1, 2. ¿Kenke tikixtomasej tlen kinpanok nauij tlanauatianij tlen Judá?

TLAJ tikitaskiaj se akajya katli nejnentia mopeyaua o moikxixitlania uan uetsi, uajka kema tojuantij tipanosej nopaya timomokuitlauisej uan kiampa amo tiuetsisej. Nojkia kiampa pano ika tlen kinpanok se keskij maseualmej, tlaj tikitasej kenijkatsa mokuapolojkej, techpaleuis amo ma tijchiuakaj tlen inijuantij kichijkej. Biblia kiijtoua kenijkatsa sekij mokuapolojkej, uan tlen kinpanok uelis techpaleuis.

² Nopa nauij tlanauatianij tlen Judá katli tikijtojkej ipan achtoui tlamachtili kitekipanojkej Jehová ika nochi ininyolo. Maske kiampa kichijkej, inijuantij tlauel mokuapolojkej. Tlen kichijkej moijkuilok ipan Biblia pampa kiampa uelis timoiljuisej ipan tlen kinpanok. ¿Tlake tlamantli tlen tlauel ipati techmachtia tlen kichijkej? ¿Uan tlake techpaleuis amo tijchiuasej tlen inijuantij kichijkej? (Xijpoua Romanos 15:4).

3-5. 1) Maske Asa kitekipanok Jehová ika nochi iyolo, ¿tlake amo kuali tlamantli kichijki? 2) ¿Kenke uelis motemachik ipan sekinok kema moteuik iuaya Baasa?

³ Achtoui ma tikitakaj tlen Asa kichijki. Maske motemachik ipan Jehová kema se millón etiopíaeuanij kiteuijkej Judá, ayokmo motemachik ipan Jehová kema moteuik iuaya Baasa, katli tlanauatiyaya ipan Israel. Asa amo kinekiyaya Baasa ma kikualchijchiua Ramá, se altepetl tlen eltoya nechka kampa moxelouayaya tlali Israel uan Judá (2 Crón. 16:1-3). Asa moiljuik kualtiaskia kitlaxtlauis tlanauatijketl tlen Siria uan kiampa ma kipaleui. Kema siriaeuanij kinteuitoj se keskij altepemej tlen Israel, Baasa nimantsi “kikajki tlen kichiuayaya uan yajki itlal” uan “ayok kitlamiltik nopa tepamitl tlen kitlaliyaya altepetl Ramá” (2 Crón. 16:5). Uelis Asa moiljuik tlauel kuali tlen kitlapejpenijtoya kichiuas.

⁴ ¿Kenijkatsa kiyolmatki Jehová? Ya amo kipaktik kema kiitak Asa ayokmo motemachik ipan ya. Yeka kititlanki tlajtolpanextijketl Hanani ma kitlakaualtiti Asa (xijpoua 2 Crónicas 16:7-9). Hanani kiiljuik Asa: “Ama uan teipa tijpias más tlateuijkayotl ika mokualankaitakauaj”. Maske Asa moaxkatik Ramá, ya uan itekipanojkauaj nochipa kipixkej tlauilankayotl ipan nochi xiuitl kema tlanauatik.

⁵ Ipan nopa achtoui tlamachtili tikijtojkej Asa kiyolpakiltik Jehová. ToTeotsij kiitak Asa kitekipanojtoya ika nochi iyolo maske eliyaya tlajtlakole (1 Rey. 15:14). Asa monejki kiixnamikis nochi tlaouijkayotl pampa amo kuali kitlapejpenik tlen kichiuas. ¿Kenke san ipan ya motemachik uan ipan sekinok maseualmej uan amo ipan Jehová? Uelis moiljuik ueliskia tlatlanis tlaj mopaleuiskia ininuaya sekinok. O uelis kichijki tlen sekinok kiiljuijkej maske amo kuali kitlajtolmakakej.

6. ¿Tlake techmachtia tlen Asa kichijki? Xikijto se neskayotl.

