1, 2. ¿Kenke tlauel ipati tijnextisej nopa tlaiknelili tlen amo tetlauelkaua?

TLAUEL ipati tijnextisej nopa tlaiknelili tlen amo tetlauelkaua. Uelis tikitasej se keski ipan Proverbios: “Axkema xijkaua xitetlasojtla uan xikijto tlen melauak. [...] ToTeko uan tlakamej kikualitasej tlen tijchiua. Kena, mitstlepanitasej uan kamatisej kuali tlen ta”; “se tlakatl tlen tetlasojtla mochiuilia tlen kuali”, uan “aki kichiua kampeka para kichiuas tlen nelxitlauak uan para tetlasojtlas, kipias yolistli” (Prov. 3:3, 4; 11:17; 21:21).

² Ipan ni textos kiijtoua eyi tlamantli tlen techpaleuis ma tikitakaj kenke moneki tijnextisej nopa tlaiknelili tlen amo tetlauelkaua. Se, kema kiampa tijchiuaj Jehová tlauel techpatiita. Ome, techpaleuia sejse tlen tojuantij. ¿Kenijkatsa? Uelis tikinpiasej kuali touampoyouaj. Uan eyi, tijpiasej nopa nemilistli tlen axkema tlamis uan sekinok tlateochiualistli. Kej tikitaj, tlauel techpaleuis tlaj tijchiuaj tlen Jehová kiijtoua ipan ni texto: “Sejse inmojuantij ximotlasojtlakaj uan ximoiknelikaj se ika seyok” (Zac. 7:9).

3. ¿Tlake tlajtlanili tijnankilisej ipan ni tlamachtili?

³ Ipan ni tlamachtili tijnankilisej naui tlajtlanili: ¿Ika ajkia inijuantij moneki tijnextisej nopa tlaiknelili tlen amo tetlauelkaua? ¿Tlake tijyekouaj tlen amochtli Rut tlaj tijnekij tijnextisej nopa tlaiknelili? ¿Kenijkatsa uelis tijnextisej ipan ni tonali? Uan, ¿kenijkatsa techpaleuia tlaj kiampa tijchiuaj?

4. Kej kiijtoua Marcos 10:29, 30, ¿kenijkatsa tijnextiaj nopa tlaiknelili tlen Jehová kinextia?

⁴ Kej tikitakej ipan tlamachtili 44, Jehová san kinextia nopa tlaiknelili tlen amo tetlauelkaua ika katli kiikneliaj  uan kitekipanouaj (Dan. 9:4). Tijnekij tijchiuasej tlen kiijtoua Efesios 5:1: “Inmojuantij ininkoneuaj toTeko, uajka xijchiuakaj keja yajaya kichiua”. Yeka, tijnekij tijchiuasej kampeka tijnextisej ika toikniuaj nopa tlaiknelili tlen axkema tlami uan tlen amo tetlauelkaua (xijpoua Marcos 10:29, 30).

5, 6. ¿Kenijkatsa kikuamachiliaj maseualmej nopa tlajtoli “kema se akajya amo tetlauelkaua”?

⁵ Tlauel techpaleuis nojua tikiniknelisej toikniuaj tlaj tijmatij tlake kiijtosneki nopa tlajtoli tlaiknelili tlen amo tetlauelkaua. Ma tikitakaj ika se neskayotl kenke amo sanse nopa tlaiknelili tlen amo tetlauelkaua ika nopa tlajtoli kema se akajya amo tetlauelkaua, kej miakej maseualmej kikuamachiliaj.

 ⁶ Ueliskia tikijtosej se akajya katli miak xiuitl tekititok san ipan se fábrica eli se akajya katli amo tetlauelkaua. Maske kiampa kichijtok, amo kiixmati katli iaxka nopa fábrica. Nojkia, uelis amo tlauel kipaktia nopa tlanauatili tlen nopaya kitlalijtokej. Nopa tlakatl amo tekiti pampa kiiknelia iteki, ya kiampa kichiua pampa moneki kipias tomij tlen ika mopanoltis. Uan maske kiijtos nojua tekititos nopaya nochi nopa xiuitl tlen kinamiki, nopa tlakatl uelis yas kampa achi miak kitlaxtlauisej.

