TLAMACHTILI 21
¿Tijtlaskamatij Jehová nochi tlen techmakatok?
“ToTeko [Jehová], ta tinechchiuilijtok miak tlamantli tlen uejueyi. Axaka kiaxilis moueyichikaualis. Ta nochipa tinechpixtok ipan motlalnamikilis” (SAL. 40:5).
UIKATL 5 ¡Tlauel kuali tlen Jehová kichijtok!
TLEN MOIXTOMAS *
1, 2. 1) Kej kiijtoua Salmo 40:5, ¿tlake tlamantli techmakatok Jehová? 2) ¿Kenke timomachtisej ni eyi tlamantli?
JEHOVÁ kipaktia techmakas tlen kipia. Ma timoiljuikaj ipan se keski tlamantli tlen techmakatok: se yejyektsi Tlaltipaktli kampa tiitstokej, kuali kichijchijtok totsontekuich uan iTlajtol. Ika ni eyi tlamantli tlen Jehová techmakatok, tijpiaj kampa tiitstosej, titlalnamikij uan tiuelij tikamanaltij, uan nojkia tijmatij kenijkatsa monankilia tlajtlanili tlen tlauel ipati (xijpoua Salmo 40:5).
2 Ipan ni tlamachtili tikitasej nopa eyi tlamantli tlen Jehová techmakatok. Tlaj nojua tlauel timoyoliljuisej ipan tlen tijpiaj, techpaleuis nojua ma tijpatiitakaj uan nojua ma tijnekikaj tijchiuasej tlen kipaktia katli techchijchijki, Jehová, katli techiknelia (Apoc. 4:11). Nojkia techpaleuis ma tijmatikaj kenijkatsa tikinpaleuisej katli tlaneltokaj ipan evolución, pampa san kinkajkayajtokej.
SE YEJYEKTSI TLALTIPAKTLI
3. ¿Kenke Tlaltipaktli amo eli kej sekinok planetas?
3 Kema tikitaj kenijkatsa Jehová kichijchijtok ni Tlaltipaktli, techpaleuia tikitasej ya tlauel tlalnamiki (Rom. 1:20; Heb. 3:4). Maske onka sekinok planetas katli kiyaualouaj Tonati, san ipan Tlaltipaktli onka miak tlamantli tlen kichiua ma itstokaj maseualmej.
4. Xikijto ika se neskayotl kenke kej toTeotsij kichijchijki Tlaltipaktli kinextia tlauel tlalnamiki.
4 Uelis tikijtosej Tlaltipaktli tlen eltok ajakatipa eli kej se barco tlen kinuika miakej maseualmej uan yaui ipan ueyi atl. Maske kiampa tikijtouaj, se barco amo sanse ika Tlaltipaktli tlen toTeotsij kichijchijki. Ma timoiljuikaj maseualmej katli yauij ipan nopa barco moneki ininselti kichiuasej ajakatl tlen kiijiyotilanasej, tlen kikuasej, tlen kiisej uan nopaya kimajkauasej tlasoli. ¿Timoiljuia ueliskiaj itstosej miak xiuitl? Amo, pampa nima mikiskiaj. Tlaltipaktli ueli kichiua ma onka tlen tikijiyotilanaj, tlen uelis tijkuasej uan atl, uan ni tlamantli amo kema tlami, yeka uelij itstokej tlauel miakej maseualmej, tlapialmej uan sekinok tlamantli tlen yoltokej. Uan Tlaltipaktli nojua nesi yejyektsi uan uelij itstokej maseualmej maske nikaj mokaua tlasoli. ¿Kenke kiampa pano? Pampa Jehová kichijki tlen eltok ipan Tlaltipaktli nojua ma moyankuili. Ma tikitakaj kenijkatsa moyankuilia ni ome tlamantli: ajakatl uan atl.
5. 1) ¿Kenijkatsa moyankuilia oxígeno? 2) ¿Tlake kinextia ni tlamantli?
5 Nopa oxígeno eli se ajakatl tlen kiijiyotilanaj maseualmej uan tlapialmej. Tlaj amo onkaskia, nochi mikiskiaj. Ixtlamatinij kiijtouaj katli yoltokej kiijiyotilanaj tlauel miak oxígeno ipan se xiuitl, uan nopa ajakatl tlen kikixtiaj motokaxtia dióxido de carbono. Nopa oxígeno amo kema tlami uan Tlaltipaktli amo kema temi ika dióxido de carbono. ¿Kenke kiampa pano? Pampa moyankuilia nopa ajakatl tlen tikijiyotilanaj. Jehová kichijki miak tlamantli ma kitekiuikaj dióxido de carbono, kej xiuitl uan uejueyi kuauitl, uan ma kikixtikaj oxígeno. Kej moyankuilia nopa ajakatl kinextia nelnelia tlen kiijtoua Hechos 17:24, 25: “ToTeko Dios [...] kinmaka yolistli nochi tlen itstokej. Kena, yajaya kichiua para nochi tlen titlaijiyotilanaj ma titlaijiyotilanakaj”.
