 ⁷ Jehová kiniljuik Hageo uan Zacarías ma kiniljuikaj judíos tlaj kikualchijchiuaskiaj  nopa teokali, ya amo kintlauelkauaskia (Hageo 1:8, 13, 14; Zac. 1:3, 16). Nopa teokamanalouanij tlauel kinyolchikajkej judíos, yeka ipan xiuitl 520 a.u.J., pejkej kikualchijchiuaj nopa teokali uan kitlamiltijkej san ipan makuili xiuitl. Maske judíos kiixnamijkej miak tlaouijkayotl, nochipa kiachtouitlalijkej kichiuasej tlen Dios kinekiyaya. Yeka Jehová kinpaleuik ma kipiakaj tlen ika mopanoltisej uan tlen kinpaleuiskia kuali ma tlaneltokakaj. Nochi ni tlamantli kinpaleuik judíos ma tlaueyichiuakaj ika pakilistli (Esd. 6:14-16, 22).

8. ¿Kenijkatsa techpaleuia Hageo 2:4 ma tikachtouitlalikaj tijtekipanosej Jehová? (Nojkia xikita nota).

⁸ Nechka mochiuas nopa ueyi tlaijiyouilistli, yeka moneki tijchiuasej kampeka nochipa titlajtolmoyauasej (Mar. 13:10). Pero tlaj amo tijpiaj tlen ika timopanoltisej o tekichiuanij amo techkauaj ma titlajtolmoyauakaj, uelis ouij tijmatisej tijtekipanosej Jehová. ¿Tlake techpaleuis ma tikachtouitlalikaj tijtekipanosej? Tlaj timotemachiaj “TOTEKO Tlen Kinyakana Ieluikaejkauaj Ma Tlatlanitij” b nochipa techpaleuis. Jehová techpaleuis tlaj tikachtouitlaliaj tijtekipanosej uan amo timosentlaliaj san ipan tlen tojuantij tijnekij. Tlaj kiampa tijchiuaj, amo tleno techmajmatis (xijpoua Hageo 2:4).

9, 10. ¿Kenijkatsa Oleg uan isiua kiitakej nelia melauak tlen kiijtoua Mateo 6:33?

⁹ Ma tikitakaj tlen kinpanok Oleg uan isiua Irina, c inijuantij tlatekipanouaj kej precursores. Kema yajkej tlapaleuitoj ipan seyok tlanechikoli, kipolojkej ininteki pampa ipan nopa altepetl ayokmo onkayaya miak tekitl. Maske amo kipixkej se kuali tekitl ipan se xiuitl, Jehová amo kema kintlauelkajki  uan toikniuaj nojkia kinpaleuijkej. ¿Kenijkatsa kiselijkej nopa tlapaleuili? Maske Oleg achtoui moyolkokok pampa kipolok iteki, ya kiijtoua: “Nochipa titlajtolmoyajkej, nopa techpaleuik ma timosentlalikaj san ipan tlen tlauel ipati”. Maske kichijkej kampeka kitemosej tekitl, nochipa kiachtouitlalijkej tlajtolmoyauasej.

¹⁰ Se tonali kema ya mokuepayayaj tlen tlajtolmoyaualistli, se ininkalnechka kiniljuik se ininuampo nejnentoya se 160 kilométros pampa kinuikilik miak tlakualistli. Oleg kiijtoua: “Ipan nopa tonali sampa tikitakej kenijkatsa Jehová uan toikniuaj kintekipachoua tlen techpano. Timotemachiaj Jehová amo kema kintlauelkaua itekipanojkauaj maske kemantika ayokmo kimatij kenijkatsa kisenkauasej se kuesoli” (Mat. 6:33).

11. ¿Tlake tlamantli techmakas Jehová tlaj tikachtouitlaliaj tijtekipanosej?

¹¹ Jehová kineki ma tikinmachtikaj sekinok maseualmej pampa kineki ma momanauikaj. Kej tikitakej ipan  párrafo 7, Hageo kinyolchikajki judíos, yeka sampa pejkej kikualchijchiuaj nopa teokali. Ya kiniljuik sampa ma mosentlalikaj tekitisej uan ayokmo ma kiilnamikikaj kema kiketskej nopa tekitl. Uajka monekiyaya san mosentlalisej ipan tlen Dios kinnauatijtoya. Jehová kiniljuik kinteochiuaskia tlaj kichiuaskiaj nopa tekitl (Hageo 2:18, 19). Tlaj tikachtouitlaliaj tijchiuasej nopa tekitl tlen Jehová techmakatok, ya tlauel techteochiuas.

