1, 2. 1) ¿Tlake panoskia tlaj amo tijpiaskiaj Biblia? 2) ¿Tlake moneki ma onka uan kiampa tlen Biblia tlamachtia uelis techpaleuis?

¿KENIJKATSA tiitstoskiaj tlaj amo tijpiaskiaj Biblia? Amo tleno kuali techyakanaskia ipan tonemilis. Amo tijmatiskiaj ajkia toTeotsij, kenke tiitstokej uan kenijkatsa tiitstosej teipa, yon amo tijmatiskiaj tlen Jehová kichijki ika maseualmej katli uejkajkia itstoyaj.

² Tlauel tiyolpakij pampa kena tijmatij nopa tlamantli. Jehová techmakatok iTlajtol Biblia, uan ya kitenkajtok iTlajtol nochipa eltos. Apóstol Pedro kiijtok tlen ijkuilijtok ipan Isaías 40:8. Maske ni texto amo kiijtoua tlen amochtli Biblia, kena uelis tikijtosej kineki kiijtos nochi tlamachtili tlen uala ipan Biblia (xijpoua 1 Pedro 1:24, 25). Tlen Biblia tlamachtia nelia tlauel techpaleuis tlaj eltok ipan se tlajtoli katli kuali tijkuamachiliaj. Katli kipatiitaj Biblia kimajtokej ni tlamantli. Ipan miak xiuitl tlen panotok, maske kiixnamiktokej miak tlaouijkayotl, maseualmej katli kuali ininyolo kichijtokej kampeka kitlajtolkuepasej Biblia uan kiampa maseualmej ma kipiakaj se. Tlen kinejkej kichiuasej tlauel kuali, pampa toTeotsij “kineki nochi tlakamej ma momakixtikaj uan ma kimatikaj tlen nelia melauak” (1 Tim. 2:3, 4).

3. ¿Tlake tikitasej ipan ni tlamachtili? (Xikita nopa achtoui tlaixkopinkayotl).

 ³ Ipan ni tlamachtili tikitasej kenijkatsa toTeotsij iTlajtol amo tleno kipanotok maske 1) mopatlatiualajtok tlajtoli, 2) tekichiuanij kichijtokej ayokmo ma motekiui se tlajtoli uan 3) maske miakej amo kinekiyayaj ma motlajtolkuepa. Tlen tikixtomasej techpaleuis nojua tlauel ma tijpatiitakaj Biblia uan nojua tlauel ma tikiknelikaj katli kichijki ma moijkuilo, katli techmakatok itlajtol pampa kineki kuali ma tiitstokaj (Miq. 4:2; Rom. 15:4).

4. 1) ¿Tlake pano ika nochi tlajtoli? 2) ¿Kenijkatsa tijmatij toTeotsij amo techikoita, uan kenijkatsa tijyolmatij?

⁴ Kej panotia xiuitl, nochi tlajtoli mopatlatia. Uelis se keski tlajtoli ipan totlajtol nama ayokmo sanse kiijtosneki kej uejkajkia. Kiampa panok ika tlajtoli hebreo uan griego, ipan ni ome tlajtoli moijkuilok miak pilamochtsitsij tlen Biblia. Ipan ni tonali nopa ome tlajtoli tlauel mopatlatok. Yeka, miakej katli kinekij kikuamachilisej tlen Biblia kiijtoua moneki kipouasej se Biblia ipan inintlajtol, maske uelis kamanaltij hebreo o griego tlen nama motekiuia. Maske sekij moiljuiaj uelis kuali kikuamachilisej Biblia tlaj kiyekosej hebreo uan griego tlen uejkajkia motekiuiyaya, nopa amo kinpaleuis. * Yeka tlauel tiyolpakij pampa Biblia motlajtolkueptok nochi o san tlajko ipan kipano 3,200 tlajtoli. Ni kinextia Jehová kineki maseualmej katli kampa ueli euaj uan kamanaltij miak tlajtoli ma kikuamachilikaj iTlajtol (xijpoua Apocalipsis [Revelación] 14:6). Pampa Jehová tlauel teiknelia uan amo techikoita, kichiua nojua ma tijnekikaj timonechkauisej iuaya (Hech. 10:34).

