1-3. 1) ¿Keniuj tikmatij ke uelis tiyeskij tiitasojikniuan Dios? 2) ¿Akonimej ininka titajtotij itech nejin tamachtilis?

BIBLIA kijtoua ke Abrahán katka itasojikniuj Jiova (2 Crón. 20:7, nota; Is. 41:8; Sant. 2:23, TNM). Itech Biblia amo akinok ijkon kitokaytiaj. ¿Kijtosneki nejon ke amo akinok uelis yeski itasojikniuj Dios? Amo. Tinochin uelis tikpiaskej nejon tatiochiualis. ¿Keniuj tikmatij?

² Itech Biblia ininka motajtoua miakej takamej uan siuamej akin amo keman kikaujkej Jiova uan mochikaujkej kitakamatiskej, iuan takuaujtamatkej uan mochiujkej itasojikniuan (xikonixtajtolti Salmo 25:14). Yejuan “uel miakke taneltokani” akin tatitanil Pablo ininka tajtoj (Heb. 12:1).

³ Itech nejin tamachtilis tikitaskej ininneskayo eyi itasojikniuan Jiova akin ininka motajtoua itech Biblia. Yekinika ika titajtoskej Rut, se ichpoch kayot Moab akin amo nemiaok inamik uan kinextij ueyi netasojtalis. Satepan ika titajtoskej Ezequías, akin tekiuajtik Judá uan amo keman kikauak Dios. Uan ompa, ika titajtoskej María, akin kinextij yolyemanilis uan katka  imomaj Jesús. Tikitaskej toni kichiujkej sejsemej tein kinpaleuij maj kuali mouikanij iuan Dios.

4, 5. 1) ¿Toni monekia kiixpejpenas Rut tein semi ouij katka? 2) ¿Keyej semi ouij katka kiixpejpenas nejon? (Xikonita taixkopin ipeujyan tamachtilis.)

⁴ Noemí katka se siuat israelita akin kisak Moab uan yaya Israel, kampa semi uejka katka. Iuan yayaj isiuamouan, Rut uan Orpá. Keman ojtokatoyaj, Orpá kiixtalij mokepas Moab. Sayoj ke Noemí kiixtalijtoya ajsis Israel. ¿Toni kichiuaskia Rut? ¿Mokepaskia Moab kampa moajsiaj ichankauan? ¿Oso kisentokaskia iuan Noemí? (Rut 1:1-8, 14.) Nejin tein Rut monekia kiixpejpenas semi ouij katka. ¿Keyej?

⁵ Komo Rut kiixtaliaya mokepas Moab, ueliskia mokepas ichan, uan ichankauan xa ueliskiaj kiyekpiaskej. Uan no, kimatiaya keniuj nemiaj ompa uan tajtoskia itajtol. Noemí amo uelia kiyekiluiaya Rut ke ompa Israel no ijkon yeskia. Uan no, Noemí kitekipachouaya amo uelis kipaleuis maj oksepa monamikti oso maj kinpia ichankauan. Yejua ika kiluij Rut maj mokepani Moab. Kemej tikitakejya, Orpá mokepak “itech ixolal uan iuan itiotsitsin” (Rut 1:9-15). Sayoj ke Rut kiixtalij amo mokepas ialtepeuj nion kinueyichiuas nejon tiotsitsin.

6. 1) ¿Toni tein tel kuali kiixpejpenak Rut? 2) ¿Keyej kijtoj Boaz ke Rut kitemoj maj Jiova kimatampauiani “iajtapaltampa”?

⁶ Nesi ke Rut kiixmatik Jiova porin itakauj oso Noemí kimachtijkej. Kimatik ke Jiova amo katka kemej tiotsitsin tein kinueyichiuayaj Moab uan kiajsikamatik ke yejuatsin kinamikia maj kitasojta uan maj kiueyichiua. Yejua ika kiixpejpenak tein okachi kuali. Yejua kiluij Noemí: “Moxolal yeski noxolal, uan moDios noDios” (Rut 1:16). Techyolpaktia tiknemiliskej ke Rut kiteltasojtaya Noemí. Sayoj ke okachi techyolpaktia tiknemiliskej ke Rut kiteltasojtaya Jiova. Yejua ika se israelita akin monotsaya Boaz tel kuali ika tajtoj Rut porin kitemoj maj Jiova kimatampauiani “iajtapaltampa” (xikonixtajtolti Rut 2:12). Tein kijtoj Boaz techelnamiktia keman se totokonet mokalakia iajtapaltampa imomaj maj kimatampaui (Sal. 36:7; 91:1-4). Yejua nejon kichiuak Rut. Yejua kitemoj inetasojtalis Jiova uan maj yejuatsin kimatampauiani, uan Dios kitatiochiuij porin iuan takuaujtamatik. Rut amo keman moyolnonotsak porin kiixpejpenak kichiuas nejon.