7, 8. 1) ¿Tlake kichiua se akajya ma kinexti nopa tlaiknelili tlen amo tetlauelkaua? 2) ¿Kenke moneki tikitasej se keski textos tlen amochtli Rut?

⁷ Kej tikitakej ipan  párrafo 6, maske nopa tlakatl amo kitlauelkaua iteki, ya amo kinextia nopa tlaiknelili tlen amo tetlauelkaua. Uajka, ¿kenke toTeotsij itekipanojkauaj katli itstoyaj uejkajkia kinextijkej nopa tlaiknelili tlen amo tetlauelkaua?. Kiampa kichijkej pampa teiknelijkej ika nochi ininyolo uan amo pampa kinchiualtijkej. Ma tikitakaj tlen kichijki David. Maske Saúl kinekiyaya kimiktis, iyolo kipaleuik ma kinexti ika Jonatán nopa tlaiknelili tlen amo tetlauelkaua. Uan kema panotoya se keski xiuitl ika miktoya Jonatán, David nojua kinextik nopa tlaiknelili ika Mefi Boset, ikone Jonatán (1 Sam. 20:9, 14, 15; 2 Sam. 4:4; 8:15; 9:1, 6, 7).

⁸ Tlauel techpaleuis tijmatisej tlen nopa tlaiknelili tlen amo tetlauelkaua tlaj tijpouaj se keski textos tlen amochtli Rut. ¿Tlake tijyekouaj tlen nopa tlaiknelili tlen kinextijkej Rut, Noemí uan Booz? ¿Kenijkatsa uelis tijnextisej ipan totlanechikol? *

9. ¿Kenke Noemí moiljuik Jehová kitlaijiyouiltiyaya?

⁹ Ipan amochtli Rut kamanalti tlen Noemí, Rut uan Booz, katli tlauel kiikneliyaya toTeotsij uan eliyaya se iteixmatka Noemí iueue. Se tonali ipan Israel onkak se ueyi mayantli, yeka Noemí, iueue uan omej ikoneuaj yajkej Moab. Uan nopaya mijki iueue. Teipa, nopa omej itelpokauaj mosiuajtijkej, uan kema panok se keski tonali, nojkia mijkej (Rut 1:3-5; 2:1). Yeka, Noemí tlauel mokuesok pampa kipanok miak tlamantli tlen amo kuali. Nopa kichijki ma moiljui Jehová kichiuayaya ma tlaijiyoui. Ma tikitakaj tlake moiljuik: “[Jehová] nechtlaijiyouiltijtok. [...] Nechmakatok miak kuesoli”. Nojkia kiijtok: “Uelis kipantijtok tlen axkuali ipan na uan nechtlaijiyouiltijtok” (Rut 1:13, 20, 21).

10. ¿Tlake kichijki Jehová kema kikajki tlen kiijtok Noemí?

 ¹⁰ Kema Jehová kikajki tlen Noemí kiijtok, ya kinextik nelnelia kiyolkokouayaya tlen kipanoyaya uan amo kitlauelkajki. Jehová kimati kemantika se maseuali katli tlalnamiki uelis moiljuis se keski tlamantli tlen amo kinamiki (Ecl. 7:7). Noemí monekiyaya kiitas Jehová nelia kitlasojtlayaya (1 Sam. 2:8). Yeka, Jehová kichijki Rut ma kinexti nopa tlaiknelili tlen amo tetlauelkaua. Ya kiiknelik uan kitlasojtlak iyexna, kiampa Noemí sampa pejki kuali kiyolmati uan sampa kuali tlaneltokak. ¿Tlake tijyekouaj tlen Rut kichijki?

11. ¿Kenke miakej toikniuaj kinyolchikauaj katli mokuesouaj?