6. 1) ¿Kenijkatsa moyankuilia atl? 2) ¿Tlake kinextia kema moyankuilia? (Nojkia xikita nopa recuadro “ Jehová kichijtok ma moyankuili atl”).
6 Onka atl pampa Tlaltipaktli amo eltok tlauel uejka yon tlauel nechka tlen Tonati. Tlaj Tlaltipaktli eltoskia achi nechka tlen Tonati, uakiskia nochi atl uan eliskia kej se tetl tlen tlauel totonik. Uan tlaj Tlaltipaktli eltoskia achi uejka tlen Tonati, nochi atl tetiaskia uan Tlaltipaktli mochiuaskia se ueyi hielo. Jehová kitlalik Tlaltipaktli kampa kinamiki, yeka onka atl tlen techpaleuia ma tiyoltokaj. Ya nojkia kichijtok ma moyankuili, uan ni pano kema Tonati kitotonilia atl tlen kampa ueli eltok, yeka tlejko uan mochiua mixtli. Sejse xiuitl, Tonati kitotonilia miak atl uan nochi tlejko. Nopa atl tlauel miak, kipano kej katli eltok ipan ueyatl. Nopa atl tlen tlejko, san mokaua ipan mixtli se matlaktli tonali uan teipa uetsi kej tesiuitl o kema tlakiaui, kiampa sampa onasi kampa eltoya. Teipa sampa kiampa mochiua. Tlen pano kinextia Jehová tlauel tlalnamiki uan kipia miak chikaualistli (Job 36:27, 28; Ecl. 1:7).
7. Kej kiijtoua Salmo 115:16, ¿kenijkatsa tijnextiaj tijtlaskamatij Jehová nochi techmakatok?
7 Tlaj tijnekij nojua tijpatiitasej Tlaltipaktli uan tlamantli tlen onka, moneki timoyoliljuisej ipan tlen Jehová kichijchijtok (xijpoua Salmo 115:16). Tlaj kiampa tijchiuasej, techyololinis nochipa ma tijtlaskamatilikaj, pampa mojmostla techmaka miak tlamantli tlen kuali. Nojkia, tlaj tijchiuasej kampeka amo titlasokiuisej kampa tiitstokej, tijnextisej tijtlaskamatij Jehová.
KUALI KICHIJCHIJTOK TOTSONTEKUICH
8. ¿Kenijkatsa tijmatij totsontekuich tlauel kuali kichijchijtokej?
8 Tlauel kuali kej kichijchijtokej totsontekuich. Kema nojua tiitstoyaj iijtiko tonana, totsontekuich mochijchijtiajki kej ya kiijtojtoyaj, uan sejse minuto mochiua ipan totsontekuich tlauel miak células. Ixtlamatinij kiijtouaj se maseuali katli ya ueyi kipia nechka 100,000 millones tlen neuronas ipan itsontekuich. Ni células nelia tlauel ipati. Maske totsontekuich san ietika se kilo uan tlajko, ueli kalaki nochi nopa neuronas. Ma tikitakaj tlake ueli tijchiuaj pampa kuali kichijchijtokej totsontekuich.
9. ¿Kenke tijneltoka toTeotsij kichijtok xikamanalti?
9 Tlauel kuali pampa uelij tikamanaltij. Ma timoiljuikaj tlen kipano totlakayo kema tikamanaltij. Kema tikijtouaj se tlajtoli, totsontekuich kichiua sansejko ma mojmolini miak tlamantli tlen ika motskitok tonenepil, tokechkuayo, totenxipal, tokamachal uan toyolix. Nochi ni tlamantli moneki sansejko mojmolinis, kiampa uelis mokuamachilis tlen tikijtosej. Ipan 2019, se keskij ixtlamatij kiijtojkej pilkonetsitsij kikuamachiliaj se keski tlajtoli kema se akajya kamanalti. Nopa kinextia kema titlakatij, uelis nima tijkuamachilisej uan tijyekosej sekinok tlajtoli. Kej tikitaj, Jehová techmakatok se nemaktli pampa tiuelij tikamanaltij (Éx. 4:11).