5. ¿Kenke tlauel kipatiitakej nopa Biblia King James Version?

⁵ Kej tikitstokej, nochi tlajtoli mopatlatia, yeka nopa tlajtoli tlen ipan motlajtolkueptok Biblia ayokmo sanse kej achtouia. Maske uelis nochi kikuamachiliaj se Biblia kema kitlajtolkuepaj, kej panotia tonali ayokmo kikuamachiliaj kej achtouia. Ma tikitakaj tlen panok ika se Biblia ipan tlajtoli inglés, tlen kitokaxtijkej King James Version (Versión del Rey Jacobo). Ipan xiuitl 1611 kiski nopa yankuik Biblia. Nelia tlauel kiixmatkej uan tlauel kinpaktik nopa Biblia ipan tlajtoli inglés. * Maske kuali kitlajtolkueptoyaj, amo miakpa nesiyaya nopa tokajyotl Jehová. Ipan miak versículos tlen Escrituras Hebreas kipatlatoyaj toTeotsij itoka ika tlajtoli “LORD” (toTeko), uan kitlaliyayaj ika mayúsculas. Teipa, nopa tlajtoli nojkia motekiuik ipan Escrituras Griegas Cristianas. Nopa tlajtoli ipan King James Version kinextiyaya toTeotsij itoka kinamikiyaya nesis ipan Nopa Yankuik Tlajtoli.

6. ¿Kenke tlauel tiyolpakij pampa tijpiaj nopa Traducción del Nuevo Mundo?

⁶ Kema panok miak xiuitl, miak tlajtoli tlen nopa Biblia King James Version ayokmo motekiuiyaya. Uan nojkia kiampa panok ika miak biblias tlen kitlajtolkueptoyaj ipan sekinok tlajtoli, kej Casiodoro de Reina ipan tlajtoli español, tlen kiski ipan 1569. Yeka nelia  tlauel tiyolpakij pampa tijpiaj nopa Traducción del Nuevo Mundo de las Santas Escrituras. Ni Biblia kitlajtolkueptokej nochi o san tlajko ipan kipano 150 tlajtoli. Yeka tlauel miakej maseualmej tlen nochi Tlaltipaktli uelis kipouasej. Uan kej kiijkuilojtokej, kichiua ma asi ipan toyolo tlen tijpouaj (Sal. 119:97). Uan kipia se tlamantli tlen tlauel ipati, toTeotsij itoka nesi kampa kinamiki nesis, kej nesiyaya ipan nopa amatlajkuiloli katli achtoui kiijkuilojkej.

7, 8. 1) ¿Kenke judíos amo kikuamachiliyayaj Escrituras Hebreas? 2) ¿Tlake nopa Septuaginta?

⁷ Kemantika, se keskij tlanauatianij kichiuaj ma mopatla inintlajtol maseualmej. ¿Tlake kichijtok Jehová pampa kineki maseualmej ma kikuamachilikaj iTlajtol kema kiampa panotok? Ma tikitakaj se neskayotl. Nopa achtoui 39 pilamochtsitsij kiijkuilojkej israeleuanij o judíos. Inijuantij elkej katli toTeotsij achtoui kinmakak iTlajtol (Rom. 3:1, 2). Uan ipan siglo 3, kema ayamo ualajtoya Jesús, miakej judíos ayokmo kikuamachiliyayaj hebreo. ¿Kenke ayokmo? Pampa Alejandro Magno tlanauatiyaya ipan miak altepemej katli moaxkatijtoya (Dan. 8:5-7, 20, 21). Nochi katli kinnauatiyaya pejkej kitekiuiaj tlajtoli griego, uan judíos katli kampa ueli itstoyaj nojkia pejkej kitekiuiaj nopa tlajtoli. Yeka, miakej judíos kimatkej ouij kikuamachilisej Escrituras Hebreas. ¿Tlake monekiyaya?