¹¹ Nopa tlaiknelili katli amo tetlauelkaua techpaleuia ma tikinyolchikauakaj toikniuaj. Sanse kej Rut katli amo kitlauelkajki Noemí, ipan ni tonali nojkia itstokej miakej toikniuaj katli tlauel teikneliaj, yeka kinyolchikauaj katli motekipachouaj uan katli mokuesouaj miak tonali. Inijuantij nochipa kitemoliaj kenijkatsa kinpaleuisej toikniuaj pampa tlauel teikneliaj (Prov. 12:25; 24:10). Kiampa kichiuaj kej kiijtok apóstol Pablo: “Xikinyolchikauakaj inijuantij tlen [...] axkipiaj tetili. Xikinpaleuikaj [...] uan xijpiakaj inmoyolo ika nochi tlakamej” (1 Tes. 5:14).

12. ¿Tlake uelis kipaleuis se toikni katli mokuesoua?

¹² Kema tikitaj se toikni mokuesoua, tlauel kipaleuis tlaj kuali tijtlakakiliaj uan tikiljuiaj tlauel tikikneliaj. Jehová kiita nochi tlen tijchiuaj uan kiampa tijpaleuiaj se itekipanojka (Sal. 41:1). Proverbios 19:17 kiijtoua: “Kema se kipaleuia tlen teikneltsi eltok keja kitlanejtiskia toTeko. Uan yajaya mitstlaxtlauis para nochi tlen kuali tijchijtok”.

13. ¿Tlake kichijki Rut, uan kenijkatsa kinextik nopa tlaiknelili tlen amo tetlauelkaua? (Xikita tlaixkopinkayotl ipan ipantsajka).

¹³ Tlaj tijnekij nojua kuali tijkuamachilisej tlake kiijtosneki nopa tlaiknelili tlen amo tetlauelkaua, ma tikitakaj tlen kipanok Noemí kema ya miktoyaj iueue uan nopa omej ikoneuaj. Kema Noemí “kikajki se tlajtoli para toTeko sampa kintlasojtlatoya itlakauaj ipan tlali Judá kampa kiskej uan kinmakatoya se pixkistli tlen yejyektsi”, sampa kinekij tlakuepilis ialtepe (Rut 1:6). Yeka, nopa omej iyexuaj nojkia yajkej iuaya. Kema yauiyayaj ipan ojtli, Noemí expa kiniljuik ma tlakuepilikaj Moab. ¿Tlake panok? Ma tikitakaj: “Teipa Orfa kitsoponik iyexna uan kinauatijtejki, pero Rut mokajki iuaya” (Rut 1:7-14). Orfa kichijki tlen iyexna kiiljuik uan tlakuepilik Moab, uan Rut amo kiampa kichijki. Maske ya nojkia ueltoskia tlakuepilis ichaj, ya amo kitlauelkajki iyexna pampa tlauel kiikneliyaya uan nojkia pampa kinekiyaya kipaleuis (Rut 1:16, 17).  Rut amo mokajki iuaya Noemí san pampa monekiyaya kiampa kichiuas, ya kichijki pampa kinextik nopa tlaiknelili tlen amo tetlauelkaua. ¿Tlake techmachtia ni tlapoualistli?

14. 1) ¿Tlake mosentlalijtokej kichiuasej miakej toikniuaj? 2) Kej kiijtoua Hebreos 13:16, ¿tlake tlamantli kipaktia Jehová?

¹⁴ Kema tijnextiaj nopa tlaiknelili tlen amo tetlauelkaua amo tijchiuaj san tlen techiljuiaj ma tijchiuakaj. Sanse kej uejkajkia, ipan ni tonali miakej toikniuaj nojkia kinextijtokej nopa tlaiknelili tlen amo tetlauelkaua ika sekinok toikniuaj, maske amo kinixmatij. Se neskayotl, kema kimatij ipan se altepetl tlasosolok se tlenijki, nima tlatsintokaj kenijkatsa uelis tlapaleuisej. O tlaj kimatij se toikni ipan inintlanechikol amo kipia tlen ika mopanoltis, kiitaj kenijkatsa uelis kipaleuisej. Kichiuaj kej toikniuaj tlen Macedonia, katli “temakakej noja más hasta pilkentsi mokajki para inijuantij” (2 Cor. 8:3). Sanse kej inijuantij, ipan ni tonali toikniuaj nojkia kichiuaj kampeka tlapaleuisej, uan kichiuaj ika nochi ininyolo. Timotemachiaj Jehová yolpaki kema kiita itekipanojkauaj kinextiaj nopa tlaiknelili tlen amo tetlauelkaua (xijpoua Hebreos 13:16).

