1-3. ¿Keyej Pablo yajki Corinto, uan toni xa kitekipachouaya?

 KEMEJ itech itamian xiuit 50, Pablo yetok Corinto, se xolal kampa miakej youij takouatij uan tanamakatij. Ompa nemij miakej griegos, romanos uan judíos. a Sayoj ke yejua amo yajki ompa para tanamakas oso tekitis, ta yajki para kiteixmatiltis itaixyekanalis Dios. Moneki kipias kani mokauas uan amo kichia maj oksekin kitekipanokan. Amo kineki maj oksekin kiitakan ke kemej tamachtia ika itajtol Dios, moneki kimakaskej tomin. ¿Toni kichiuas?

² Yejua uelia kinchijchiuaya takenkalmej. Kinmachijchiuaya uan ouij katka. Maski ijkon, ika tekitiskia para moixpanoltis. Sayoj ke itech se xolal kampa miakej nemij uan tekitij, ¿uelis kiajsis tekit uan kani mokauas? Maski nejin xa kitekipachoua, kimati ke tanojnotsalis, yejua tekit tein moneki kitayekanaltis.

³ Nesi ke Pablo uejkauak mokauak ompa Corinto, uan kuali kikakkej keman tanojnotsak. Maj timomachtikan nochi tein kichiuak keman ompa yetoya, uan maj tikitakan keniuj techpaleuia maj tikteixmatiltikan itaixyekanalis Dios kampa titanojnotsaj.

4, 5. 1) Keman Pablo yetoya Corinto, ¿kani mokauaya, uan keniuj motekipanouaya? 2) ¿Keyej Pablo uelia kinchijchiuaya takenkalmej?

⁴ Keman Pablo ajsik Corinto, kiixmatik Áquila, akin katka judío, uan no isiuatsin Priscila, akin no moixmatia kemej Prisca. Yejuan semi tetasojtayaj uan kuali kinseliayaj oksekin. Nemiaj Roma, sayoj ke yajkej Corinto porin tekiuaj Claudio “tanauatijka maj nochin judíos kisakan de Roma” (Hech. 18:1, 2). Yejuan kipaleuijkej Pablo. Biblia kijtoua: “Kemej sayoj se taman ika tekitiaj, mokauak ininchan uan iniuan tekitik. Yejuan kichijchiuayaj takenkalmej uan ika motekipanouayaj”  (Hech. 18:3). Pablo mokauak ininchan keman tanojnotstinemia Corinto, uan xa ompa kijkuiloj seki cartas tein axkan moajsij itech Biblia. b

⁵ Maski Pablo kiselijka se kuali nemachtil porin Gamaliel kimachtijka, no kinchijchiuaya takenkalmej. ¿Keyej Pablo no uelia tekitia ika nejon? (Hech. 22:3). Nesi ke judíos akin nemiaj itech nejon tonalmej, amo kiitayaj ke tepinaujtij katka maj ininkoneuan momachtianij tekitiskej ika teisa tamachijchiualis maski no kiseliayaj se kuali nemachtil. Kemej tikitanij, Pablo katka de Tarso, tein pouia Cilicia. Ompaka semi kikuiaj se tasal tein monotsaya cilicium tein ika kichijchiuayaj takenkalmej. Yejua ika xa Pablo momachtij nejin tekit keman katka telpoch. Ouij katka se kinchiuas takenkalmej. Xa monekia kitejtekiskej uan kijtsomaskej nejin tasal tein takuauak katka, oso monekia kichijchiuaskej nejon tasal.

6, 7. 1) ¿Keniuj Pablo kiitaya tekit, uan keniuj tikmatij ke Áquila uan Priscila no ijkon kiitayaj? 2) ¿Keniuj tiitekitikauan Dios tikchiuaj kemej Pablo, Áquila uan Priscila?