12. ¿Kenke Esdras uan judíos monekiyaya motemachisej ipan Jehová?

¹² Ipan xiuitl 468 a.u.J., Esdras uan sekinok judíos katli nojua itstoyaj Babilonia yajkej Jerusalén. Monekiyaya tlauel motemachisej ipan Jehová, pampa nopa ojtli eliyaya mauilili. Uan ueliskia kintlachtekilisej pampa kiuikayayaj oro uan plata tlen motekiuiskia ipan teokali (Esd. 7:12-16; 8:31). Uan kema asitoj Jerusalén kiitakej amo kuali itstoskiaj pampa amo kipiayaya tepamitl, amo kuali eltoya nopa puerta tlen nopa altepetl uan amo itstoyaj miakej maseualmej. ¿Kenijkatsa tlen kichijki Esdras techpaleuia ma timotemachiaj ipan Jehová?

13. ¿Tlake kipaleuik Esdras más ma motemachi ipan Jehová? (Nojkia xikita nota).

¹³ Esdras kiitak kenijkatsa Jehová kinpaleuiyaya itekipanojkauaj kema kipiayayaj tlaouijkayotl. Ipan xiuitl 484 a.u.J., uelis Esdras itstoya Babilonia kema tlanauatijketl Asuero tlanauatik ma kintsontlamiltikaj nochi judíos katli itstoyaj Persia (Est. 3:7, 13-15). Yeka nojkia ueliskia kimiktisej. Kema judíos kimatkej kinmiktiskiaj, nochi katli itstoyaj “ipan sejse pilaltepetsitsij” pejkej mosauaj, kinextijkej mokuesouayayaj uan nojkia kitlajtlanijkej Jehová ma kinmakixti (Est. 4:3). Ximoiljui kenijkatsa kiyolmatkej Esdras uan judíos kema kimatkej kinmiktijkej ininkualankaitakauaj uan amo inijuantij (Est. 9:1, 2). Tlen panok ipan nopa tonali, kipaleuik Esdras ma kiijiyoui tlen kipanoskia teipa, uan nojkia kipaleuik ma motemachi Jehová kinmanauia itekipanojkauaj. d

14. ¿Tlake kiyekok se tosiuaikni kema kipolok iteki?

¹⁴ Kema tikitaj kenijkatsa Jehová techmokuitlauia, techpaleuia más ma timotemachikaj ipan ya. Ma tikitakaj tlen kipanok Anastasia, ya itstok ika este tlen Europa. Katli  ininuaya tekitiyaya kinekiyayaj kichiualtisej ma mokalaki ipan política, yeka ayokmo yajki tekitito nopaya. Anastasia kiijtoua: “Kema panok nopa, ayokmo nijpixki tomij”. Nojkia kiijtoua: “Nikiljuik Jehová tlen nechpanoyaya, uan nikitak ya nechmokuitlauik ika miak tlaiknelili. Tlaj se tonali sampa nijpolos noteki, ayokmo nimajmauis. Tlaj noTata Jehová nechmokuitlauia nama, teipa nojkia kiampa kichiuas”.

15. ¿Kenke Esdras motemachik ipan Jehová? (Esdras 7:27, 28).

¹⁵ Esdras kiitak Jehová nelia kipaleuik. Ya nochipa motemachik ipan Jehová pampa moyoliljuiyaya kenijkatsa kipaleuijtoya. Ya kiijtok “TOTEKO Dios techpaleuik” ipan Esdras 7:27, 28 (xijpoua). Ipan nopa amochtli tlen kipia itoka, nesi makuilpa kampa kinextia ya motemachiyaya ipan Jehová (Esd. 7:6, 9; 8:18, 22, 31).

16. ¿Kema uelis tikitasej kenijkatsa Jehová techpaleuia? (Nojkia xikita tlaixkopinkayomej).

¹⁶ Jehová uelis techpaleuis kema tikixnamikij tlaouijkayotl. Uelis monekis tikiljuisej katli tijtekipanouaj ma techkaua tiasej ueyi tlanechikolistli o tikisasej kualka uan kiampa uelis tiasej tlanechikoli. Tlaj kiampa tijchiuasej, uelis tikitasej kenijkatsa Jehová techpaleuia. Uelis timosentlachilisej ika tlen panos, uan nopa techpaleuis más ma timotemachikaj ipan Jehová.

