Ir al contenido

Ir al índice

¿Tlake techmachtia tlen onka?

¿Tlake techmachtia tlen onka?

Nochi tlen eltok ipan iluikaktli, kichiua ma mosentlachilikaj astrónomos pampa nama onka miak tepostli tlen ika kitlachiliaj. ¿Tlake kiitstokej?

Nochi tlen eltok ipan iluikaktli kuali kitejtekpantokej. Nopa pilamochtsi Astronomy kiijtok: “Nochi galaxias tlen eltok ipan iluikaktli, kuali kintejtekpantokej uan kintlalijtokej kej ipan se matlatl”. ¿Kenke kuali motejtekpantokej? Ixtlamatinij kiijtouaj eltok se tlamantli tlen amo aka ueli kiita, tlen kiixmatij kej: materia oscura. Ni eli kejuak “imajmakuayo se kuauitl tlen amo nesi” tlen kintlalantok “galaxias, cúmulos de galaxias uan supercúmulos de galaxias” uan kichiua ma motejtekpanakaj.

¿Kenke tlen eltok ipan iluikaktli kuali motejtekpantok? ¿Iselti kuali motlajtlalik? Ma tikitakaj tlen kiijtok Allan Sandage, se ixtlamatketl katli kineltokayaya toTeotsij. Ipan siglo veinte, ya tlauel kiixmatiyayaj uan kitlepanitayayaj.

Ya kiijtok: “Na nimoiljuia amo iselti kuali motlajtlalik tlen eltok ipan iluikaktli. Nimoiljuia itstok se akajya katli kiampa kichijki”.

Tlen eltok iluikaktli kuali kichijchijtokej, yeka tiitstokej. Ximoiljui ipan nopa tlamantli tlen ixtlamatinij kitokaxtiaj fuerza nuclear débil. Nopa kipaleuia Tonati nochipa ma tlauijto. Tlaj nopa fuerza nuclear débil amo tlauel kipixtoskia chikaualistli, Tonati amo kema eltoskia. Uan tlaj kipixtoskia miak chikaualistli, uajka Tonati ayokmo eltoskia.

Amo san fuerza nuclear débil tlapaleuijtok ipan iluikaktli, nojkia onka sekinok tlamantli tlen kichiua ma tiitstokaj. Nopa científico Anil Ananthaswamy, kiijkuilok ipan se amochtli tlaj nochi nopa tlamantli tlen tlapaleuia amo kuali eltoskia, uajka “amo kema mochijchijtoskiaj sitlalimej, planetas uan galaxias; uan amo kema tiitstoskiaj”.

San ipan Tlaltipaktli uelij itstokej maseualmej. Tlaltipaktli kipia tlen kiyaualoua, onka atl uan metstli tlen amo tlauel ueyi yon pilsiltsi, uan nopa kipaleuia amo ma chikoetia Tlaltipaktli. Nopa pilamochtsi National Geographic kiijtoua: “San ipan Tlaltipaktli onka tlali, atl, xiuitl, tlapialmej uan sekinok tlamantli. Nochi ni kinextia san nikaj uelis tiyoltosej”. *

Se ixtlamatketl kiijtoua nopa sistema solar eltok “kampa amo tleno onka”, ipan nopa galaxia kampa tiitstokej. Yeka, onka nemilistli ipan Tlaltipaktli. Tlaj eltoskia ininnechka sekinok sitlalimej, uelis tlatlajko tlen nopa galaxia o iyekapa, nopa kichiuaskia amo ma tiitstokaj. Ixtlamatinij kiijtouaj tiitstokej ipan zona de habitabilidad galáctica, pampa uelij tiyoltokej.

Nopa físico Paul Davies katli tlauel kuali kiixmati tlen eltok ipan iluikaktli uan tlen tlapaleuia kuali ma elto, kiijtok: “Tiitstokej amo san pampa kiampa kinejkej kichiuasej, iselti yolki nochi tlen onka o iselti pejki [...]. Techchijchijkej pampa kinekiyayaj ma tijchiuakaj se tlamantli tlen ipati”. Paul Davies amo tlamachtia toTeotsij kichijchijki nochi tlen onka yon techchijchijki. Uan ta, ¿tlake timoiljuia? Ni kinextia kinekiyayaj ma tiitstokaj pampa kuali kichijchijkej iluikaktli uan Tlaltipaktli. Uajka, ¿kinamiki tijneltokasej se akajya techchijchijki? *

^ Tlen kiijtoua National Geographic amo tlamachtia toTeotsij kichijchijki Tlaltipaktli uan maseualmej. San kiijtoua Tlaltipaktli kuali kej eltok uan yeka tiitstokej.

^ Paul Davies: La mente de Dios (trad. Lorenzo Abellanas Rapun), 1993.