1. ¿Tlake techpaleuia ma tijmatikaj nopa tlajtolpanextili tlen uala ipan Biblia?

¿TLAKE nechka panos ika Jehová itekipanojkauaj? Uelis tijmatisej ni tlaj tikitasej se keski tlajtolpanextili tlen uala ipan Biblia, pampa techpaleuia ma tijmatikaj tlake tlamantli panos teipa uan tlake techpanos tojuantij. Se tlajtolpanextili kinextia tlake kichiuasej se keskij tlanauatianij katli tlayakantokej ipan Tlaltipaktli. Ipan Daniel, capítulo 11, kiijtoua kenijkatsa omej tlanauatianij moteuisej: tlanauatijketl tlen norte uan tlanauatijketl tlen sur. Miak tlamantli tlen ni tlajtolpanextili ya moaxitijtok, yeka uelis timotemachisej nojkia moaxitis nopa sekinok tlamantli tlen nojua poliui.

2. Kej kiijtoua Génesis 3:15 uan Apocalipsis 11:7 uan 12:17, ¿tlake moneki tikilnamikisej kema timomachtisej nopa tlajtolpanextili tlen Daniel?

² Tlaj tijnekij kuali tijkuamachilisej nopa tlajtolpanextili tlen Daniel 11, moneki tikilnamikisej san kamanalti tlen tlanauatianij katli kinektokej kinchiuilisej tlen amo kuali Jehová itekipanojkauaj. Tlaj inijuantij amo miakej ipan Tlaltipaktli, ¿uajka kenke uejueyij tlanauatianij nochipa kinekij kinchiuilisej tlen amo kuali? Pampa Satanás uan nochi katli kinnauatia kinekij kintsontlamiltisej katli kitekipanouaj Jehová uan Jesús (xijpoua Génesis 3:15; Apocalipsis 11:7; 12:17). Kej tijkuamachiliaj nopa tlajtolpanextili tlen Daniel moneki monamikis ika sekinok tlajtolpanextili tlen eltok ipan toTeotsij iTlajtol. Moneki kuali timomachtisej sekinok tlamantli tlen kiijtoua Biblia uan kiampa uelis tijkuamachilisej ni tlajtolpanextili.

3. ¿Tlake timomachtisej ipan ni uan ipan nopa seyok tlamachtili?

 ³ Uajka, ipan ni tlamachtili tikitasej tlen kiijtoua Daniel 11:25-39. Tikitasej ajkia inijuantij elkej nopa tlanauatianij tlen norte uan tlen sur ipan xiuitl 1870 uan tlanki ipan 1991. Nojkia tikitasej kenke moneki tijpatlasej se keski tlamantli tlen tijkuamachiliyayaj tlen nopa tlajtolpanextili. Uan ipan tlamachtili 20 timomachtisej Daniel 11:40-12:1, uan tikixtomasej kenijkatsa tijkuamachiliaj nama se keski tlamantli tlen nopa tlajtolpanextili, tlen pejki moaxitia ipan 1990 uan tlamis ipan Armagedón. Kema timomachtisej ni uan nopa seyok tlamachtili, kualtiaskia tijtlachilisej kampa kiijtoua “Omej tlanauatianij katli moteuiaj ipan itlamia tonali”. Achtoui ma tikitakaj ajkia inijuantij elij nopa omej tlanauatianij tlen kiijtoua ni tlajtolpanextili.

4. ¿Tlake eyi tlamantli techpaleuia tijmatisej ajkia eli nopa tlanauatijketl tlen norte uan tlen sur?