7. ¿Toni uelis kinpaleuis akin ayamo kiixtaliaj kitekitiliskej Jiova?

⁷ Miakej taltikpakneminij kiixmatij Jiova, sayoj ke amo kiixtaliaj kitemoskej maj yejuatsin kinmatampaui “iajtapaltampa”. Amo kiixtaliaj motemaktiskej iuan Jiova uan moauiskej. Komo tejuatsin ijkon tionmomachilia, ¿toni uelis mitsonpaleuis? Yekinika, xikonnemili keyej ayamo tikonixtalia tionmotemaktis iuan Jiova. Ojpatika, xikonelnamiki ke itech nejin taltikpak tinochin ipa tiktekitiliaj aksa, yeski Jiova oso semej tiotsitsin (Jos. 24:15). Tein okachi kuali tein uelis tikixtaliskej yejua tiktekitiliskej Dios akin melauak. Uan expatika, xikonelnamiki ke keman timotemaktiaj iuan Jiova, tiknextiaj ke titakuaujtamatij ke yejuatsin techmatampauis uan ke techpaleuis keman tikpiaskej tein yeski kuejmol. Yejua nejon tein Dios kichiuak iuan Rut.

8. ¿Toni kipanok Ezequías keman moskaltijtoya?

⁸ Rut moskaltij itech se xolal kampa kinueyichiuayaj miakej tiotsitsin, sayoj ke  Ezequías moskaltij itech se xolal kampa motenkaujkaj nochipa kitakamatiskej Jiova. Sayoj ke amo nochin israelitas nochipa kitakamatkej. Kemej neskayot, ipopaj Ezequías katka se tekiuaj tel amo yolkuali. Yejua nion tepitsin kinextij ke kipoujkaitaya templo kampa kiueyichiuayaj Dios uan kichiuak maj itech xolal kinueyichiuanij tiotsitsin. Hasta kinchichinoj yoltokej seki iikniuan Ezequías keman kintemaktij iixpan se tiotsin. Ezequías kipanok miak taman tein tel amo kuali keman moskaltijtoya (2 Rey. 16:2-4, 10-17; 2 Crón. 28:1-3).

9, 10. 1) ¿Keyej Ezequías ueliskia kualanis iuan Jiova? 2) ¿Keyej moneki amo keman tikualaniskej iuan Jiova? 3) ¿Keyej moneki amo tiknemiliskej ke totatuan kiixpejpenaj keniuj tiyeskij?

⁹ Kemej Acaz amo kikauilij se kuali neskayot, Ezequías ueliskia kualanis iuan Jiova oso mochiuas amo yolkuali kemej ipopaj. Sayoj ke Ezequías amo ijkon kichiuak. Axkan, seki tokniuan amo kipanouanij tein tel amo kuali kemej Ezequías, sayoj ke kinemiliaj ke onkak keyej kualaniskej iuan Jiova oso iuan inechikol (Prov. 19:3). Oksekin kinemiliaj ke kemej ininchankauan amo kitakamatij Jiova, ixyetokya ke amo kipiaskej se kuali nemilis oso no kichiuaskej tein amo kuali tein kichiuaj inintatuan (Ezeq. 18:2, 3). Sayoj ke ¿melauak nejon?

¹⁰ Tein kichiuak Ezequías kinextia ke nejon amo melauak. Amo keman onkak keyej tikualaniskej iuan Jiova. Yejuatsin amo itajtakol maj taltikpakneminij kinpano tein amo kuali (Job 34:10). Melauak ke tetatmej uelis kinnextiliskej ininkoneuan maj kuali oso maj amo kuali monejnemiltikan (Prov. 22:6; Col. 3:21). Sayoj ke moneki amo tiknemiliskej ke nejon kijtosneki ke tein kichiuaj totatuan kinextis keniuj tiyeskij satepan. ¿Keyej? Porin Jiova techchijchiuak tinochin kemej uelis toselti titaixpejpenaskej (Deut. 30:19). ¿Keniuj taixpejpenak Ezequías?