17. ¿Kenke tijmatij Esdras amo moueyimatki kema kiixnamijki tlaouijkayotl? (Xikita tlaixkopinkayotl ipan ipantsajka).

¹⁷ Esdras amo moueyimatki uan kiiljuik Jehová ma kipaleui. Kema kimatiyaya amo ueliskia kichiuas se tekitl, kiiljuiyaya Jehová ma kipaleui (Esd. 8:21-23; 9:3-5). Kema judíos kiitakej kenijkatsa Esdras tlauel motemachiyaya ipan Jehová, kipaleuijkej uan pejkej kuali kitekipanouaj Jehová (Esd. 10:1-4). Kema tlauel timotekipachouaj pampa amo tijpiaj tomij o pampa amo kuali itstokej tochampoyouaj, ma timomaijtokaj uan ma timotemachikaj Jehová nelia techpaleuis.

18. ¿Tlake techpaleuis más ma timotemachikaj ipan Jehová?

¹⁸ Tlaj amo timoueyimatij uan tikiljuiaj Jehová ma techpaleui, más timotemachisej ipan ya. Nojkia tlauel techpaleuis tlaj tijkauaj toikniuaj ma techpaleuikaj. Erika, se tosiuaikni katli kinpia eyij ikoneuaj, nochipa motemachik ipan Jehová maske kiixnamijki tlaouijkayotl. Mijki ipilkone katli  ayamo tlakatiyaya uan amo uejkajki nojkia mijki iueue. Kema kiilnamiki nochi tlen kipanok, kiijtoua: “Jehová uelis mitspaleuis ika miak tlamantli. Miakpa nikitstok Jehová nechnankilijtok ika tlen kiijtouaj uan ika tlen kichiuaj nouampoyouaj. Kema nikiniljuia nouampoyouaj tlen nechpano, kimatij kenijkatsa nechpaleuisej”.

19, 20. ¿Tlake techmachtia tlen kichijkej nopa judíos katli amo uelkej tlakuepiliaj Jerusalén?

¹⁹ Nojkia uelis tijyekosej miak tlamantli ika tlen kichijkej judíos katli amo uelkej tlakuepiliaj Jerusalén pampa ya eliyayaj uejueyij, mokokouayayaj o pampa monekiyaya kinmokuitlauisej ininchampoyouaj. Maske amo uelkej yauij ininaltepe, kinpaleuijkej uan kinmakakej miak tlamantli katli kena tlakuepilijkej (Esd. 1:5, 6). Uan maske panok 19 xiuitl, katli mokajkej Babilonia nojua kinpaleuiyayaj katli itstoyaj Jerusalén (Zac. 6:10).

²⁰ Maske uelis amo tijtekipanouaj Jehová kej tijnekiskiaj, timotemachiaj ya kipatiita nochi tlen tijchiuaj. ¿Kenke kiampa tikijtouaj? Pampa Jehová kiiljuik teokamanalojketl Zacarías ma kichiua se corona ika nopa oro uan plata tlen kititlantoyaj judíos katli mokajtoyaj Babilonia (Zac. 6:11). “Nopa corona” kinextiyaya inijuantij kinpaktiyaya temakasej tlen kipiayayaj (Zac. 6:14). Yeka uelis timotemachisej Jehová amo kiilkaua nochi tlen tijchiuaj pampa tijnekij tijtekipanosej maske tikixnamikij tlaouijkayotl (Heb. 6:10).

21. ¿Tlake techpaleuis amo ma timajmauikaj ika tlen panos teipa?

²¹ Ipan ni tonali tikixnamikij tlaouijkayotl uan teipa tikixnamikisej tlen más ouij (2 Tim. 3:1, 13). Pero amo ma timotekipachokaj. Ma tikilnamikikaj tlen Jehová kiniljuik itekipanojkauaj kema itstoya Hageo: “Na niitstok inmouaya [ . . . ] amo ximajmauikaj” (Hageo 2:4, 5). Tlaj tijchiuaj kampeka tijtekipanosej Jehová, uelis timotemachisej ya techpaleuis. Nojkia, tlaj tijchiuaj tlen kiijtojkej teokamanalouanij Hageo uan Zacarías uan tlaj tijchiuaj kej Esdras, techpaleuis nochipa ma timotemachikaj ipan Jehová maske tikixnamikisej tlaouijkayotl.