⁶ Pablo amo kiitaya ke okachi tayekantoya tekitis para kitanis tomin. Ta sayoj ika moixpanoltiaya para uelis tamachtis “ikuali tajtoluan Dios” uan amo tajtanis tomin (2 Cor. 11:7). Uan Áquila uan Priscila akin kuali mouikayaj iuan Dios, no ijkon kiitayaj tekit kemej Pablo. Yejuan kikaujkej inintekiuj uan yajkej iuan Pablo itech xiuit 52, keman kisteuak de Corinto uan yajki Éfeso. Ompa kipiayaj ininchan kampa mosentiliayaj tokniuan (1 Cor. 16:19). Satepan, yajkej Roma uan de ompa oksepa mokepkej Éfeso. Yejuan kitayekanaltiayaj itaixyekanalis  Dios, uan kitemouayaj kinpaleuiskej oksekin para maj kuali yetonij. Yejua ika “nochin tokniuan akin amo judíos” semi kintasojtayaj (Rom. 16:3-5; 2 Tim. 4:19).

⁷ Itech nejin tonalmej itekitikauan Jehová kichiuaj kemej Pablo, Áquila uan Priscila. Maski semi tanojnotsaj, no chikauak tekitij para kipiaskej tein ika moixpanoltiskej (1 Tes. 2:9). Kemej tein kichiuaj miakej precursores akin tekitij seki tonalmej oso seki metsti para ika moixpanoltiskej, uan ijkon kitayekanaltiaj tein yejuan kiitaj ke okachi moneki: kiteixmatiltiskej itajtol Dios. Uan no, ijkon kemej Áquila uan Priscila, miakej tokniuan kiixtaliaj kiyoleuaskej tokniuj takalpanojkej ininchan. Uan keman ijkon kinseliaj tokniuan, yolpakij uan moyolchikauaj (Rom. 12:13).

8, 9. ¿Toni kichiuak Pablo keman judíos kiixnamikkej, uan kani yajki para kisentokas tanojnotsas?

⁸ Maj tikitakan okse taman tein kinextia ke Pablo sayoj tekitia para motekipanos uan kisentokas tanojnotsas. Silas uan Timoteo akin yetoyaj Macedonia kiajsitoj Pablo ompa Corinto uan kiuikilijkej tein tokniuan ika kipaleuijkej (2 Cor. 11:9). Keman kimaktilijkej nejon, yejua niman “senkis motemakak kiteixmatiltis itajtol Dios” (Hech. 18:5). Sayoj ke judíos kisentokayaj kiixnamikiaj. Amo kineltokayaj tein kinmachtiaya ke Cristo ueliskia kinmakixtis. Yejua ika Pablo kitsetseloj itasal para kinnextilis ke amo itajtakol katka tein kinpanoskia, uan kinyekiluij: “Namejuan namotajtakol komo amo namakisaj, amo nejua notajtakol. Desde axkan nikinnojnotsati akin amo judíos” (Hech. 18:6; Ezeq. 3:18, 19).

⁹ Biblia kijtoua ke Pablo kisak de kampa taueyichiuayaj judíos. Komo ijkon, ¿kani tanojnotsaya? Yejua ajsito ichan Ticio Justo akin xa kiselijka inintamachtilis judíos, uan ichan yetoya tanakastan de kampa taueyichiuayaj (Hech. 18:7). Maski Pablo kisentokak nemik ichan Áquila uan Priscila keman yetoya Corinto, ompa ichan Ticio Justo kiteixmatiltiaya itajtol Dios.

10. ¿Keniuj tikmatij ke Pablo kisentokak kinmachtij akin katkaj judíos?