11. ¿Keyej Ezequías yejua semej tekiuanij akin kichiuak tein kuali?

¹¹ Maski ipopaj Ezequías yejua semej akin tekiuajtik Judá akin okachi kichiuak tein tel amo kuali, Ezequías yejua semej akin kichiuak tein kuali (xikonixtajtolti 2 Reyes 18:5, 6). ¿Keyej yolkuali katka? Porin kiixtalij amo kichiuas kemej ipopaj. Kiixtalij kikakis tayolmajxitilis uan tamelaualis tein kitemakayaj itanauatijkauan Jiova, kemej Isaías, Miqueas uan Oseas. Nejon kipaleuij maj kiyektaliani  miak taman tein amo kuali tein kichiuak ipopaj. Tayektalij itech templo, kitajtanij Jiova maj kintapojpoluiani israelitas porin tajtakojkaj iixpan uan kinixpoloj tiotsitsin tein onkayaj itech nochi altepet (2 Crón. 29:1-11, 18-24; 31:1). Satepan, keman se tekiuaj kintenmojmoujtij akin nemiaj Jerusalén ke yaskiaj kinteuitiuj, Ezequías kinextij ke kipiaya ueyi takuaujtamatilis uan yolchikaualis. Uan no, kiniluij maj takuaujtamatikan ke Jiova kinmatampauiskia (2 Crón. 32:7, 8). Se tonal moueyinekik, sayoj ke kikakik Jiova keman kimelauak uan oksepa kinextij yolyemanilis (2 Crón. 32:24-26). Kemej tikitaj, maski ichankauan Ezequías kichiujkej tein amo kuali, yejua amo kikauak maj nejon kijtakouani itech inemilis. Kinextij ke kuali mouikaya iuan Jiova. Tinochin moneki tikchiuaskej kemej yejua.

12. ¿Toni kichiuanij miakej itekitikauan Dios, ijkon kemej Ezequías?

¹² Itech nejin tonalmej, taltikpakneminij semi teikamauiltiaj, uan miakej tetatmej amo kinnextiliaj ininkoneuan netasojtalis uan amo kinyekpiaj keman moskaltiaj (2 Tim. 3:1-5). Miakej tokniuan kinpanouani nejon, sayoj ke kiixtalianij mochiuaskej itasojikniuan Jiova. Kemej Ezequías, kinextianij ke amo melauj ixyetok kichiuaskej tein amo kuali tein kichiujkej inintatuan. Dios techkaua maj tikixpejpenakan tein tikchiuaskej. Uelis kuali titaixpejpenaskej komo tiktekitiliaj Jiova uan tikueyitaliaj, ijkon kemej kichiuak Ezequías.

13, 14. 1) ¿Toni xa kitekipachouaya María? 2) ¿Toni María kinankilij ángel Gabriel?

¹³ Tel miak xiujmej satepan ke nemik Ezequías, ompa Israel nemik se ichpoch yolyemanik akin monotsaya María. Yejua no kuali mouikaya iuan Jiova. Yejua ika yejuatsin kimakak se ueyi tatiochiualis. María kiyolitiskia uan kiiskaltiskia iKonetsin Dios. Jiova kimakak nejin ueyi tatiochiualis porin kitasojtaya uan itech takuaujtamatia. Sayoj ke ¿keniuj tanankilij María keman kimatik toni monekia kichiuas?

¹⁴ Nochipa semi ika motajtoua ueyi tatiochiualis tein Dios kimakak María. Sayoj ke ¿tiknemilianij toni xa kitekipachouaya? Kemej neskayot, ángel Gabriel kiluij ke kipiaskia se konetsin maski amo iuan motekaskia se takat. Sayoj ke ángel amo kiluij ke no yaskia kinmelauilitiuj ichankauan uan akin nemiaj kampa ika yejua nemia keniuj mokokoxkataliskia. Yejua ika María xa kitekipachouaya toni kinemiliskiaj taltikpakneminij. ¿Uan keniuj kichiuaskia maj José kineltokili ke amo kikajkayaujka iuan okse takat? Uan no, kiiskaltis uan kimachtis iKonetsin Dios katka se ueyi tekit tein monekia kiyekchiuas. Amo tikmatij nochi  tein kitekipachouaya. Sayoj ke kemaj tikmatij tein María kinankilij ángel Gabriel. Yejua kiluij: “Kuali yetok, nejua niitekitikau de Totekotsin. Uan ma Dios kichiutika notechkakopaka nochi ten Tejuatsin tinechonilijtok” (Luc. 1:26-38).