⁸ Se 250 xiuitl achtoui, kema Jesús ayamo tlakatiyaya, kitlajtolkuepkej ipan griego nopa achtoui makuili pilamochtsitsij tlen Biblia. Uan kema panok 100 xiuitl, kitlamitlajtolkuepkej nopa sekinok pilamochtsitsij tlen poliuiyaya. Tlen kitlajtolkuepkej kiixmatkej kej Septuaginta. Amo kema kitlajtolkueptoyaj Escrituras Hebreas ipan seyok tlajtoli.

9. 1) ¿Kenijkatsa nopa Septuaginta uan sekinok biblias kinpaleuik katli kinekiyayaj kipouasej toTeotsij iTlajtol? 2) ¿Tlake textos tlauel mitspaktia tlen Biblia?

⁹ Nopa Septuaginta kinpaleuik katli kamanaltiyayaj griego ma kikuamachilikaj Escrituras Hebreas. ¡Nelia tlauel yolpajkej kema kikajkej o kipojkej toTeotsij iTlajtol ipan se tlajtoli tlen kikuamachiliyayaj! Teipa, nochi Biblia o san tlajko kitlajtolkuepkej ipan sekinok tlajtoli tlen miakej kitekiuiyayaj, kej siríaco, gótico uan latín. Inijuantij tlauel kipatiitakej toTeotsij iTlajtol pampa ueliyayaj kipouaj uan kikuamachiliyayaj. Uan uelis nojkia kinpaktiyaya se keski textos, kej tojuantij tlauel techpaktia se keski (xijpoua Salmo 119:162-165). Uajka, maske tlajtoli mopatlatiualajtok, toTeotsij iTlajtol amo tleno kipanotok.

10. ¿Kenke kema itstoya John Wyclef miakej amo kipixtoyaj se Biblia?

¹⁰ Kemantika, se keskij maseualmej katli kipixtokej tlanauatili amo kinektokej tlen ueli maseualmej ma kipiakaj yon ma kipouakaj Biblia. Maske kiampa panotok, katli nelia kipatiitaj Biblia kichijtokej kampeka kitlajtolkuepasej uan kiampa nochi ma kipiakaj se. Kej nopa kichijki John Wyclef, katli itstoya ipan siglo 14 ipan altepetl Inglaterra. Ya kinekiyaya nochi maseualmej ma kipouakaj Biblia. Ipan nopa tonali san se keskij kipixtoyaj Biblia. ¿Kenke sekinok amo kipixtoyaj se? Pampa amo ueliyayaj kikouaj. Ipan nopa tonali  san kiixkopinayayaj, yeka tlauel patiyo kinamakayayaj. Nojkia pampa miakej amo ueliyayaj tlapouaj. Maske ipan iglesias kinpouiliyayaj textos, amo kikuamachiliyayaj pampa kitekiuiyayaj nopa Biblia Vulgata, ipan tlajtoli latín, katli ayokmo motekiuiyaya ipan nopa tonali. ¿Kenijkatsa maseualmej ueliskiaj kikuamachilisej nopa yejyektsitsij tlamachtili tlen kipia toTeotsij iTlajtol? (Prov. 2:1-5).

11. ¿Kenijkatsa tlapaleuik nopa Biblia katli John Wyclef kitlajtolkuepki?