10. ¿Kenijkatsa uelis tijnextisej tijtlaskamatij Jehová pampa uelij tikamanaltij?
10 Uelis tijnextisej tijtlaskamatij Jehová pampa tikamanaltij tlaj tikinixtomilisej katli tlaneltokaj ipan evolución kenke tijneltokaj toTeotsij kichijchijki nochi tlen onka (Sal. 9:1; 1 Ped. 3:15). Katli tlamachtiaj evolución kinekij ma tijneltokakaj Tlaltipaktli uan nochi tlen onka amo toTeotsij kichijchijki. Uelis tijtekiuisej Biblia uan tlen kiijtoua ni tlamachtili uan kiampa amo tijkauasej ma kitlaijiljuikaj toTeotsij. Uan tlaj se akajya kineki techtlakakilis, uelis tikixtomilisej kenke timotemachiaj toTeotsij kichijchijtok Tlaltipaktli uan iluikaktli (Sal. 102:25; Is. 40:25, 26).
11. ¿Tlake seyok tlamantli kinextia totlalnamikilis tlauel kuali kej kichijchijkej?
11 Tlauel kuali pampa tijpiaj totlalnamikilis. Uejkajkia, se científico kiijtok totsontekuich uelis kiilnamikis miak tlamantli uan moijkuilos ipan 20 millones tlen amochtli. Maske kiampa kiijtouayayaj, nama tijmatij totsontekuich ueli kiilnamiki nojua tlauel miak tlamantli. Ma tikitakaj tlake tlamantli tiuelij tijchiuaj pampa tijpiaj totlalnamikilis.
12. ¿Kenijkatsa techpaleuis tlaj timoiljuisej tlen tijchijkej uejkajkia?
12 Maske toTeotsij kinchijchijki miakej tlapialmej uan sekinok tlamantli tlen yoltok, san tojuantij uelis techpaleuis kuali ma tiitstokaj tlaj timoiljuiaj tlen tijchijkej uejkajkia. Tlaj timoiljuisej ipan tlen tijchijkej uejkajkia, techpaleuis kuali ma timonejnemiltikaj uan ayokmo sampa ma timoiljuikaj o ma tijchiuakaj se tlamantli tlen amo kuali (1 Cor. 6:9-11; Col. 3:9, 10). Nojkia, uelis tijmachtisej totlalnamikilis ma kimati “tlen kuali uan tlen axkuali” (Heb. 5:14). Uelis tijnextisej titeikneliaj, titetlasojtlaj uan nojkia techpaleuis ma tijchiuakaj tlen xitlauak.
13. Kej kiijtoua Salmo 77:11, 12, ¿kenijkatsa uelis tijtekiuisej totlalnamikilis?
13 Tlaj tijnekij tijtlaskamatilisej Jehová pampa techmakatok totlalnamikilis, moneki tijchiuasej kampeka tikilnamikisej kenijkatsa techpaleuijtok uan techyolchikajtok. Kiampa timotemachisej teipa sampa techpaleuis (xijpoua Salmo 77:11, 12; 78:4, 7). Nojkia, tlaj tikilnamikij kenijkatsa sekinok techpaleuijtokej uan tikintlaskamatilisej, tijnextisej tijtlaskamatij Jehová pampa techmakatok totlalnamikilis. Ixtlamatinij kiijtouaj tlauel yolpakij katli tetlaskamatiliaj. Uan kema tijnekisej tikilnamikisej se tlenijki, moneki tijchiuasej kej Jehová. Onka tlamantli tlen amo kineki kiilnamikis uan yeka kiilkaua. Maske Jehová itlalnamikilis eli xitlauak, tlaj nelnelia timoyolkuepaj, ya techtlapojpoljuia uan kineki kiilkauas totlajtlakoljuaj (Sal. 25:7; 130:3, 4). Jehová nojkia kineki ma tikintlapojpoljuikaj sekinok katli techixpanokej (Mat. 6:14; Luc. 17:3, 4).
Kema tijtekiuiaj totlalnamikilis kej Jehová kineki uan tijueyichiuaj, tijnextiaj tijtlaskamatij tlen techmakatok. (Xikita párrafo 14). *
14. ¿Tlake moneki tijchiuasej tlaj tijnekij tijtlaskamatilisej Jehová pampa techmakatok totlalnamikilis?
