1, 2. ¿Toni itech tanemiliaj sekin keman kikakij tajtol xochital?

TEL kualtsin tein panok nejon tonal. Miakej tokniuan akin uejuejka kayomej yajkaj se ueyi nechikol tein mochiuak Seúl (Corea). Keman tamik, tokniuan akin ompa kayomej kinyoualojkej uan keman monauatiayajya moiluiayaj: “Timoitaj itech Xochital”. ¿Toni kijtosnekiaj?

² Axkan, keman taltikpakneminij kikakij tajtol xochital kinemiliaj miak taman. Sekin kijtouaj ke sayoj se takochitalis. Oksekin itech tanemiliaj kampa takualtsinkan kampa tel onkak xochit. Sayoj ke ¿toni tikonnemilia ke kijtosneki Xochital? ¿Se taman tein mochiuasok?

3. ¿Kani itech Biblia yekinika ika motajtoua Xochital?

³ Itech Biblia ika motajtoua se xochital tein onkaya ne uejkauj uan se tein onkas satepan. Peua ika motajtoua xochital itech yekinika amatajkuilol tein kipia Biblia. Biblia católica Scío de San Miguel, tein motajtolkepak keman moajsia itech tajtol latín, kijtoua itech Génesis 2:8: “Kichijchiujka toTeko Dios se xochital tein teyolpaktia keman peuak nochi: kampa kitalij takat, akin kichijchiujka”. Itech tajtol hebreo tein ika moijkuiloj Biblia, nejin tajkuilol kijtoua “xochital tein moajsia Edén”. Tajtol Edén kijtosneki “Yolpakilis”, uan nejon tokayit kitelnamikia. Onkaya miak taman  tein se kikuas, tel takualtsinkan katka uan yolseujkanemiaj taltikpakneminij uan tapialmej (Gén. 1:29-31).

4. ¿Keyej ueli tikijtouaj ke katka se xochital tal tein moajsia Edén?

⁴ Keman tajtol hebreo xochital mokepak itech tajtol griego mokuik tajtol parádeisos. Se amatajkuilol kijtoua ke keman se akin tajtouaya griego kikakia nejon tajtol, itech tanemiliaya se parque kampa tel taueyika uan takualtsinkan kampa amo onkaya tein amo kuali, kampa onkayaj uejueyi koujmej tein kitemakayaj tataman takilot, uan onkaya chipauak at uan ompa atenoj onkaya xiuit kampa takuayaj tataman tapialmej (Cyclopaedia, tein kichijchiujkej M’Clintock uan Strong; no xikonita Génesis 2:15, 16). Nejin techpaleuia maj tikajsikamatikan keyej ueli tikijtouaj ke tal tein moajsia Edén katka se xochital.

5, 6. 1) ¿Keyej Adán uan Eva amo uelikok nenkej itech Xochital? 2) ¿Toni xa uelis motajtanis aksa?

⁵ Dios kintalij Adán uan Eva itech se xochital kemej nejon, sayoj ke satepan kinkixtij porin amo tatakamatkej. Amo ueliskiajok nemiskej itech Xochital uan nion no ininkoneuan (Gén. 3:23, 24). Amo akin nemikok ompa hasta keman ixpoliuik, tein nesi mochiuak itech Tetsaujkakiouit.

⁶ Xa aksa motajtanis ox oksepa onkas se xochital. ¿Toni kinextiaj tajkuilolmej? ¿Onkak keyej tikneltokaskej ke uelis tinemiskej itech se xochital iniuan akin tikintasojtaj? ¿Ueliskia tikmelauaskej keyej senkis tikneltokaj ke onkas se xochital?

7, 8. 1) ¿Toni motenkauak Jiova iuan Abrahán? 2) ¿Toni xa itech tanemilij Abrahán keman Dios kichiuak nejin netenkaualis?

⁷ Itech Biblia uelis tikajsiskej tanankililmej, porin kichiuak maj moijkuilo akin kichijchiuak yekinika Xochital. Kemej neskayot, ompa moijtoua ke Jiova kiluij Abrahán ke kinmiakiltiskia ikoneuan “kemej xal tein onkak ueyi atenoj”. Uan no, iuan motenkauak nejin tein motelneki: “Ika mokoneuan kiseliskej tatiochiualis nochin altepemej tein moajsij itech taltikpak porin tikakini notajtol” (Gén. 22:17, 18). Seki xiujmej satepan, Jiova no motenkauak nejon iuan ikoneuj Abrahán uan iixuiuj (xikonixtajtolti Génesis 26:4; 28:14).