⁶ ¿Tlake techmachtia tlen Asa kichijki? Techmachtia moneki nochipa timotemachisej ipan Jehová uan amo ipan tojuantij. Tlaj tokuesoljuaj uejueyi o amo, moneki tikiljuisej ma techpaleui. Kualtiaskia tikitasej tlake tijchiuaj kema tijpiaj se kuesoli. ¿Timotemachiaj ipan tojuantij uan tijsenkauaj kej tojuantij tijnekij? ¿O timomajtokej achtoui tikitasej tlake kiijtoua Biblia uan teipa ika tlen timomachtijkej tijtlapejpeniaj tlake tijchiuasej? Ma timoiljuikaj tijpiaj kuesoli ininuaya tochampoyouaj pampa tiauij tlanechikoli o ipan se ueyi tlanechikolistli. ¿Tikiljuiskiaj Jehová ma techyakana uan ma techpaleui tijmatisej tlake tijchiuasej? O ma timoiljuikaj tlauel uejkajtok tijtemojtokej se tekitl. Kema tijpantisej se, ¿nimantsi tikiljuisej katli tijtekipanosej moneki tiasej tlanechikoli sejse chikueyi maske nopa ueliskia kichiuas amo ma techtekimaka? Kema tijpiasej tlen ueli kuesoli, moneki tikilnamikisej tlen tetlajtolmakak se katli kiijkuilok se  keski Salmos: “Xijkauili toTeko ma mitsnextili kampa tinemis. Ximotemachi ipan ya, uan yajaya kichiuas” (Sal. 37:5).

7, 8. ¿Kenijkatsa mokuapolok Josafat, uan tlake panok pampa kiampa kichijki? (Xikita nopa achtoui tlaixkopinkayotl).

⁷ Nama ma tikitakaj tlen kichijki Josafat, katli eliyaya Asa ikone. Ya kinextiyaya miak kuajkuali tlamantli tlen Jehová kipaktiyaya. Kema motemachik ipan Jehová, kichijki miak tlamantli tlen kuali. Maske kiampa kichijki, nojkia mokuapolok. Kisiuajtik ikone iuaya iichpoka amo kuali tlanauatijketl Acab. Teipa yajki iuaya Acab kema moteuijkej ininuaya siriaeuanij, maske tlajtolpanextijketl Micaías (o Micaya) kiiljuijtoya amo ma yaui. Kema moteuijtoyaj, siriaeuanij kinejkej kimiktisej (2 Crón. 18:1-32). Kema tlakuepilik Jerusalén, tlajtolpanextijketl Jehú kiiljuik: “¿Para tlen tijpaleuia se tlen fiero uan timouampojchijtok ika se tlen ikualankaitaka toTeko?” (xijpoua 2 Crónicas 19:1-3).

⁸ ¿Motlalnamiktik Josafat ika tlen kipanok uan ika tlen kiiljuijtoya tlajtolpanextijketl Micaías? Amo. Maske nojua kiikneliyaya Jehová uan kinekiyaya kiyolpakiltis, ya mouampojchijki iuaya se tlakatl katli amo kinekiyaya kitekipanos Jehová. Mouampojchijki iuaya Ocozías, katli eliyaya Acab ikone. Maske Josafat uan Ocozías kichijchijkej barcos, amo kitekiuijkej pampa nima “tlatlajkotlapankej” (2 Crón. 20:35-37).

9. ¿Tlake panos tlaj tikinpiasej amo kuali touampoyouaj?