⁴ Achtouia, nopa tokajyotl “tlanauatijketl tlen norte” uan “tlanauatijketl tlen sur” kiniljuiyayaj katli tlanauatiyayaj ika ajko uan ika tlani tlen altepetl Israel. ¿Kenijkatsa tijmatij? Pampa nopa iluikaejketl katli kimatiltito Daniel tlen teipa panoskia, kiiljuik: “Ama niasitok para nimitsiljuis tlen kinpanos motlakauaj ipan itlamia tonali” (Dan. 10:14). Ipan Pentecostés, xiuitl 33, Israel nojua eliyaya toTeotsij ialtepe. Uan ipan nopa xiuitl, Jehová kintlauelkajki uan kiijtok nama ialtepe eliskiaj Jesús itokilijkauaj. Uajka, miak tlamantli tlen nopa tlajtolpanextili tlen Daniel 11 amo moaxitik ipan altepetl Israel, pampa moaxitiskia ipan Cristo itokilijkauaj (Hech. 2:1-4; Rom. 9:6-8; Gál. 6:15, 16). Uan kej panotiualajtok xiuitl, nopa tlanauatijketl tlen norte uan tlanauatijketl tlen sur amo kiixnextijtok san setsi altepetl. Maske kiampa panotok, nochi nopa tlanauatianij kichijtokej eyi tlamantli tlen amo kema mopatla. Se, tlanauatijtokej kampa toTeotsij itekipanojkauaj itstokej o kinteuijtokej ininaltepe. Ome, tlen kinchiuilijtokej toTeotsij itekipanojkauaj kinextijtok tlauel kikualankaitaj toTeotsij katli melauak. Uan eyi, nopa omej tlanauatianij moteuijtokej.

5. Ipan siglo 2 uan tlanki ipan itlamia siglo 19, ¿onkak se tlanauatijketl tlen norte uan tlen sur? Xikixtoma.

⁵ Uelis ipan siglo 2 y.u.J., kalajkej ipan toTeotsij itlanechikol miakej katli amo nelia eliyayaj Cristo itokilijkauaj. Inijuantij tlamachtijkej tlen maseualmej kineltokayayaj uan kipatlakej tlen toTeotsij iTlajtol tlamachtia. Ipan nopa xiuitl tlanki toTeotsij itlanechikol ipan Tlaltipaktli, uan ipan itlamia siglo 19, nojua ayamo onkayaya se tlanechikoli kampa mosentikapaleuiskiaj toTeotsij itekipanojkauaj. Katli amo nelia eliyayaj Cristo itokilijkauaj momiakilijkej sanse kej nopa amo kuali xiuitl uan yeka ayokmo neskej ajkia nelia eliyayaj Cristo itokilijkauaj (Mat. 13:36-43). ¿Kenke tlauel moneki tijkuamachilisej ni tlamantli? Pampa techpaleuia tijkuamachilisej nopa tlanauatijketl tlen norte uan sur amo elkej katli itstoyaj ipan siglo 2 uan tlanki ipan itlamia siglo 19. Ipan nopa tonali amo eltoya se tlanechikoli katli ueliskiaj kitlatsakuiltisej. * Uajka, nopa tlanauatianij tlen norte uan sur sampa nesiskiaj ipan itlamia siglo 19. ¿Kenke kiampa tikijtouaj?

6. ¿Kema uan kenijkatsa sampa monextijkej katli nelnelia eliyayaj toTeotsij itekipanojkauaj?

 ⁶ ToTeotsij itekipanojkauaj pejkej sansejko tlaueyichiuaj ipan 1870. Ipan nopa xiuitl, Charles Russell uan iuampoyouaj kipeualtijkej sansejko momachtiaj Biblia. Kej moijtojtoya ipan se tlajtolpanextili, inijuantij elkej katli kikualtlalijkej nopa ojtli uan kiampa toTeotsij iTlanauatijkayo ueliskia peuas tekichiuas (Mal. 3:1). Nama kena ueliskia tijmatisej ajkia nelnelia eliyayaj toTeotsij itekipanojkauaj. Ipan nopa tonali, ¿itstoya se ueyi tlanauatijketl ipan Tlaltipaktli katli ueliskia kintlatsakuiltis toTeotsij itekipanojkauaj? Ma tikitakaj.

7. ¿Ajkia elki nopa tlanauatijketl tlen sur uan tlanki ipan Achtoui Ueyi Tlauilankayotl?

⁷ Ipan 1870, san altepetl Gran Bretaña kinpiayaya tlauel miakej tlateuianij uan itlanauatijkayo pankisayaya ipan nochi Tlaltipaktli. Daniel kiijtok nopa altepetl eliyaya kej se kuakuajtli piltsikitetsi katli kintepejki sekinok eyij, nopa altepemej Francia, España uan Paises Bajos (Dan. 7:7, 8). Ipan nopa Achtoui Ueyi Tlauilankayotl, Gran Bretaña ayokmo elki nopa tlanauatijketl tlen sur. Ipan nopa tonali, Estados Unidos de America elki katli tlauel tlatominpiayaya uan pejki mopaleuia ika Gran Bretaña.