¹⁰ Keman Pablo kijtoj ke kinnojnotsaskia akin amo judíos, amo kijtosnekik ke amo kinmachtiskiaok akin kinekiskiaj kikakiskej judíos oso akin kiselijkaj inintamachtilis. Kimachtij “Crispo, akin taixyekanaya kampa taueyichiuaj judíos”. Yejua uan “nochin akin nemiaj ichan taneltokakej itech toTekotsin”. Uan nesi ke miakej akin yayaj kampa taueyichiuayaj judíos kichiujkej kemej Crispo, porin Biblia kijtoua: “Miakej akin kayomej Corinto akin kikakkej kuali tanauatilmej peujkej taneltokaj uan moauiaj” (Hech. 18:8). Axkan ichan Ticio Justo peujkej mosentiliaj yankuikej tokniuan de Corinto. Komo Lucas kijkuiloj nejin ijkon kemej panotiajki (kemej momattoya kichiuas), nejin kijtosneki ke nejon judíos oso akin kiselijkaj inintamachtilis judíos, mochiujkej imomachtijkauan Jesús satepan ke Pablo kitsetseloj itasal. Nejon kijtosneki ke Pablo ika miak pakilis kitapouiaya itajtol Dios akin kinextiaya ke kinekia momachtis.

11. Kemej Pablo, ¿toni tikchiuaj para tikinpaleuiskej akin pouij itech taneltokalismej kampa kijtouaj ke kichiuaj kemej Cristo?

¹¹ Axkan tonalmej miakej pouij itech taneltokalismej kampa kijtouaj ke kichiuaj kemej Cristo uan kichiuanij maj kineltokakan tein ompa tamachtiaj, uan itech seki taneltokalismej kintemotij akin uelis pouiskej iniuan. Sekin miak xiujmejya ompa pouinij. Miakej akin kijtouaj ke kichiuaj kemej Cristo kitayekanaltiaj costumbres,  ijkon kemej judíos akin nemiaj Corinto. Tejuan, ijkon kemej kichiuak Pablo, tiktemouaj tikinnojnotsaskej para tikinpaleuiskej maj kiyekajsikamatikan tein kilerouanij itech Biblia. Maski yejuan amo kinekiskej maj titanojnotsakan oso techixnamikiskej akin kinixyekanaj, amo timosenkauaj. Tikmatij ke ompa yetokej miakej akin yekmelauj kinekij kiixmatiskej Dios. “Semi chikauak kitekitiliaj Dios, sayoj ke amo yekmelauj kiajsikamatij tein Dios kineki” (Rom. 10:2). ¡Maj tikintemokan!

12. ¿Toni tein kualtsin Jesús kiluij Pablo?

¹² Pablo xa amo kimatia ox uejkauaskiaok oso niman yaskiaya de Corinto. Sayoj ke se youak Jesús kiluij toni monekia kichiuas: “Amo ximoui. Xiksentoka xitanojnotsa uan amo ximosenkaua, porin nejua nietok mouan uan amo akin mitsteuis nion mitskojkokos. Onkakej miakej itech nejin ueyi xolal akin notech taneltokaskej” (Hech. 18:9, 10). ¡Semi kualtsin tein Jesús kiluij Pablo! Jesús kiluij ke kiyekpiaskia uan ke ompa moajsiaj miakej akin kinekiskiaj momachtiskej. Yejua ika, Pablo “mokauak ompa se xiuit uan tajko kinmachtijtoya itajtol Dios” (Hech. 18:11).

13. ¿Toni xa kielnamikik Pablo keman motokijtiaya ininixpan tamelauanij? ¿Keyej kimatia ke amo teyi kipanoskia?

¹³ Keman Pablo kiuikaya se xiuit ompa Corinto, kipanok se taman tein kinextilij ke Jesús kipaleuijtoya. Nejin panok keman “judíos moyektenkaujkej kiixnamikiskej Pablo uan kiuikakej kampa motaliaj tamelauanij” (Hech. 18:12). Sekin kijtouaj ke kampa motaliayaj tamelauanij katka se plataforma, tein chijchiujtoya ika istak marmol uan azul tein kikualtsintilijkej ika seki taman. Uan iixpan plataforma uelia mosentiliayaj miakej. Taixmatinij kijtouaj ke amo uejka yetoya de kampa taueyichiuayaj judíos uan ompaka no yetoya ichan Ticio Justo. Keman Pablo ajsitiaya kampa yetoyaj tamelauanij, xa kielnamikik  keman kimiktijkej Esteban, yekinika imomachtijkauj Cristo akin kimiktijkej, uan yejua (akin kiixmatiaj kemej Saulo) kiitak ke kuali yetoya maj kimiktianij (Hech. 8:1). ¿No kimiktiskiaj Pablo? Amo, porin Jesús kiluijka ke kiyekpiaskia (Hech. 18:10).