15. ¿Keyej María kipiaya ueyi takuaujtamatilis?

¹⁵ Moyekita ke María kipiaya ueyi takuaujtamatilis. Kiixtalijtoya kichiuas tein yeski taman tein kitajtaniskiaj, kemej kichiuaskia se takeual. Takuaujtamatia ke Jiova kiyekpiaskia. ¿Keyej kipiaya ueyi takuaujtamatilis? Tikajsikamatij ke María amo kipiayaya takuaujtamatilis keman yolik. Sayoj ke tikyekmatij ke kitemoj kipias uan kichikaujtiyas, uan Dios kitatiochiuij porin kichiuak nejon (Gál. 5:22; Efes. 2:8). ¿Keniuj tikmatij ke kitemoj okachi kichikauas itakuaujtamatilis? Maj tikitakan keniuj kikakia tein kiluiayaj uan keniuj tajtouaya.

16. ¿Keniuj tikmatij ke María nochipa kuali kikakia tein kiluiayaj?

¹⁶ Keniuj kikakia tein kiluiayaj. Santiago 1:19 kijtoua ke tinochin moneki tikakiskej ika nejmachkayot tein techiluiaj uan maj amo ijsiujka titanankilikan. María kimatia tekakis. Biblia kijtoua ke yejua nochipa kuali kikakia tein moijtouaya, okachiok keman ika tajtouayaj keniuj tamati Jiova. Uan itech tanemiliaya nejon tein motelnekia. Kemej neskayot, yejua ijkon kichiuak keman Jesús yolik uan ichkatajpianij kitapouitoj tein kijtojka se ángel. Uan keman Jesús kipiaya 12 xiujmej, yejua kijtoj se taman tein motelnekia tein María semi kimoujkakakik. Keman panok nejin ome taman, María kuali kikakik tein moijtoj, kinemilij tein kikakik uan amo keman kielkauak (xikonixtajtolti Lucas 2:16-19, 49, 51).

17. ¿Toni techmachtia keman tikitaj keniuj tajtouaya María?

¹⁷ Keniuj tajtouaya. Itech Biblia amo moijtoua nochi tein María kijtoj. Itech Lucas 1:46-55 tikitaj kampa okachi uejkauak tajtoj. Nejin tajkuilol techmachtia ke yejua kuali kiixmatia Escrituras Hebreas. ¿Keyej tikijtouaj nejin? Porin itajtoluan María katkaj kemej tajtolmej tein Ana, imomaj Samuel, kijtoj itech se netataujtil tein kichiuak (1 Sam. 2:1-10). Nesi ke itech nejon tonal, María kikuik tajtolmej tein moajsij kemej itech 20 tajkuilolmej tein kipia iTajtol Dios. Moyekita ke yejua kiuelitaya ika tajtos tein momachtiaya kemej tamati Jiova, akin katka okachi kuali iTasojikniuj.

18. ¿Keniuj uelis tiknextiskej takuaujtamatilis kemej María?

¹⁸ Komo kemansa moneki tikchiuaskej se tekit tein Jiova techmaka tein tikitaj ke semi ouij, xa timomachiliskej kemej María. ¿Toni uelis tikchiuaskej? Maj tiknextikan takuaujtamatilis kemej yejua. ¿Keniuj? Maj tikselikan tekit ika yolyemanilis uan maj titakuaujtamatikan ke Jiova techpaleuis. Maj kuali tikakikan Jiova uan maj itech titanemilikan tein techmachtiani uan tein kichiuas satepan. Uan no, maj ika yolpakilis tikintapouikan oksekin tein timomachtianij (Sal. 77:11, 12; Luc. 8:18; Rom. 10:15).

19. ¿Toni ueyi tatiochiualis tikpiaskej komo tikchiuaj kemej itasojikniuan Jiova?

¹⁹ Kemej tikitakejya, Rut, Ezequías uan María katkaj itasojikniuan Dios, kemej Abrahán. Yejuan poujkej iniuan “uel miakke taneltokani” akin no kipiakej tatiochiualis yeskij itasojikniuan Dios. Maj nochipa tiknextikan takuaujtamatilis kemej yejuan (Heb. 6:11, 12). Komo ijkon tikchiuaj, tejuan no tikpiaskej tatiochiualis tiyeskij tiitasojikniuan Jiova nochipaya.