⁸ Itech Biblia amo teyi kinextia ke Abrahán kinemilij ke taltikpakneminij nemiskiaj iluikak. Yejua ika, keman Dios kiluij ke “nochi altepemej itech taltikpak” kiseliskiaj tatiochiualis, taixejekol maj itech tanemiliani taltikpak. ¿Toni okseki taman itech Biblia kinextiaj ke onkas se xochital?

9, 10. ¿Toni okseki netenkaualismej kichiuaj maj tikneltokakan ke onkas se xochital?

⁹ David, akin ualeuaya itech ichankauan Abrahán, ika tajtoj keman amo nemiskiajok akin amo yolkualmej (Sal. 37:1, 2, 10). Kijtoj ke “akin yolnejmachmej ininaxkatis taltikpak uan yolpakiskej porin kipiaskej ueyi yolseuilis”. Uan no kijtoj: “Akin yolmelaujkej ininaxkatis taltikpak, uan ompa nemiskej nochipaya” (Sal. 37:11, 29; 2 Sam. 23:2). ¿Keniuj kinpaleuij nejin netenkaualis akin kinekiaj kichiuaskej itanejnekilis Dios? Kinpaleuij maj kineltokanij ke satepan onkas se xochital kemej tein moajsia Edén, porin sayoj akin yolmelaujkej nemiskej itech taltikpak.

¹⁰ Satepan, miakej israelitas akin kijtouayaj kiueyichiuayaj Jiova kikaujkej. Yejua ika, yejuatsin kikauak maj babilonios moaxkatilianij ininxolal, maj kiixpolouanij uan maj miakej kinuikanij Babilonia (2 Crón. 36:15-21; Jer. 4:22-27). Sayoj ke itanauatijkauan Dios kijtojkaj ke israelitas  mokepaskiaj ininaltepeuj setenta xiujmej satepan. Nejin mochiuak ijkuak, sayoj ke no mochiuasok satepan. Maj tikitakan seki taman tein moijtojka uan maj tikitakan keniuj mouikaj ika Xochital tein onkas satepan.

11. 1) ¿Keniuj yekinika mochiuak Isaías 11:6-9? 2) ¿Toni netajtanil moneki tiknankiliskej?

¹¹ (Xikonixtajtolti Isaías 11:6-9.) Dios kijtojka itechkopa Isaías ke itech tal kampa israelitas mokepaskiaj onkaskia yolseuilis uan ke amo kinmouiliskiaj tapialmej nion taltikpakneminij akin tateuiayaj. Konemej uan akin xiuejkejya kuali moajsiskiaj. ¿Melauj ke nejin techelnamiktia xochital tein moajsia Edén? (Is. 51:3.) Nejon tein Isaías kijtoj mochiuak ijkuak. Sayoj ke no kijtoj ke itech nochi taltikpak, amo sayoj itech xolal Israel, onkaskia “itaixmatilis Jiova kemej at kipexontia ueyiat”. ¿Kemanian mochiuaskiaj nejon tajtolmej?

12. 1) ¿Toni tatiochiualismej kiselijkej israelitas akin mokepkej ininxolal? 2) ¿Toni kinextia ke tein kijtoua Isaías 35:5-10 mochiuasok satepan?

¹² (Xikonixtajtolti Isaías 35:5-10.) Isaías oksepa kijtoj ke israelitas akin mokepaskiaj ininxolal amo kinmouiliskiaj taltikpakneminij nion tapialmej. Onkaskia miak takilot porin onkaskia miak at, ijkon kemej itech xochital tein moajsia Edén (Gén. 2:10-14; Jer. 31:12). ¿Sayoj ijkuak mochiuaskia nejon? Isaías no kijtojka ke akin amo tachiaj, akin amo uelij nejnemij uan akin amo uelij takakij pajtiskiaj. Sayoj ke israelitas amo kinpanok nejon, tein kinextia ke mochiuaskiaok satepan.

13, 14. ¿Keniuj israelitas akin mokepkej ininxolal kiitakej keniuj mochiuak tein kijtoua Isaías 65:21-23, sayoj ke toni tein ompa moijtoua mochiuasok? (Xikonita taixkopin ipeujyan tamachtilis.)