8. ¿Ajkia inijuantij elij tlanauatijketl tlen sur ipan itlamia tonali?

⁸ Ipan nopa Achtoui Ueyi Tlauilankayotl, Estados Unidos uan Gran Bretaña mopaleuijkej kema tlateuijkej. Kiampa pejki se ueyi tlanauatijkayotl ipan Tlaltipaktli, tlen kiyakanaj Gran Bretaña uan Estados Unidos. Kej Daniel kiijtok, ni tlanauatijketl kinsentilik “tlauel miakej tlateuianij tlen kipiaj miak tetikayotl” (Dan. 11:25). Ipan itlamia tonali, Gran Bretaña  uan Estados Unidos elij nopa tlanauatijketl tlen sur. * Uan, ¿ajkia eli nopa tlanauatijketl tlen norte?

9. 1) ¿Tlake xiuitl sampa monextik se yankuik tlanauatijketl tlen norte? 2) ¿Kenijkatsa moaxitik tlen kiijtoua Daniel 11:25?

⁹ Ipan 1871, se xiuitl teipa kema Russell uan iuampoyouaj ya mosentiliyayaj uan sansejko momachtiyayaj Biblia, nopa tlanauatijketl tlen norte sampa neski, ¿ajkia eliyaya? Alemania. Ipan nopa xiuitl, kema Otto von Bismarck kipeualtik nopa ueyi tlanauatili tlen Alemania. Nopa tlanauatijketl Guillermo I, katli itstoya Prusia, kitekimakakej kej emperador uan ya kitekimakak Bismarck kej canciller. * Uan kema panok se keski xiuitl, Alemania pejki kinnauatia altepemej tlen África uan katli eltoyaj ipan Pacífico, uan pejki kiijixnamiki itlanauatijkayo Gran Bretaña (xijpoua Daniel 11:25 *). Alemania itlanauatijkayo kinsentilik tlauel miakej itlateuijkauaj uan kipixtoya miak barcos tlen ika tlateuiskia, nechka kiaxiliyaya Gran Bretaña. Ipan nochi Tlaltipaktli amo aka eliyaya kej inijuantij. Uan kitekiuik nochi tlen kipixtoya kema kinteuik sekinok altepemej ipan nopa Achtoui Ueyi Tlauilankayotl.

10. ¿Kenijkatsa moaxitik Daniel 11:25, 26?

¹⁰ Teipa, tlajtolpanextijketl Daniel kiijtok tlake kipanoskia Alemania itlanauatijkayo uan nochi itlateuijkauaj. Kiijtok nopa tlanauatijketl tlen norte amo tlatlaniskia. ¿Kenke amo? Daniel kiijtok: “Kuali moiljuisej kenijkatsa kichiuilisej tlen amo kuali. Katli tlakuaj iuaya kiuetsiltisej” (Dan. 11:25, 26, TNM). Kema Daniel itstoya, katli kikuayayaj tlen tlanauatijketl kikuayaya eliyayaj nopa tekichiuanij katli kipaleuiyayaj tlanauatijketl (Dan. 1:5). ¿Ajkia kinixnextik nopa tlajtolpanextili? Nopa tekichiuanij katli kipixtoyaj miak tlanauatili ipan Alemania, kej uejueyij tlayakankatlateuianij uan katli kiiljuiyayaj emperador kenijkatsa ueliskia tlateuis. Teipa, ni maseualmej tlapaleuijkej ma kitlanikaj ininaltepe. * Nopa tlajtolpanextili amo san kiijtok kenijkatsa kitlaniskiaj nopa tlanauatijkayotl, nojkia kiijtok tlake panoskia pampa moteuiskia ika tlanauatijketl tlen sur. Nopa tlajtolpanextili kiijtok: “Kena, kintlanisej isoldados uan miakej mikisej” (Dan. 11:26). Kej moijtojtoya, Alemania kitlankej ipan nopa Achtoui Ueyi Tlauilankayotl, uan tlauel miakej mijkej. Ipan nopa tonali, san ipan nopa tlauilankayotl tlauel miktoyaj miakej maseualmej.