14, 15. 1) ¿Ika toni judíos kiteluilijkej Pablo, uan keyej Galión kiixtalij maj amo kimelauakan? 2) ¿Toni kipanok Sóstenes, uan toni xa kichiuak satepan?

¹⁴ ¿Toni panok keman Pablo ajsik ininixpan tamelauanij? Tamelaujkej katka Galión, akin tekiuajtia ompa Acaya uan iikniuj katka Séneca, se tamatkej akin semi kiixmatiaj ompa Roma. Judíos kiteluilijkej Pablo: “Nejin takat kitemojtok kintaneltoktis nochin para maj kiueyichiuakan Dios kemej amo kijtoua totanauatil” (Hech. 18:13). Kipantijtoyaj ke kitapanauilijtoya tanauatil, porin kichiuaya maj oksekin kitojtokakan Cristo. Sayoj ke Galión, kiitak ke Pablo amo kichiuak “teisa tein amo kuali oso kitapanauilij tanauatil” (Hech. 18:14). Uan no, Galión amo kinekia mokalakis itech ininkuejmol judíos. Yejua ika Pablo nion monekik motajtouis: Galión kiixtalij ke amo kiitaskia tein ika kiteluiliayaj Pablo. Judíos semi kualankej uan kikitskijkej Sóstenes, xa akin kiixpatak Crispo kemej taixyekankej kampa taueyichiuayaj judíos, “uan peujkej kimagaj iixpan Galión” (Hech. 18:17).

¹⁵ ¿Keyej Galión kikauak maj kimagakan Sóstenes? Xa porin kinemiliaya ke Sóstenes kinixyekanaya akin kiixnamikiaj Pablo, yejua ika kuali kiitak maj kimagakan. Maski ijkon, panok se taman tein kuali porin seki xiujmej satepan, keman Pablo kintitanilij se carta akin nemiaj Corinto, Pablo ika tajtoj aksa akin monotsaya Sóstenes uan kiluia tokniuj (1 Cor. 1:1, 2). ¿Yejua Sóstenes akin kimagakej? Komo kemaj, tein kipanok xa kipaleuij maj mochiua imomachtijkauj Jesús.

16. ¿Keyej no techpaleuia tein Jesús kiluij Pablo?

¹⁶ Kemej tikitakejya, Jesús kiluij Pablo: “Amo ximoui. Xiksentoka xitanojnotsa uan amo ximosenkaua, porin nejua nietok mouan” (Hech. 18:9, 10). ¿Kemanian Jesús kiluij nejon? Satepan ke judíos amo kiselijkej tein Pablo tamachtiaya. Tejuan no moneki tikelnamikiskej nejon tein Jesús kijtoj, okachiok keman sekin amo kinekij techkakiskej. Maj tikelnamikikan ke Jehová kimati tein oksekin kinemiliaj uan kimachiliaj, uan kichiua maj iuan motokikan akin yekmelauj kinekij kiixmatiskej (1 Sam. 16:7; Juan 6:44). Nejon techolinia maj tiknekikan tiksentokaskej titanojnotsaskej. Uan no, nochi xiujmej miles moauiaj, nejon kijtosneki ke sejse tonal moauiaj cientos uan mochiuaj tokniuan. Komo tikinmachtiaj “akin nemij itech nochi taltikpak para maj” mochiuakan imomachtijkauan Jesús kemej yejua tanauatij, kichiuas tein kijtoj: “Nejua nochipa nietos namouan hasta keman tantiasya tein mochiujtok itech taltikpak” (Mat. 28:19, 20).

