1, 2. 1) ¿Tlake tlaouijkayotl kiixnamiktokej miakej toikniuaj? 2) ¿Tlake tlajtlanili tijnankilisej?

SE TOIKNI tlen itoka Lije kiijtoua: “Kema pejki tlauilankayotl ipan Burundi, na uan nochampoyouaj tiitstoyaj ipan se ueyi tlanechikolistli. Tikitakej kenijkatsa maseualmej motlalouayayaj uan tlatotopotsayayaj. Notatauaj uan matlaktli noikniuaj ticholojkej uan san tijkuitejkej toyoyo. Se keskij tlen nochampoyouaj asitoj kampa momanauiyayaj maseualmej ipan altepetl Malaui, katli mokauayaya se 1,600 kilómetros iuejkaka. Uan sekinok timoxelojkej uan kampa ueli tiajkej”.

² Ipan nochi Tlaltipaktli, kipano 65 millones tlen maseualmej kikajteuaj ininchaj pampa onka tlauilankayotl o pampa tlauel kintlatsakuiltiaj. Nelia tlauel miakej maseualmej yauij momanauiaj ipan sekinok altepemej. Ni amo kema panotoya. * Tlauel miakej tlen nopa maseualmej elij Jehová itlajtoltemakauaj.  Miakej ayokmo kipiaj miak tlamantli tlen achtouia kipixtoyaj, uan ininchampoyouaj o ininuikaljuaj miktokej. ¿Tlake sekinok tlaouijkayotl kiixnamiktokej? ¿Kenijkatsa uelis tikinpaleuisej toikniuaj ma kitekipanokaj Jehová ika pakilistli uan amo ma mokuesokaj maske kiixnamikij ni tlaouijkayotl? (Sal. 100:2). ¿Uan kenijkatsa moneki tikinkamanaljuisej ika Biblia katli momanauiaj ipan toaltepe?

3. ¿Kenke Jesús uan itokilijkauaj momanauitoj ipan sekinok altepemej?

³ Jehová kititlanki se iluikaejketl ma kiiljuiti José nopa tlanauatijketl Herodes kinekiyaya kimiktis Jesús, yeka ya uan ichampoyouaj yajkej momanauiaj ipan altepetl Egipto uan tlakuepilijkej kema Herodes miktoya (Mat. 2:13, 14, 19-21). Kema panok miak xiuitl, Jesús itokilijkauaj “mosemantiajkej kampa ueli ipan nopa estado Judea uan ipan estado Samaria” pampa kintlatsakuiltiyayaj (Hech. 8:1). Jesús kimajtoya miakej itokilijkauaj monekiskia kikauasej ininaltepe. Ya kiijtok: “Kema [maseualmej] inmechtlaijiyouiltisej ipan se altepetl, ximotlalokaj hasta seyok altepetl” (Mat. 10:23). Tlauel ouij tijmatij kema tijchiuaj ni.

4, 5. 1) ¿Tlake tlaouijkayotl kiixnamikij ipan ojtli katli kikajteuaj ininaltepe? 2) ¿Tlake tlaouijkayotl kiixnamikij kema itstokej kampa momanauiaj miakej?

⁴ Kema maseualmej kikajteuaj ininaltepe kiixnamikij miak tlaouijkayotl ipan ojtli uan nojkia kema itstokej kampa momanauiaj miakej. Gad, iikni Lije, kiijtoua: “Na san nijpixtoya 12 xiuitl. Miak semanas tiikxinejnenkej uan kampa ueli tepejtoyaj katli miktoyaj. Tlauel niikxisasamakatoya, yeka nikiniljuik nochampoyouaj ma nechkajteuakaj. Notata amo kema nechkauaskia, yeka nechtlananki uan nechuikak. Kemantika san tijkuayayaj mangos tlen tijpantiyayaj ojtipa. Pampa timomaijtojkej uan timotemachijkej ipan Jehová, techpaleuik ma tikijiyouikaj nochi tlen techpanoyaya ipan sejse tonali” (Filip. 4:12, 13).