¹³ (Xikonixtajtolti Isaías 65:21-23.) Keman judíos mokepkej ininxolal, amo kiajsitoj kualtsitsin kalmej nion talmej kampa tatokkajya. Sayoj ke ika itatiochiualis Dios nejon mopataskia. Xikonnemili keniuj yolpakkej keman kichijchiujkej ininchan, keman tatokkej uan kikuajkej tein takik.

¹⁴ Itech nejin tajkuilolmej moijtoua ke totonaluan yeskij “kemej itonaluan se kouit”. Seki koujmej ijkatokej tel miak xiujmej. Tejuan no ueliskia tinemiskej miak xiujmej komo amo tikokolispeuaskiaj. Uan komo ueliskia tinemiskej itech se tal kampa takualtsinkan kemej tein Isaías ika tajtoj, tel kualtsin yeskia. Sayoj ke nejin tein moijtojka, yekmelauj mochiuas.

15. ¿Toni seki netenkaualismej tikajsij itech amatajkuilol Isaías?

¹⁵ Maj tiknemilikan keniuj nochi nejin netenkaualismej kinextiaj ke onkas se xochital. Dios kintatiochiuis nochin taltikpakneminij. Amo akin kinmouilisok tapialmej nion taltikpakneminij akin teikamauiltiaj. Pajtiskej akin amo tachiaj, akin amo ueli takakij uan akin amo ueli nejnemij. Taltikpakneminij kichijchiuaskej ininchan, kitokaskej tein kikuaskej uan nemiskej okachi xiujmej ke koujmej. Kemaj, itech Biblia monextia ke ijkon tinemiskej satepan. Sayoj ke, sekin xa techiluiskej ke nejin tein achtook moijtoj amo yekmelauj kijtosneki ke onkas se xochital. ¿Toni tikinnankiliskiaj? ¿Keyej uelis tikneltokaskej ke onkas se xochital? Takat akin okachi tamatkej akin nemik nikan taltikpak, Jesús, techiluia se taman tein motelneki.

16, 17. ¿Kemanian Jesús ika tajtoj Xochital?

¹⁶ Maski Jesús amo teyi kichiujka, kimiktijkej itech se kouit. Inajnakastan  moajsiaj ome takamej judíos akin kichiujkaj tein amo kuali. Semej, akin kineltokaya ke Jesús katka tekiuaj, kiluij achto ke momikiliskia: “Xinechonelnamiki ne tonal kuak tejua tikonselitiu ya in tanauatil” (Luc. 23:39-42). Itanankilil Jesús, tein moajsi itech Lucas 23:43, kinextia tein techpanos satepan. Onkak miak taman kemej kinemiliaj ke moneki mokepas nejin tajkuilol. Seki motelmachtianij kitaliaj se coma oso ome punto achto ke kijkuiloskej tajtol “axkan” uan ijkon mokaua: “Yekmelauj nimitsiluia: axkan nouan tiyetos itech xochital”. Sayoj ke ¿toni kijtosnekik Jesús keman kijtoj “axkan”?

¹⁷ Itech miak tajtolmej tein axkan mokuij, motekitiltiaj puntos uan comas keman momelauaj tein kijtosnekij seki tajtolmej. Sayoj ke, itech tajkuilolmej griegos tein uejkauj kayomej amo nochipa motekitiltiayaj. Yejua ika, xa timotajtaniskej toni kijtosnekik Jesús: ¿nimitsiluia ke axkan nouan tiyetos itech xochital?, oso ¿axkan nimitsiluia ke nouan tiyetos itech xochital? Akin kitajtolkepaj nejin tajkuilol kijkuilouaj tein kinemiliaj ke kijtosnekik Jesús. Uan ijkon tikajsij itech miak tataman Biblias.

18, 19. ¿Toni techpaleuia maj tikajsikamatikan tein kijtosnekik Jesús?