17, 18. ¿Toni xa kielnamiktiaya Pablo keman yajtoya para Éfeso?

¹⁷ Amo tikmatij ox tein kichiuak Galión tapaleuij maj amo kisentokakan kintajyouiltikan tokniuan de Corinto. Sayoj tikmatij ke Pablo mokauak ompa “seki tonalmejok” uan satepan monauatij iniuan tokniuan. Ipeujyan xiuit 52 kiixtalij yas ika barco ompa Cencreas, tein yetoya kemej 11 kilómetros de Corinto, para ajsis Siria. Keman yetoya Cencreas, Pablo “kitekik itson para kichiuas tein motenkaujka iuan Dios” (Hech. 18:18). c Satepan yajki iuan Áquila uan Priscila, kipanauijkej ueyiat Egeo para ajsiskej Éfeso tein pouia Asia Menor.

¹⁸ Itech ojti, Pablo xa kielnamiktiaya nochi tein kipanok keman tanojnotstinemik se xiuit uan tajko ompa Corinto. Kipanoka miak taman tein kualtsin uan nejon kiyolpaktiaya. Kichiuak se kuali tekit. Ompa Corinto mochiuak se nechikol uan mosentiliayaj ichan Ticio Justo. Miakej mochiujkej imomachtijkauan Jesús kemej Ticio Justo, Crispo uan nochin akin nemiaj ichan. Kintasojtaya porin kinpaleuij maj kitojtokakan Cristo. Satepan, kintajkuilouilij uan kiniluij ke yejuan katkaj kemej yeskia se amatajkuilol tein ijkuiliujtoya itech iyolo. Tejuan no tikintasojtaj akin tikinpaleuiaj maj no kitasojtakan Jehová. ¡Semi tiyolpakij keman tikinitaj nejin tokniuan, akin kemej yeskiaj “amatajkuilolmej kampa kuali” toka tajtouaj! (2 Cor. 3:1-3).

19, 20. Keman Pablo ajsik Éfeso, ¿toni niman kichiuak, uan keniuj uelis tikchiuaskej kemej yejua?

¹⁹ Keman Pablo ajsik Éfeso, niman peuak tanojnotsa. “Kalakik kampa taueyichiuaj judíos uan peuak kinmachtia uan kinpaleuia maj kiajsikamatikan Tajkuilolamatsin” (Hech. 18:19). Ijkuak amo uejkauak yetoya itech xolal. Maski akin nemiaj Éfeso “kiluijkej maj mokaua seki tonalmej, amo kinekik, ta iniuan monauatijteuak uan kiniluij: ‘Komo Jehová kineki, oksepa namechitas’” (Hech. 18:20, 21). Pablo kimatia ke miakej monekiaok kinixmatiltis itajtol Dios ompa Éfeso. Uan kijtoj ke kemaj mokepaskia sayoj komo Jehová kinekia. Tejuan no uelis tikchiuaskej kemej yejua. ¿Keniuj? Semi kuali maj tikixtalikan okachi tiktekitiliskej Jehová, sayoj ke maj no tikijtokan ke tikchiuaskej tein tikixtaliaj komo Jehová kineki (Sant. 4:15).

²⁰ Pablo kinkauak Áquila uan Priscila ompa Éfeso, uan ompa yajteuak ika barco para Cesarea. Nesi ke “pankisak” hasta Jerusalén uan kintajpaloto tokniuan akin ompa nemiaj. Ompa ajsito Antioquía tein pouia Siria. Ijkon Pablo kitamiltij keman ika ojpa tanojnotsato kemej misionero. ¡Kichiuak se kuali tekit! Axkan tikitaskej tein kipanok keman ika expa tanojnotsato kemej misionero.