⁵ Lije ichampoyouaj miak xiuitl itstoyaj kampa Naciones Unidas kinmokuitlauiyayaj katli kikajtejtoyaj ininaltepe. Kema itstoyaj nopaya, nojkia kiixnamijkej sekinok tlaouijkayotl. Lije, katli nama kipaxaloua tlanechikoli chijchikuasej metstli, kiijtoua: “Miakej amo kipixtoyaj tekitl. San kinijilnamikiyayaj sekinok, tlaiyayaj, mauiltiyayaj ika tomij, tlachtekiyayaj uan momekatiyayaj”. Toikniuaj mosentlaliyayaj tlatekipanosej ipan tlanechikoli uan kiampa amo kichiuaskiaj kej nopa maseualmej (Heb. 6:11, 12; 10:24, 25). Inijuantij kinekiyayaj nojua kuali mouikasej iuaya Jehová uan yeka amo motonalpolouayayaj. Miakej tlatekipanojkej kej precursores. Moiljuiyayaj se tonali ayokmo itstoskiaj nopaya sanse kej israeleuanij amo nochipa itstoyaj ipan uaktok tlali. Pampa kiampa moiljuiyayaj, kinpaleuik amo ma motekipachojtokaj uan ma itstokaj ika pakilistli (2 Cor. 4:18).

6, 7. 1) ¿Tlake tijnextiaj pampa tikikneliaj toTeotsij? 2) Xikijto se neskayotl kampa nesi tlake kichijtokej se keskij toikniuaj.

⁶ Tojuantij nochipa tijnextiaj tikinikneliaj toikniuaj pampa tlauel tikikneliaj toTeotsij, uan ni tlauel tijnextiaj kema kipiaj tlaouijkayotl (xijpoua 1 Juan 3:17, 18). Uejkajkia, Cristo itokilijkauaj katli itstoyaj ipan Judea amo kipixtoyaj tlen kikuasej. Yeka toikniuaj kintitlanilijkej tlen ika mopanoltiskiaj (Hech. 11:28, 29). Apóstol Pablo uan Pedro kiniljuijkej toikniuaj kuali ma kinselikaj katli asiskiaj uan ma kinmakakaj tlen kipixtoyaj (Rom. 12:13; 1 Ped. 4:9). Tlaj tikinseliaj ika tlaiknelili toikniuaj  katli techpaxalouaj, uajka nojua tlauel moneki tikinselisej ika miak tlaiknelili toikniuaj katli kinpano miak tlaouijkayotl o katli kintlatsakuiltiaj pampa kitekipanouaj toTeotsij * (xijpoua Proverbios 3:27).

⁷ Namanok, tlauel miakej Jehová itlajtoltemakauaj kikajtejkej ininchaj ipan altepetl Ucrania pampa onkak se tlauilankayotl uan pampa pejki kintlatsakuiltiaj. Maske sekij toikniuaj kinmiktijkej, miakej yajkej mokauaj ipan sekinok toikniuaj ininchaj katli itstoyaj uejka ipan altepetl Ucrania uan ipan Rusia. Ipan nopa ome altepemej, toikniuaj amo mokalakijkej ipan nopa tlauilankayotl uan kiampa kinextijkej ‘axiaxkauaj ni Tlaltipaktli’. Uan ika miak pakilistli inijuantij nojua “teiljuijkej itlajtol toTeko” (Juan 15:19; Hech. 8:4).

8, 9. 1) ¿Tlake tlaouijkayotl kipiaj katli momanauiaj ipan seyok altepetl? 2) ¿Kenke moneki tijpiasej toyolo kema tikinpaleuisej?

⁸ Sekij yauij momanauiaj ipan seyok pilaltepetsi, uan sekinok yauij ipan seyok ueyi altepetl kampa amo tlaixmatij. Maske tekichiuanij kinmakaj tlen kikuasej, tlen mokentisej uan kampa itstosej, nojua kiixnamikij sekinok tlaouijkayotl. Uelis nama moneki momatisej kikuasej tlen amo kema kikuajtoyaj. Uan sekij katli itstoyaj kampa tlauel tlatotonia nama moneki momatisej itstosej kampa tlauel tlaseseya uan amo kimatij kenijkatsa mopikisej. Uan sekinok moneki kitekiuisej se keski tlamantli o tepostli tlen amo kema kitekiuijtoyaj.

⁹ Sekij tlanauatianij kinpaleuiaj katli momanauiaj ipan ininaltepe ma momatikaj itstosej nopaya. Maske kinpaleuiaj, kema pano se keski metstli kinkauaj ininselti ma kitemokaj tlen ika mopanoltisej. Ni tlamantli tlauel ouij pampa moneki kiyekosej miak tlamantli san ipan se keski tonali. Moneki kiyekosej se yankuik tlajtoli uan kichiuasej se keski tlamantli tlen amo momajtoyaj. Nojkia moneki kimatisej tlake tlanauatiaj tekichiuanij kema kiixtlauaj impuestos, tlake tlajtlanij kampa momachtiaj konemej uan kenijkatsa kinamiki kintlalnamiktisej ininkoneuaj. Tlaj toikniuaj katli momanauiaj ipan toaltepe amo kimatij kenijkatsa kichiuasej ni tlamantli, ¿uelis tijpiasej toyolo uan ika miak tlatlepanitakayotl tikinpaleuisej? (Filip. 2:3, 4).