11. Kej moijtojtoya ipan Daniel 11:27-30, ¿tlake kichijkej tlanauatijketl tlen norte uan tlanauatijketl tlen sur?

¹¹ Kema ayamo peuayaya nopa Achtoui Ueyi Tlauilankayotl, Daniel 11:27, 28 kiijtok tlake kichiuaskiaj achtoui nopa tlanauatijketl tlen norte uan tlanauatijketl tlen sur: “[Moseuisej] ipan san se mesa, moistlakauisej se ika seyok”. Nojkia kiijtok tlanauatijketl tlen norte kipiaskia “miak tlamantli pajpatiyo”. Uan nelia kiampa panok. Maske Alemania uan Gran Bretaña kiijtouayayaj itstoskiaj ika tlaseuilistli, san moistlakauiyayaj, pampa ipan 1914 pejkej moteuiaj. Kema ayamo asiyaya nopa  xiuitl, Alemania kisentilijtoya miak tomij uan eliyaya nopa ompa altepetl ipan nochi Tlaltipaktli katli tlauel tlatominpiayaya. Uajka, kej kiijtojtoya Daniel 11:29 uan kampa peua versículo 30, Alemania kinejki kiteuis tlanauatijketl tlen sur uan amo tlatlanki.

12. ¿Tlake kichijkej nopa tlanauatianij tlen norte uan sur ipan Achtoui Ueyi Tlauilankayotl?

¹² Ipan 1914, nopa omej tlanauatianij pejkej nojua tlauel chikauak moteuiaj, uan nojkia pejkej kinteuiaj Jehová itekipanojkauaj. Ipan nopa Achtoui Ueyi Tlauilankayotl, tlanauatianij tlen Alemania uan Gran Bretaña kintlatsakuiltijkej toTeotsij itekipanojkauaj pampa amo kinejkej tlapaleuisej ipan tlauilankayotl. Moaxitik tlen kiijtoua Apocalipsis 11:7-10 kema tlanauatianij tlen Estados Unidos kintsajkej katli kiyakanayayaj tlajtolmoyaualistli.

13. ¿Tlake kichijki tlanauatijketl tlen norte teipa tlen xiuitl 1930 uan ipan nopa Ompa Ueyi Tlauilankayotl?

¹³ Teipa tlen xiuitl 1930 uan ipan nopa Ompa Ueyi Tlauilankayotl, nopa tlanauatijketl tlen norte tlauel kintlatsakuiltik toTeotsij itekipanojkauaj. Kema nopa partido nazi pejki tekichiua, Hitler uan katli kipaleuiyayaj ayokmo kinkajkej toikniuaj ma tlajtolmoyauakaj. Nopa maseualmej kinmiktijkej miakej Jehová itekipanojkauaj uan tlauel miakej kintitlankej kampa kinchiualtiyayaj ma tekitikaj. Tlajtolpanextijketl Daniel ipa kiijtojtoya nopa. Kiijtok tlanauatijketl tlen norte kichiuaskia “axtlapajpaktik iteopa toTeko” uan kichiuaskia “se yankuik tlanauatili para ma ayok kimakakaj tlakajkaualistli”, ni kiijtosneki ayokmo kinkauaskia ma tlajtolmoyauakaj (Dan. 11:30, 31). Uan inintlayakanka Hitler kitenkajki kintsontlamiltiskia nochi toTeotsij itekipanojkauaj ipan Alemania.

14. ¿Ajkia elki nopa tlanauatijketl tlen norte kema ya panotoya nopa Ompa Ueyi Tlauilankayotl, uan kenijkatsa tijmatij?

¹⁴ Kema ya panotoya nopa Ompa Ueyi Tlauilankayotl, Unión Soviética inintlanauatijkayo moaxkatik miak altepemej tlen Alemania kikixtilijtoya. Sanse kej kema nazis tlanauatiyayaj, nopa Unión Soviética uan katli kipaleuiyayaj tlauel chikauak kintlatsakuiltik katli amo kineltokayayaj inintlanauatilis pampa kiueyichiuayayaj toTeotsij katli melauak, kiampa mochijki nopa tlanauatijketl tlen norte.

15. ¿Tlake kichijki tlanauatijketl tlen norte kema tlanki nopa Ompa Ueyi Tlauilankayotl?