⁹ ¿Tlake techmachtia tlen kipanok Josafat? Ya kichijki miak tlamantli tlen kuali  uan “ika nochi iyolo motemachik ipan toTeko” (2 Crón. 22:9). Maske kiampa kichijki, nojkia mouampojchijki ininuaya katli amo kiikneliyayaj Jehová uan yeka kipixki miak kuesoli. Uan se tonali nechka kimiktiskiaj. Ma tikilnamikikaj tlen Biblia kiijtoua: “Se tlakatl tlen nemi ininuaya tlen tlalnamikij mochiuas tlalnamiki. Pero aki nemi ininuaya uiuimej, kipantis ajkeya kinpojpostekis iomiyouaj” (Prov. 13:20). Maske tijnekij tikinpaleuisej maseualmej ma kiixmatikaj Jehová, techpanos tlen amo kuali tlaj timouampojchiuaj ininuaya maseualmej katli amo kitekipanouaj toTeotsij.

10. 1) ¿Tlake techmachtia tlen Josafat kichijki tlaj tijnekij timosiuajtisej o timonamiktisej? 2) ¿Tlake moneki nochipa tikilnamikisej?

¹⁰ ¿Tlake techmachtia tlen Josafat kichijki tlaj tijnekij timosiuajtisej o timonamiktisej? Uelis peua tikixtokaj o tikikneliaj se akajya katli amo kitekipanoua Jehová. Uelis timoiljuiaj amo kema tijpantisej se akajya ipan Jehová itlanechikol katli iuaya timosenkauasej. O uelis tochampoyouaj o touikaljuaj techseniljuijtokej moneki nima timosenkauasej pampa teipa ayokmo tiuelisej. Maske Jehová kichijki ma tijnekikaj tikiknelisej se akajya uan ma techiknelikaj, ¿tlake moneki tijchiuasej tlaj amo tijpantiaj se akajya katli uelis iuaya timosenkauasej? Tlauel techpaleuis tlaj kuali timoiljuisej ipan tlen kipanok Josafat. Ya kiiljuiyaya Jehová ma kiyakana (2 Crón. 18:4-6). Maske kiampa kichiuayaya, ya amo kitlakakilik tlen kiiljuijkej kema mouampojchijki iuaya Acab, katli amo kiikneliyaya Jehová. Kinamikiyaya kiilnamikis “toTeko kintlachilijtok nochi tlakamej kampa ueli ipan Tlaltipaktli para kinnextilis iueyi chikaualis inijuantij tlen motemachiaj ipan ya ika nochi ininyolo” (2 Crón. 16:9). Tojuantij nojkia moneki tikilnamikisej Jehová kineki techpaleuis. Ya techiknelia uan kikuamachilia tlen techpano. ¿Timotemachiaj toTeotsij techmakas se akajya katli techiknelis uan itstos touaya? Uelis timotemachisej Jehová kimatis kema kiampa kichiuas.

11, 12. 1) ¿Kenijkatsa kinextik Ezequías tlen kipixtoya ipan iyolo? 2) ¿Kenke Jehová kitlapojpoljuik Ezequías?

¹¹ ¿Tlake techmachtia tlen kipanok Ezequías? Se tonali, Jehová kipaleuik ma kiita tlen kipixtoya ipan iyolo (xijpoua 2 Crónicas 32:31). Kema Ezequías mokokok, toTeotsij kiiljuik mochikauaskia uan ika “se tlaneskayotl” kinextilik nelia kipaleuiskia. Jehová kichijki nopa ekauilotl tlen nesiyaya ipan se escalera ma ikannejnemi matlaktli escalones. Teipa, tekichiuanij tlen Babilonia kinejkej kimatisej kenijkatsa panotoya nopa, yeka kintitlankej se keskij tlakamej kampa Ezequías (2 Rey. 20:8-13; 2 Crón. 32:24). Jehová amo kiiljuik Ezequías tlake kinamikiyaya kiniljuis nopa tlakamej. Biblia kiijtoua Jehová amo tleno kiiljuik pampa kinekiyaya kiitas tlake kichiuaskia.  Ezequías kinnextilik nochi tlamantli tlen kipixtoya. Kiampa kinextik tlake kipixtoya ipan iyolo.