15, 16. ¿Kenijkatsa Rut kinextik amo tetlauelkaua?

¹⁵ Tlauel techpaleuis tlaj tijpouasej tlen kichijkej Rut uan Noemí. Ma tikitakaj se keski tlamantli.

¹⁶ Nojua ma tijchijtokaj kampeka. Kema Rut kiiljuik iyexna yaskia iuaya, Noemí achtoui amo kinekiyaya. Maske kiampa kichijki, Rut amo kinejki kitlauelkauas uan yeka miakpa kiiljuik yaskia iuaya. ¿Tlake panok teipa? “Kema Noemí kiitak para Rut nelia kinekiyaya iuaya yas, ayok[mo] tleno kiiljuik” (Rut 1:15-18).

17. ¿Tlake techpaleuis nojua tikinpaleuijtosej toikniuaj?

¹⁷ Tlen uelis tijchiuasej. Moneki tijpiasej toyolo uan tijchiuasej se ueyi kampeka kema tikinpaleuisej katli mokuesouaj miak tonali. Se neskayotl, uelis kemantika se tosiuaikni katli moneki tijpaleuisej, amo nima kinekis ma tijpaleuikaj. * ¿Tlake techpaleuis? Nopa tlaiknelili tlen amo tetlauelkaua kichiuas ma tiitstokaj iuaya (Gál. 6:2). Nojkia, uelis timotemachisej teipa kena kinekis ma tijpaleuikaj uan ma tijyolchikauakaj.

18. ¿Tlake uelis kiyolkokok Rut?

¹⁸ Amo nima ma timoyolkokokaj. Kema Noemí uan Rut asitoj Belén, Noemí kiniljuik ikalnechkauaj: “Kema nikistejki nochi nijpiayaya, pero nama nimokuepa san ika noma” (Rut 1:21). ¿Kenijkatsa timoiljuia kiyolmatki Rut ika tlen Noemí kiijtok? Ya kichijtoya se ueyi kampeka kipaleuis Noemí: iuaya chokatoya, kiyolchikajtoya uan tlauel uejka nejnenki iuaya. Maske Rut kiampa kichijtoya, Noemí kiijtok: “Nama nimokuepa san ika noma”. Nesiyaya Noemí amo kipatiitayaya tlen Rut kichijtoya. Nopa tlamantli uelis tlauel kiyolkokok Rut. Maske uelis kiampa kiyolmatki, ya amo kema kitlauelkajki iyexna.

19. ¿Tlake techpaleuis amo tijtlauelkauasej katli mokuesoua miak tonali?

¹⁹ Tlen uelis tijchiuasej. Uelis kema tijnekisej tijpaleuisej se tosiuaikni katli mokuesoua miak tonali, kiijtos se tlamantli tlen tlauel techyolkokos. Tlaj kiampa kichiuas amo ma timoyolkokokaj. Moneki tijchiuasej kampeka nojua tiitstosej  iuaya uan tikiljuisej Jehová ma techpaleui tijmatisej kenijkatsa tijpaleuisej (Prov. 17:17).

20. ¿Tlake kipaleuik Rut nojua ma kichijto kampeka?

²⁰ Ma tikinyolchikauakaj sekinok. Maske Rut kiyolchikajki Noemí, ya nojkia monekiyaya ma kiyolchikauakaj. Yeka, Jehová kichijki Booz ma kiyolchikaua Rut ika ni tlajtoli: “Jehová ma mitsteochiua pampa tijchijtok tlen kuali, uan Jehová ininTeotsij israeleuanij ma mitsmaka tlen kinamiki, pampa tiualajtok timomanauia ipan ieltlapal”. Tlen kiiljuik tlauel kiyolchikajki Rut, yeka kiijtok: “Tlaskamati. [...] Motlajtol nechyolchikajtok pampa tinechnojnotstok ika tlaiknelili. Tinechpaleuijtok yonke axkinamiki” (Rut 2:12, TNM; 2:13). Kej tikitaj, Booz kuali moiljuik kenijkatsa kiyolchikauas Rut, nopa kipaleuik nojua ma kichijto kampeka.