14 Tlaj tijnekij tijtlaskamatilisej Jehová pampa techmakatok totlalnamikilis, moneki tijtekiuisej kej ya kineki. Sekij maseualmej amo kikauaj toTeotsij ma kinyakana uan ininselti kitlapejpeniaj tlake kichiuasej. Ma tikilnamikikaj Jehová techchijchijki, yeka san ya kimati tlake uelis techpaleuis ipan tonemilis, uan tlen tojuantij timoiljuiaj (Rom. 12:1, 2). Kema timoyakanaj ika tlen Jehová techiljuia, tijpiaj tlaseuilistli (Is. 48:17, 18). Nojkia tijmatij tlake tlamantli moneki tijchiuasej: tijueyichiuasej uan tijyolpakiltisej toTata Jehová, katli techchijchijki (Prov. 27:11).
TOTEOTSIJ TECHMAKATOK BIBLIA
15. ¿Kenke pampa Jehová techmakatok Biblia kinextia techiknelia?
15 Jehová techmakatok Biblia pampa tlauel techiknelia. Yeka, kichijki se keskij maseualmej katli itstoyaj uejkajkia ma kiijkuilokaj, pampa kineki kuali ma tiitstokaj. Ipan Biblia, Jehová kinankilia tlajtlanili tlen tlauel ipati: ¿kanke tiualauij?, ¿kenke tiitstokej? uan ¿tlake panos teipa? Jehová kineki maseualmej ma kimatikaj ni tlamantli, yeka ipan miak xiuitl tlen panotok, kichijtok ma motlajtolkuepa Biblia ipan miak tlajtoli. Ipan ni tonali, Biblia motlajtolkueptok nochi o san se achi, ipan kipano tres mil tlajtoli. San Biblia tlauel kitlajtolkueptokej uan tlauel kimoyajtokej. Maske maseualmej kampa ueli itstokej uan amo san se tlajtoli kamanaltij, uelis kimatisej tlake kiijtoua Biblia ipan inintlajtol (xikita nopa recuadro “ Biblia motlajtolkueptok ipan miak tlajtoli tlen África”).
16. Kej kiijtoua Mateo 28:19, 20 uan tlen kiijtoua ipan párrafo, ¿kenijkatsa uelis tijnextisej tijtlaskamatij Jehová pampa tijpiaj Biblia?
16 ¿Kenijkatsa uelis tijnextisej tijtlaskamatij Jehová pampa techmakatok Biblia? Tlaj mojmostla tijpouasej, tlaj timoyoliljuisej ipan tlen tijpouaj uan tlaj tijchiuasej ipan tonemilis tlen timomachtiaj. Nojkia uelis tijnextisej tijtlaskamatij Jehová tlaj tijchiuasej kampeka tikinmachtisej sekinok maseualmej (Sal. 1:1-3; Mat. 24:14; xijpoua Mateo 28:19, 20 *).
17. ¿Tlake eyi tlamantli techmakatok Jehová, uan tlake tikitasej ipan seyok tlamachtili?
17 Ipan ni tlamachtili tikitakej eyi tlamantli tlen Jehová techmakatok: se yejyektsi Tlaltipaktli kampa tiitstokej, totsontekuich uan iTlajtol. Uan Jehová nojkia techmakatok tlamantli tlen amo ueli tikitaj. Ni tikitasej ipan tlamachtili 22.
UIKATL 12 ToueyiTeko Jehová
^ párr. 5 Ni tlamachtili techpaleuis nojua ma tikiknelikaj Jehová uan ma tijpatiitakaj nopa eyi tlamantli tlen techmakatok. Nojkia techpaleuis ma tijmatikaj tlake tikiniljuisej katli kiijtouaj toTeotsij amo nelia itstok.
^ párr. 16 Mateo 28:19, 20, TNM: “Uajka, xiakaj, uan xijchiuakaj ma elikaj notokilijkauaj maseualmej tlen nochi altepemej, xikinatsonpoliuiltikaj ika noTata itoka uan ika notoka uan ika noTata itonal, 20 xikinmachtikaj ma kineltokakaj nochi tlen niinmechnauatijtok uan, ¡xikitakaj!, mojmostla niitstos inmouaya uan nojkia kema tlamis nochi tlamantli tlen amo kuali”.
^ párr. 65 TLEN NESI IPAN TLAIXKOPINKAYOMEJ: Se tosiuaikni momachtia seyok tlajtoli pampa kineki kinmachtis toTeotsij iTlajtol maseualmej katli ualauij tlen seyok altepetl.