10. ¿Kenijkatsa uelis tikinpaleuisej nojua kuali ma tlaneltokakaj toikniuaj katli momanauiaj ipan toaltepe? (Xikita nopa achtoui tlaixkopinkayotl).

¹⁰ Kemantika tekichiuanij amo kinkauaj toikniuaj katli momanauiaj ipan ininaltepe ma monechikokaj ipan se tlanechikoli. Kiniljuiaj ayokmo kinpaleuisej tlaj kiampa kichiuasej. Uelis kiniljuiaj ayokmo uelis itstosej ipan nopa altepetl tlaj amo kiselisej se tekitl tlen kichiuas ayokmo ma yakaj tlanechikoli. Sekij kena kiseliaj nopa tekitl pampa majmauij uan amo kimatij tlake kichiuasej. Yeka moneki nima tikintemosej toikniuaj katli momanauiaj ipan toaltepe. Inijuantij moneki kiitasej nelia techtekipachoua tlen kinpano. Tlaj tijchiuasej nopa uan tikinpaleuisej, uelis kinpaleuis nojua kuali ma tlaneltokakaj uan ma motemachikaj ipan Jehová (Prov. 12:25; 17:17).

11. 1) ¿Tlake moneki nima tijchiuasej kema toikniuaj asisej ipan toaltepe? 2) ¿Kenijkatsa uelis kinextisej nelia kintlaskamatiliaj toikniuaj katli kinpaleuiaj?

¹¹ Kema toikniuaj asisej ipan toaltepe, uelis monekis tikinmakasej tlen kikuasej, tlen  mokentisej o sekinok tlamantli tlen kitekiuisej. * Se toikni tlauel kipatiitas tlaj tijmakasej se tlamantli maske amo tlauel patiyo, kej se corbata. Katli momanauiaj ipan se altepetl amo kinamiki moiljuisej toikniuaj tlauel kintlamajmakasej o kinmakasej tlen tlauel kuali. Uan kinamiki nesis nelia kintlaskamatiliaj toikniuaj katli kinpaleuiaj. Kiampa toikniuaj kinpaleuisej ika pakilistli. Uan maske kinpaleuisej, teipa moneki ininselti kitemolisej kenijkatsa mopanoltisej. Tlaj kichiuasej nopa, kinpaleuis kuali ma kiyolmatikaj uan nojua kuali ma mouikakaj ininuaya toikniuaj (2 Tes. 3:7-10). Uan maske kipixtosej tlen ika mopanoltisej, nojua moneki ma tikinpaleuikaj ipan sekinok tlamantli.

12, 13. 1) ¿Tlake sekinok tlamantli uelis tijchiuasej kema tikinpaleuisej toikniuaj katli momanauiaj ipan toaltepe? 2) Xikijto tlake kichijkej sekij ueuejtlakamej.

¹² Amo moneki tijpiasej miak tomij uan kiampa uelis tikinpaleuisej toikniuaj katli momanauiaj ipan toaltepe. San moneki tiitstosej ininuaya uan tikinnextilisej nelia tikinikneliaj. Uelis tikinpaleuisej ma kimatikaj kenijkatsa nemisej ipan nopa altepetl o kanke uelis kikouasej tlen kikuasej. Nojkia uelis tikiniljuisej kanke kikouasej tlen ika uelis tekitisej, kej se tepostli tlen ika tlajtsomaj o tlen ika kiyejyektlaliaj se jardín. Uan tlauel moneki tikinpaleuisej kuali ma kiyolmatikaj ipan tlanechikoli. Tlaj tiuelij, kualtiaskia tikinuikasej kampa monechikosej. Uan uelis tikinnextilisej kenijkatsa kinnojnotsasej maseualmej kampa titlajtolmoyauaj, uan nojkia titlajtolmoyauasej ininuaya.

¹³ Ma tikitakaj tlen kinpanok nauij telpokamej.  Kema asitoj ipan se tlanechikoli, ueuejtlakamej nima kiitakej kenijkatsa kinpaleuiskiaj. Kinnextilijkej kenijkatsa kinemiltisej se carro, kenijkatsa kiijkuilosej se amatlajkuiloli ipan computadora uan kenijkatsa tlajtlanisej se tekitl. Nojkia kinpaleuijkej kuali ma kiitakaj tlake tonali ueliskiaj tlajtolmoyauasej uan kiueyichiuasej toTeotsij (Gál. 6:10). Teipa, nopa nauij telpokamej nima mochijkej precursores. Pampa kichijkej kampeka kichiuasej tlen mosentlalijtoyaj ipan Jehová itlanechikol uan pampa ueuejtlakamej kinpaleuijkej, kiselijkej sekinok tekitl ipan tlanechikoli uan amo mosentlalijkej kichiuasej kej maseualmej katli Satanás kinnauatia.