¹² Ezequías pejtoya moueyimati, yeka “axkitlaskamatilik toTeko” nochi tlen kichijtoya. Biblia amo kiijtoua kenke pejki moueyimati. Uelis pampa kintlanki asiriaeuanij o pampa Jehová kichikajki kema mokokouayaya. O uelis pampa tlauel tlapijpixtoya uan nochi kiixmatiyayaj. Maske Ezequías kitekipanok Jehová ika nochi iyolo, nojkia moueyimatki. Maske Jehová tlauel kualanki, ya kitlapojpoljuik Ezequías kema kiitak “moiknonejki” uan “ayok moueyimatki” (2 Crón. 32:25-27; Sal. 138:6).

13, 14. 1) ¿Kema tijnextiskiaj tlen tijpiaj ipan toyolo? 2) ¿Tlake kinamiki tijchiuasej o tikijtosej kema techuejkapantlalisej?

¹³ ¿Tlake techmachtia kema Ezequías mokuapolok? Ma tikilnamikikaj ya moueyimatki teipa kema Jehová kipaleuik ma kintlani asiriaeuanij uan kema kichikajki. Ni techmachtia kema kuali kisas tlen tijchiuaj o kema sekinok techiljuisej tlauel kuali tlen tijchiuaj, moneki timomokuitlauisej. ¿Kenke moneki kiampa tijchiuasej? Pampa kej tikinnankilisej o tlen teipa tijchiuasej kinextis tlen tijpiaj ipan toyolo. Ma timoiljuikaj ipan se toikni katli kuali kiixtonki se tlamachtili ininixpa miakej maseualmej. Kema tlamis, uelis miakej kiiljuisej tlauel kuali kej kiixtonki o tlauel kiuejkapantlalisej. ¿Tlake kichiuas o kiijtos kema kiampa kipanos?

¹⁴ Kema tlauel techuejkapantlalisej, moneki tikilnamikisej tlen Jesús kiijtok: “Kema inkichiuaj nochi tlen yajaya inmechnauatia, xikiljuikaj: ‘ToTeko, axkinamiki titechtlaskamatis pampa tojuantij timoaxkauaj uan san tijchijtokej tlen kinamiki tijchiuasej’” (Luc. 17:10). Ma tikilnamikikaj kema Ezequías moueyimatki ayokmo kitlaskamatilik Jehová maske tlauel kipaleuijtoya. Uajka, ¿tlake techpaleuis amo ma timoueyimatikaj kema sekinok techuejkapantlalisej pampa kuali tikixtonkej se tlamachtili? Moneki timoiljuisej kenijkatsa Jehová tlauel techpaleuijtok, kiampa ika tlen tikijtosej tijnextisej tijtlaskamatiliaj. Kiampa kinamiki tijchiuasej, pampa tlaj amo tijpiaskiaj Biblia uan toTeotsij itonal amo techpaleuiskia, amo tiueliskiaj tikixtomasej tlamachtili.

15, 16. ¿Kenke mijki Josías?

¹⁵ Uan, ¿tlake uelis tijyekosej tlen kipanok Josías? Maske elki se kuali tlanauatijketl, nojkia mokuapolok uan yeka mijki (xijpoua 2 Crónicas 35:20-22). ¿Tlake panok? Josías kinejki kiteuis Necao (o Nekó), katli tlanauatiyaya Egipto, maske amo tleno kichiuilijtoyaj. Nopa tlanauatijketl kiiljuik Josías amo kinekiyaya moteuis iuaya. Biblia kiijtoua “elki toTeko” katli kiiljuik nopa tlanauatijketl ma kiijto nopa.  Josías amo kitlakakilik uan yajki tlateuito, uan yeka kimiktijkej. Uajka, ¿kenke kiteuik Necao? Biblia amo kiijtoua kenke.