¹⁸ Sayoj ke, maj tikelnamikikan ome taman tein Jesús kiniluijka imomachtijkauan: “Nejuatsin [...] niyetotiu ne taltampa eyi tonal uan eyi youal” uan: “Nechtemaktiske imako in tagayot, uan nechmiktiske, uan ipan eyi tonal oksepa nipankisas niyoltok” (Mat. 12:40; 16:21; 17:22, 23; Mar. 10:34). Tatitanil Pedro kijtoj ke nejin mochiuak (Hech. 10:39, 40). Yejua ika, Jesús amo yajki Xochital keman momikilijkej yejua uan takat akin kichiujka tein amo kuali. Biblia kijtoua ke Jesús moajsia “kampa yetokke in animajme”, hasta keman Jiova kiajokuik (Hech. 2:31, 32). *

¹⁹ Kemej tikitaj, keman Jesús motenkauak iuan takat akin kichiujka tein amo kuali, achto kijtoj “yekmelauj nimitsiluia axkan”. Nejin tajtolmej no momattoyaj kikuiskej itech itonaluan Moisés. Kemej neskayot, se tonal Moisés kijtoj: “Nejin tajtolmej tein axkan nimitsnauatijtok moneki yetos itech moyolo” (Deut. 6:6; 7:11; 8:1, 19; 30:15).

20. ¿Toni tein kijtoj se takat kipaleuia kemej tikajsikamatij itajtoluan Jesús?

²⁰ Se takat akin kitajtolkepa Biblia uan kayot kampa ika Jesús nemik, kijtoj: “Itech nejin tajkuilol, tajtol tein okachi tayekantok yejua ‘axkan’, uan moneki kijtos ‘yekmelauj nimitsiluia axkan: nouan tiyetos itech xochital’. Netenkaualis mochiuak nejon tonal uan mochiuaskia satepan”. No kijtoj ke ijkon tajtouaj akin ompa nemij uan kijtosneki ke netenkaualis mochiuak se tonal uan ke yekmelauj mochiuaskia. Uan itech seki tajkuilolmej itech tajtol siríaco tein kichijchiujkej kemej 1,600 xiujmej achtoya, ijkon kikepanij nejin tajkuilol: “Yekmelauj nimitsiluia axkan ke nouan tiyetos itech Xochital ompa Edén”. Nejin netenkaualis techyolchikaua tinochin.

21. ¿Toni tatiochiualis amo kiselijka takat akin kichiujka tein amo kuali, uan keyej?

²¹ Takat akin kichiujka tein amo kuali amo kiixpejpenkaj maj youi iluikak. Yejua amo kimatia ke Jesús motenkaujka iniuan itatitaniluan ke tekiuajtiskiaj iuan ompa  iluikak (Luc. 22:29). Uan no, nejin takat amo moauijka (Juan 3:3-6, 12). Yejua ika, tikajsikamatij ke Jesús ika kinojnotstoya se xochital tein onkas nikan taltikpak. Seki xiujmej satepan, tatitanil Pablo kijtoj ke se takat “kuiyakke [...] hasta ne lugar ten kilia paraíso” (2 Cor. 12:1-4). Maski Pablo uan okseki tatitanilmej kinixpejpenkaj maj yakan iluikak uan maj taixyekanakan iuan Jesús, Pablo ika tajtojtoya se xochital tein onkas satepan. * ¿Uelis tinemiskej ompa?

22, 23. ¿Toni uelis tikchiaskej?

²² Maj tikelnamikikan ke David ika tajtoj keman “akin yolmelaujkej ininaxkatis taltikpak” (Sal. 37:29; 2 Ped. 3:13). Ika tajtojtoya keman nochin taltikpakneminij kitakamatiskiaj itanauatiluan Dios. Isaías 65:22 kijtoua: “Itonaluan noxolal yeski kemej itonaluan se kouit”. Nejin kijtosneki ke taltikpakneminij nemiskej tel miak xiujmej. ¿Uelis tikchiaskej maj yekmelauj ijkon mochiua? Kemaj, porin itech Apocalipsis 21:1-4 moijtoua ke Dios kintatiochiuis taltikpakneminij uan amo onkasok mikilis.

²³ Senkis moajsikamati tein Biblia tamachtia. Yekinika Xochital poliuik, sayoj ke oksepa moajsis se. Dios motenkauak ke kintatiochiuis taltikpakneminij. Uan David kijtoj ke akin yolkualmej uan yolmelaujkej ininaxkatis taltikpak uan nemiskej nochipaya. Uan no, tein ijkuiliujtok itech amatajkuilol Isaías techpaleuia maj tikchiakan ika yolpakilis kualtsin nemilis tein onkas keman mochiuas tein Jesús motenkauak iuan takat akin kichiujka tein amo kuali. Tejuatsin uelis tionnemis itech nejon xochital. Keman ejkos nejon tonal, mochiuas tein kijtojkej tokniuan akin moajsiaj itech ueyi nechikol tein mochiuak Corea: “Timoitaj itech Xochital”.