¹¹ Ipan xiuitl 1382, kiski se Biblia ipan inglés katli John Wyclef uan iuampoyouaj kitlajtolkuepkej. Nopa Biblia tlauel kinpaktik katli kitokiliyayaj Wyclef, tlen kinixmatiyayaj kej lolardos. Inijuantij tlauel kipatiitayayaj toTeotsij iTlajtol. Ikxinejnenkej ipan Inglaterra uan yauiyayaj ipan nochi pilaltepetsitsij. Kinpouiliyayaj maseualmej uan kinkauiliyayaj se amatlajkuiloli kampa kiixkopintoyaj se keski textos. Tlauel kuali tlen kichijkej pampa nopa kinpaleuik maseualmej sampa ma kinekikaj kimatisej tlen toTeotsij iTlajtol tlamachtia.

12. ¿Tlake kichijkej katli tlayakanayayaj ipan Iglesia?

¹² Katli tlayakanayayaj ipan Iglesia tlauel kinkualankaitakej Wyclef uan iuampoyouaj, uan amo kinejkej kiitasej nopa Biblia. Tlauel kintlatsakuiltijkej lolardos uan kitsontlamiltijkej nochi biblias tlen Wyclef kichijchijtoya. Uan kema ya miktoya, kiijtojkej kiixpanotoya toTeotsij uan kiijtojkej kikualankaitak Iglesia, yeka kikixtijkej kampa kitoktoyaj uan kitlatijkej, uan ikuanexo kitepejkej ipan ueyatl Swift. Maske kiampa kichijkej, miakej maseualmej nojua kinekiyayaj kipouasej uan kikuamachilisej Biblia. Kej panotiajki xiuitl, ipan Europa uan kampa ueli ipan Tlaltipaktli, kitlajtolkuepkej uan kimoyajkej Biblia, kiampa nochi maseualmej kipixtoskiaj se tlen ueliskia kikuamachilisej.

13. ¿Tlake tijmatij, uan kenke kichiua kuali ma titlaneltokakaj?

¹³ Maske toTeotsij kichijki ma moijkuilo Biblia, amo kiijtosneki yaya kinyakanki katli kitlajtolkuepkej Septuaginta,  nopa Biblia tlen Wyclef kitlajtolkuepki o nopa King James Version o seyok Biblia tlen kitlajtolkuepkej. Maske amo ya kinyakanki, nopa biblias uan sekinok tlen kitlajtolkuepkej kichiua ma tijmatikaj Jehová nelia kichijtok tlen kitenkajki, pampa iTlajtol nojua tijpiaj ipan ni tonali. Ni kichiua kuali ma titlaneltokakaj ipan Jehová pampa tijmatij temachtli kichiuas nochi tlen kitenkajtok (Jos. 23:14).

14. ¿Tlake tijchiuaj kema timomachtiaj Biblia?

¹⁴ Kema tikitaj kenijkatsa toTeotsij kimanauijtok iTlajtol, kichiua kuali ma titlaneltokakaj ipan ya uan nojua tlauel ma tikiknelikaj. * ¿Kenke Jehová techmakak iTlajtol uan kiijtok nochipa eltoskia? Pampa tlauel techiknelia, uan techmachtia pampa kineki kuali ma tiitstokaj (xijpoua Isaías 48:17, 18). Yeka tojuantij nojkia tlauel tikikneliaj uan tijneltokaj tlen technauatia (1 Juan 4:19; 5:3).

15. ¿Tlake tikitasej ipan nopa seyok tlamachtili?

¹⁵ Tlaj tijpatiitasej toTeotsij iTlajtol, uajka tijnekisej kuali timomachtisej. ¿Tlake moneki tijchiuasej tlaj tijnekij tijpouasej Biblia uan ma techpaleui? ¿Kenijkatsa uelis tikinpaleuisej maseualmej nojkia ma kipatiitakaj? ¿Tlake uelis kichiuasej toikniuaj katli tlamachtiaj ipan tlanechikoli tlaj kinekij tlamachtisej san tlen toTeotsij iTlajtol kiijtoua? Tijnankilisej ni tlajtlanili ipan nopa seyok tlamachtili.