¹⁶ Josías ueltoskia kitlajtlanis Jeremías, se Jehová itlajtolpanextijka, tlaj Jehová nelia kiiljuik Necao nopa tlajtoli tlen kiijtok (2 Crón. 35:23, 25). Nojkia kinamikiyaya moiljuijtoskia ipan sekinok tlamantli. Necao amo kiteuiskia Jerusalén, ya yauiyaya Carquemis pampa kinekiyaya kiteuis seyok altepetl. Nojkia ya amo kinekiyaya kikualanis Jehová yon ialtepe. Josías amo moiljuik ipan nochi ni tlamantli uan yeka nimantsi kichijki se tlenijki tlen amo kinamikiyaya. ¿Tlake techmachtia? Kema tijpiasej se kuesoli uan monekis tijtlapejpenisej tlake tijchiuasej, achtoui kinamiki timoiljuisej tlake kinekiskia Jehová ma tijchiuakaj.

17. ¿Tlake techpaleuis amo ma timokuapolokaj kej kipanok Josías kema tijtlapejpenisej tlake tijchiuasej?

¹⁷ Kema tijtlapejpenisej tlake tijchiuasej, moneki timoiljuisej ipan se keski textos tlen uelis techpaleuis uan timoiljuisej kenijkatsa tijchiuasej tlen techtlajtolmaka. Kemantika nojkia kualtiaskia tikitasej tlake kiijtoua amatlajkuiloli o tikiljuisej se ueuejtlakatl ma techtlajtolmaka. Ya uelis techpaleuis kuali ma timoiljuikaj ipan sekinok textos. Ma timoiljuikaj ipan ni tlamantli. Se tosiuaikni mosenkajtok iuaya se akajya katli amo kitekipanoua Jehová. Ya kuali kitlapejpenijtok tlake tonali tlajtolmoyauas (Hech. 4:20). Ipan nopa tonali, iueue kiiljuia amo ma yaui tlajtolmoyauati. Iueue kineki yas paxaloti iuaya pampa ipan se keski tonali tlen panotok amo ueltok itstok iuaya. Uajka nopa toikni moiljuia ipan tlen kiijtoua se keski textos pampa kineki kuali kitlapejpenis tlake kichiuas. Kimati moneki kineltokas Jehová uan tlen Jesús tlanauatik ma tijchiuakaj (Mat. 28:19, 20; Hech. 5:29). Uan nojkia kiilnamiki moneki kitlepanitas iueue pampa yaya kiyakana, uan kimati toTeotsij itekipanojkauaj moneki kichiuasej tlen kinamiki (Efes. 5:22-24; Filip. 4:5). Toikni moneki moiljuis tlaj iueue kiiljuia nopa san pampa amo kineki ma tlajtolmoyaua o pampa nelia kineki itstos iuaya ipan nopa tonali. Katli tijtekipanouaj Jehová tijnekij tijtlapejpenisej tijchiuasej tlen kinamiki uan tlen Jehová kipaktia.

18. ¿Kenke tlauel ipati kuali timoyoliljuisej ipan tlen kinpanok nopa nauij tlanauatianij?

¹⁸ Kemantika tojuantij uelis nojkia tijchiuasej se tlen nopa tlamantli katli kichijkej nopa nauij tlanauatianij. Uelis tlauel timotemachisej ipan tojuantij, tikinpiasej amo kuali touampoyouaj, peuas timoueyimatisej o tijtlapejpenisej tijchiuasej se tlenijki maske amo timoiljuiaj tlake kineki toTeotsij ma tijchiuakaj. Ya kiita tlake kuajkuali tlamantli tijnextiaj kej nojkia kiitak ipan nopa nauij tlakamej katli tlanauatijkej ipan Judá. Jehová nojkia kiita kenijkatsa tlauel tikikneliaj uan tijnekij tijtekipanosej ika nochi toyolo. Yeka kichijki ma moijkuilo tlen kinpanok sekinok uan kiampa techpaleuis amo timokuapolosej o titlajtlakolchiuasej. Kuali ma timoyoliljuikaj ipan tlen kinpanok nopa maseualmej uan ma tijtlaskamatilikaj Jehová pampa kichijki ma moijkuilo ipan Biblia.