¹⁵ Se kentsi teipa kema tlanki nopa Ompa Ueyi Tlauilankayotl, nopa tlanauatijketl tlen norte, katli eliyaya Unión Soviética uan sekinok altepemej tlen kipaleuiyayaj, pejki kintlatsakuiltia Jehová itekipanojkauaj. Apocalipsis 12:15-17 kiijtoua kema kintlatsakuiltijkej, elki kejuak se ueyi ueyatl tlen kinekiyaya kinisauis. Kej kiijtoua ni tlajtolpanextili, tlanauatijketl tlen norte ayokmo kinkajki ma tlajtolmoyauakaj uan tlauel miakej kintitlankej uejka ipan seyok altepetl. Maske ipan itlamia tonali tlanauatijketl tlen norte nojua kintlatsakuiltijtok toTeotsij itekipanojkauaj, amo ueltok kintsakuilijtok pampa inijuantij nojua tlajtolmoyauaj. *

16. ¿Kenijkatsa Unión Soviética kiaxitik tlen kiijtoua Daniel 11:37-39?

¹⁶ (Xijpoua Daniel 11:37-39). Kej kiijtoua ni tlajtolpanextili, ¿kenijkatsa nopa tlanauatijketl tlen norte “axkichiuas cuenta ininDios iuejkapantatauaj”? Nopa Unión Soviética kinejki kitlamiltis nochi tlen momajtokej kichiuaj ipan religiones uan kiampa yon se religión  ayokmo onkaskia. Yeka, ipan 1918, nopa tlanauatianij tlen Unión Soviética tlanauatijkej ipan escuelas ma tlamachtikaj amo itstok toTeotsij (ateísmo). ¿Uan kenijkatsa kiitak kej “idios” nopa chikaualistli? Kitekiuik tlauel miak tomij uan kiampa itlateuijkauaj kipiaskiaj tlen ika tlateuiskiaj uan kichijchijki miak tlamantli tlen tlauel tlasosoloua pampa kinekiyaya kampa ueli tlanauatis. Kej panotiajki tonali, nopa tlanauatijketl tlen norte uan sur kisentilijkej miak tlamantli tlen kitekiuiaj ipan tlauilankayotl uan ueliskia kinmiktis tlauel miakej maseualmej.

17. ¿Ajkia eli nopa “tlamantli [...] tlen nochi tlakamej kiijiaj”?

¹⁷ Nopa tlanauatijketl tlen norte uan tlanauatijketl tlen sur mopaleuijtokej ipan se tlamantli tlen tlauel ipati: kiketsasej “se tlamantli teopankalijtik tlen nochi tlakamej kiijiaj” (Dan. 11:31). Nopa tlamantli tlen “nochi tlakamej kiijiaj” eli nopa Organización de las Naciones Unidas.

18. ¿Kenke kiijtoua nopa Organización de las Naciones Unidas eli tlen “nochi tlakamej kiijiaj” uan katli “tlasosolos”?

¹⁸ Nopa tlajtolpanextili kiijtoua nopa Organización de las Naciones Unidas eli tlen “nochi tlakamej kiijiaj” pampa kiijtoua kichiuas se tlamantli tlen amo kema yajatis, pampa san toTeotsij iTlanauatijkayo uelis kichiuas ma onka tlaseuilistli ipan nochi Tlaltipaktli. Uan nojkia kiijtoua “tlasosolos” pampa kitsontlamiltis nochi religiones tlen amo melauak (xikita kampa kiijtoua “Omej tlanauatianij katli moteuiaj ipan itlamia tonali”).

19, 20. 1) ¿Kenke tlauel moneki tijmatisej nochi tlen panotok? 2) ¿Tlake tlajtlanili tijnankilisej ipan seyok tlamachtili?

¹⁹ Tlauel moneki tikompauisej tlen panok uejkajkia, pampa tikitaj kenijkatsa ipan 1870 uan tlanki ipan 1991, moaxitik se keski tlamantli tlen nopa tlajtolpanextili katli Daniel kiijtok tlen tlanauatijketl tlen norte uan tlanauatijketl tlen sur. Uajka, uelis timotemachisej kena moaxitis nopa tlajtolpanextili tlen ayamo moaxitia.

²⁰ Nopa Unión Soviética tlanki ipan 1991. Uajka, ¿ajkia eli tlanauatijketl tlen norte ipan ni tonali? Ipan tlamachtili 20 tijnankilisej ni tlajtlanili.