UELISKIA POLIUIS. Miakej tayekananij itech política uan itech taneltokalis kitemojkej kichiuaskej tein amo kijtoua Biblia. Miakej, kikuikej tanauatil tein kipiayaj uan kichiujkej maj amo akin kipia se Biblia, maj amo kiamakixtikan oso maj amo kitajtolkepakan. Maj tikitakan ome taman kemej kichiujkej:

• Kemej itech xiuit 167 achto itech totonaluan, Tekiuaj Antíoco Epífanes akin ualeuaya itech ichankauan Seleuco, tanauatij maj kiixpolokan Amatajkuilolmej itech tajtol Hebreo porin kinekia kinchikaujkauis judíos maj kiselikan taneltokalis tein kipiayaj griegos. Tatemojkej Heinrich Graetz, kijtoua ke itapaleuijkauan “kitsajtsayanayaj uan kinchichinouayaj kampa kinajsiaj amatajkuilolmej tein tetekuiniujtoyaj kampa ijkuiliujtoya Tanauatil uan kimiktiayaj akin kiajsiaj ke kiixtajtoltijtoya porin kitemouaya maj kiyolchikaua uan maj kiyolseui”.

• Kemej 800 xiujmej achto, seki taixyekananij itech taneltokalis amo kuali kiitayaj maj taneltokanij kiteixmatiltikan tein Biblia tamachtia uan amo tein kineltokaj católicos. Komo kiajxiliayaj se taneltokakej amatajkuilolmej tein amo yeskia amatajkuilol Salmos itech tajtol latín kiteiluiliayaj ke katka se taixnamikkej. Itech se nechikol tein kipiakej tayekananij itech taneltokalis tanauatijkej ke itech sejse tiopan seki takamej monekia kichiuaskej nejin: “Maj kintemokan ika nejmachkayot taixnamikinij [...] itech nochi kalmej uan itech kalmej tein moajsij taltampa kampa kinemiliskiaj ke moajsiskiaj taixnamikinij. [...] Itech kali kampa kiajsiskiaj se taixnamikkej monekia kiixpoloskej”.

Komo akin kinekiaj kiixpoloskej Biblia kichiuaskiaj, amo moajsiskia axkan.

KENIUJ MOAJSI HASTA AXKAN. Tekiuaj Antíco okachi kiixnamikik xolal Israel. Sayoj ke, judíos mokaltalitoj itech okseki altepemej. Taixmatinij kiixejekouaj ke itech yekinika siglo panoua 60% judíos amo nemiajok ompa Israel. Kampa taueyichiuayaj kipiayaj amatajkuilolmej; tein xiujmej satepan no kikuikej oksekin, hasta akin kichiuayaj kemej Cristo (Hechos 15:21).

Kemej 800 xiujmej achto, akin kitasojtayaj Biblia kisentokakej kitajtolkepkej uan kipanoltijkej itech okseki amamej maski kinixnamikiaj. Achto ke nesiskia tepos tein ika kikixtiaj amaixmej kemej itech itajkotian siglo quince, nesi ke moajsiajya seki amatajkuilolmej tein kipia Biblia itech 33 tataman tajtolmej. Itech nejon xiuit uan hasta axkan, okachi ijsiujka moamakixtij uan motajtolkepak Biblia kemej amo keman mochiujtoya.

KENIUJ TAPALEUIJ. Maski uejueyi tekiuanij uan taixyekananij itech taneltokalis kitemouanij kiixpoloskej, Biblia yejua amatajkuilol tein okachi momoyaua uan tein okachi motajtolkepani. Itech miak altepemej kikuinij seki taman tein kijtoua Biblia itech inintajtol uan keman kiixtaliaj tanauatilmej, uan kinpaleuiani tel miakej millones.