14. 1) ¿Tlake moneki kichiuasej toikniuaj tlaj kinekij nojua kuali mouikasej iuaya Jehová? 2) Xikijto tlen kichijki se toikni.

¹⁴ Sanse kej nochi Cristo itokilijkauaj, toikniuaj katli momanauiaj ipan toaltepe moneki momokuitlauisej uan kichiuasej kampeka amo kinekisej tlapijpiasej. Achtoui moneki tlauel kipatiitasej san Jehová kitekipanosej. * Lije uan iikniuaj kiilnamikij kenijkatsa tlen inintata kichijki kema cholouayayaj kinpaleuik kuali ma tlaneltokakaj ipan Jehová. Inijuantij kiijtouaj: “Kitepejtiajki sejse tlen nopa tlamantli katli amo monekiyaya. Teipa, kema technextilik nopa bolsa, ayokmo tleno kipixtoya. Ixuetskak uan techiljuik: ‘¿Inkiitaj? Amo monekiyaya yon se tlen nopa tlamantli’” (xijpoua 1 Timoteo 6:8).

15, 16. 1) ¿Kenijkatsa uelis tikinpaleuisej toikniuaj nojua kuali ma tlaneltokakaj? 2) ¿Kenijkatsa uelis tikinpaleuisej kuali ma kiyolmatikaj?

¹⁵ Katli momanauiaj ipan toaltepe nojkia moneki ma tikinpaleuikaj kuali ma kiyolmatikaj uan ma tikinyolchikauakaj ika Biblia, uan amo san ma tikinmakakaj tlen kikuasej o tlen mokentisej (Mat. 4:4). Ueuejtlakamej uelis kintemolisej amatlajkuiloli ipan inintlajtol uan kintemosej sekinok toikniuaj katli nojkia kitekiuiaj nopa tlajtoli. Ni tlauel moneki kichiuasej pampa katli momanauiaj ipan toaltepe kikajtejtokej miak tlamantli. Inijuantij kintemouaj ininchampoyouaj, ininchaj uan toikniuaj katli ininuaya monechikouayayaj. Moneki kiitasej uan kimatisej kenijkatsa Jehová tlauel kiniknelia uan kintlasojtla ika tlen tojuantij tijchiuaj. Tlaj amo tijchiuasej nopa, uelis inijuantij kintemosej sekinok maseualmej katli nojkia euaj ipan ininaltepe pampa kinekisej ma kinpaleuikaj maske amo kitekipanouaj Jehová (1 Cor. 15:33). Kema tijchiuaj kuali ma kiyolmatikaj ipan totlanechikol, tijpaleuiaj Jehová ma kinmokuitlaui “nopa sejkoyok euanij” (Sal. 146:9).

¹⁶ Jesús uan itatauaj amo uelkej tlakuepilijkej ipan ininaltepe pampa nojua tlanauatiyaya katli kinekiyaya kimiktis Jesús. Uelis katli momanauiaj ipan toaltepe nojkia kiampa kinpano uan yeka amo uelij tlakuepiliaj ipan ininaltepe. Uan sekinok uelis ayokmo kinekij tlakuepilisej. Lije kiijtoua miakej tetajmej kiitakej kenijkatsa maseualmej kinchiuiliyayaj ininchampoyouaj tlen amo kuali o kinmiktiliyayaj ininuikaljuaj. Yeka amo kinekij tlakuepilisej ipan ininaltepe ininuaya ininkoneuaj. Tlaj tijnekij tikinpaleuisej toikniuaj, moneki tijnextisej nopa kuajkuali tlamantli tlen kiijtoua 1 Pedro 3:8: “Moneki nochi inmojuantij inkipiasej san se inmoyolo. Xijpiakaj ueyi inmoyolo se ika seyok. Ximoiknelikaj keja iniknimej. Ximotlasojtlakaj uan ximoiknochiuakaj”. Miakej kimatij ouij mouikasej ininuaya sekinok pampa tlauel kintlatsakuiltijtokej. Uelis pinauaj kiijtosej tlen kinpanotok, uan nojua tlauel pinauaj kema itstokej ininkoneuaj. Ma timotlajtlanikaj: “Tlaj  na nechpanotoskia nopa, ¿kenijkatsa nechpaktiskia ma nechpaleuikaj?” (Mat. 7:12).