21. Kej kiijtoua Isaías 32:1, 2, ¿tlake kichiuaj ueuejtlakamej pampa teikneliaj?

²¹ Tlen uelis tijchiuasej. Katli teyolchikauaj, kemantika nojkia moneki ma kinyolchikauakaj. Booz kiyolchikajki Rut pampa tlauel kiikneliyaya iyexna. Ipan ni tonali, ueuejtlakamej nojkia kinyolchikauaj toikniuaj pampa tlauel kinpaleuiaj uan kinikneliaj sekinok toikniuaj. Kema ueuejtlakamej kiampa kichiuaj, toikniuaj kinpaleuia nojua ma kichijtokaj kampeka kinpaleuijtosej sekinok (xijpoua Isaías 32:1, 2).

22, 23. Kej kiijtoua Salmo 136:23, 26, ¿tlake kipaleuik Noemí ayokmo ma moiljui kej achtouia?

²² Kema panok se keski tonali, Booz kinpaleuik Rut uan Noemí ma kipiakaj tlakualistli (Rut 2:14-18). ¿Tlake kiijtok Noemí kema kiitak Booz kinmakak tlen kipixtoya? Ya kiijtok: “¡Ma [Jehová] kiteochiua!  ToTeko noja techtlasojtla tlen miktokej toueuejuaj” (Rut 2:20). ¡Noemí ayokmo moiljuiyaya kej achtouia! Ma tikilnamikikaj kema moyolkokojtoya kiijtok: “[Jehová] nechtlaijiyouiltijtok. [...] Nechmakatok miak kuesoli”. Uan nama tlauel yolpaktoya, yeka kiijtok: “ToTeko noja techtlasojtla”. ¿Tlake kipaleuik ayokmo ma moiljui kej achtouia?

²³ Nama Noemí sampa pejki kiita Jehová kena kipaleuiyaya. Jehová kitekiuik Rut uan kiampa kipaleuik Noemí sampa ma tlakuepili Judá (Rut 1:16). Nojkia, Noemí kiitak kenijkatsa Jehová kitekiuik Booz, ‘se iteixmatka’, * katli kinmakak tlen kipixtoya uan kiniknelik ya uan Rut (Rut 2:19, 20). Uelis moiljuik: “Nama nijkuamachilia Jehová amo kema nechtlauelkajki. Nochipa itstoya nouaya” (xijpoua Salmo 136:23, 26). Uelis tlauel kitlaskamatki tlen kichijkej Rut uan Booz pampa kipixkej ininyolo uan nojua kipaleuijtoyaj. Kema Noemí sampa moyolchikajki, sansejko yolpajkej.

24. ¿Kenke nojua tijnekij tijnextisej ika toikniuaj nopa tlaiknelili tlen amo tetlauelkaua?

²⁴ ¿Tlake tijyekojtokej ipan amochtli Rut tlen nopa tlaiknelili tlen amo tetlauelkaua? Nopa tlaiknelili techpaleuia tijpiasej toyolo uan nojua tijnekisej tikinpaleuisej katli mokuesouaj. Nojkia, techpaleuia ma tijchiuakaj kampeka nojua tikinpaleuijtosej. Ueuejtlakamej nojkia moneki kinyolchikauasej ika tlaiknelili katli kinextiaj kinikneliaj sekinok toikniuaj. Tlauel tiyolpakij kema tikinitaj toikniuaj katli moyolkuesoptoyaj sampa kitekipanouaj Jehová ika nochi ininyolo (Hech. 20:35). Nochipa ma tikilnamiktokaj tijnextiaj nopa tlaiknelili tlen amo tetlauelkaua pampa tijnekij tijchiuasej kej Jehová kichiua uan tijnekij tijyolpakiltisej pampa ya nochipa kinextia nopa tlaiknelili tlen amo tetlauelkaua (Éx. 34:6; Sal. 33:22).