17. ¿Kenijkatsa tepaleuia tlen tijmoyauaj?

¹⁷ Maske miakej maseualmej ualauij tlen altepemej kampa Jehová itlajtoltemakauaj amo kinkauaj ma tlajtolmoyauakaj, pampa toikniuaj tlajtolmoyauaj ika miak pakilistli, nama miakej katli momanauijtokej ipan toaltepe kikaktokej nopa kuali tlamachtili tlen toTeotsij iTlanauatijkayo (Mat. 13:19, 23). Miakej katli tlauel tlaijiyouijtokej moyolchikauaj uan kuali kiyolmatij kema yauij ipan tlanechikoli. Uan yeka nima kiijtouaj: “Nelia toTeko itstok inmouaya” (Mat. 11:28-30; 1 Cor. 14:25).

18, 19. ¿Kenijkatsa uelis tijnextisej tlalnamikilistli kema tikinkamanaljuisej katli momanauiaj ipan toaltepe?

¹⁸ Moneki tijnextisej tlalnamikilistli kema tikinkamanaljuisej katli momanauijtokej ipan toaltepe (Prov. 22:3; Mat. 10:16). Maske moneki tijnextisej tijpiaj toyolo uan kuali tikintlakakilisej, amo kinamiki tikamanaltisej tlen política. Ma tijchiuakaj tlen techiljuiaj toikniuaj katli itstokej ipan kali Betel uan tlen kiijtouaj tekichiuanij. Kiampa amo tleno techpanos uan nojkia inijuantij amo tleno kinchiuilisej. Katli ualauij momanauiaj ipan toaltepe amo nochi sanse ininreligión uan amo sanse tlen momajtokej kichiuaj, yeka moneki tijmatisej tlake moiljuiaj uan tlake kiyolmatij, uan moneki tikintlepanitasej. Sekij maseualmej kiijtouaj kenijkatsa kinamiki moyoyontisej siuamej pampa kampa ualauij kiampa momajtokej kichiuaj. Yeka, kema tikinkamanaljuisej nopa maseualmej, moneki kuali tikitasej kenijkatsa timoyoyontiaj uan kiampa amo tikinyolkokosej.

¹⁹ Cristo itokilijkauaj tijnekij tikinpaleuisej nochi maseualmej katli tlaijiyouiaj, maske sekij amo toikniuaj. Kema tikinpaleuiaj, tijnextiaj tijchiuaj kej nopa tlakatl tlen kipaleuik se maseuali katli euayaya ipan seyok altepetl (Luc. 10:33-37). Uan tlauel kuali tikinpaleuiaj kema tikinnextiliaj nopa kuali tlamachtili tlen toTeotsij iTlanauatijkayo. Se ueuejtlakatl tlen kinpaleuijtok miakej katli momanauijtokej ipan ialtepe kiijtoua tlauel moneki nimantsi tikiniljuisej tielij Jehová itlajtoltemakauaj. Kinamiki tikiniljuisej tiauij tikinitaj pampa tijnekij tikinnextilisej tlen Biblia tlamachtia uan amo pampa tijnekij tikinmakasej tomij.

20, 21. 1) ¿Tlake pano kema tijnextiaj nelia tikinikneliaj “nopa sejkoyok euanij”? 2) ¿Tlake tikitasej ipan nopa seyok tlamachtili?

²⁰ Kema tikinnextiliaj “nopa sejkoyok euanij” nelia tikinikneliaj, kichiua tlauel kuali ma kiyolmatikaj. Se tosiuaikni katli eua Eritrea kiijtoua ichampoyouaj monejki yasej ipan seyok altepetl pampa ipan ialtepe pejkej kintlatsakuiltiaj toikniuaj. Nauij ikoneuaj nejnenkej chikueyi tonali ipan uaktok tlali, uan kiampa asitoj Sudán. Ya kiijtoua: “Toikniuaj kinitakej kej ininchampoyouaj. Kinmakakej tlen kikuasej, yoyomitl, kiniljuijkej kanke mokauaskiaj uan kinpaleuiyayaj kema kinekiyayaj yasej kanajya. ¿Ajkia inijuantij kinseliskiaj katli amo kinixmatij san pampa kipiaj sanse ininTeotsij? ¡San Jehová itlajtoltemakauaj!” (Xijpoua Juan 13:35).

²¹ ¿Uan kenijkatsa uelis tikinpaleuisej toikniuaj ininkoneuaj katli nama itstokej ipan toaltepe? Ipan nopa seyok tlamachtili tikitasej kenijkatsa uelis tikinpaleuisej ma kitekipanokaj Jehová ika pakilistli.