1-3. ¿Toni kijtosneki se kitekitilis Jiova “ika [se] iyolo ajsitok”? Xikonijto se neskayot.

TINOCHIN titajtakolejkej uan timopolouaj. Yejua ika tiktasojkamatij maj Jiova kitemakani iKonetsin maj techmakixti uan maj yejuatsin kineki techtapojpoluis. Komo tiyolyemankej uan timoyolnonotsaj, uelis tiktajtaniskej maj techtapojpolui. Uelis tikyekmatiskej ke Jiova amo techtatsakuiltis kemej technamiki porin titajtakouanij (Sal. 103:10). Maski ijkon, Jiova kichia maj tiktekitilikan ‘ika toyolo ajsitok’ (1 Crón. 28:9). ¿Keniuj uelis tikchiuaskej nejon maski titajtakouanij?

² Nejin netajtanil uelis tiknankiliskej komo tikitaj tein kichiuak tekiuaj Asá uan tein kichiuak tekiuaj Amasías. Nochin omen kichiujkej tein kuali, sayoj ke no mopolojkej porin katkaj tajtakouanij. Maski ijkon, Biblia kijtoua ke “iyolo Asá katka ajsitok nochi inemilis” (2 Crón. 15:16,  17; 25:1, 2; Prov. 17:3). Asá nochipa kitemoj kiyolpaktis Jiova ika nochi iyolo (1 Crón. 28:9). Sayoj ke Amasías amo ijkon kichiuak. Yejua amo kitekitilij Jiova “ika iyolo ajsitok”. Satepan ke kintanik akin kiixnamikiaj Dios, Amasías kinuikak inintiotsitsin uan peuak kinueyichiua (2 Crón. 25:11-16).

³ Akin kitekitilia Jiova “ika iyolo ajsitok” kiteltasojta uan kineki kiueyichiuas nochipaya. Itech Biblia, tajtol yolo miakpa kijtosneki kemej yekmelauj se tamati: keniuj se tanemilia, tein se kiuelita, tein se kiixtalia se kichiuas satepan uan keyej se kichiua teisa. Maski titajtakouanij, uelis tikueyichiuaskej Jiova ika toyolo ajsitok. Tiktekitiliaj porin yekmelauj ijkon tiknekij tikchiuaskej, amo porin technauatiaj nion porin ijkon timomatkejya (2 Crón. 19:9).

4. ¿Toni tikitaskej itech nejin tamachtilis?

⁴ Maj tikitakan tein kichiujkej Asá, Jehosafat, Ezequías uan Josías. Nejin techpaleuis maj okachi kuali tikajsikamatikan tein kijtosneki se kitekitilis Jiova ika se iyolo ajsitok. Nejin takamej tekiuajtikej Judá uan kitakamatkej Dios. Maski mopolojkej, uelik kiyolpaktijkej. Yejuatsin kiitak ke kitekitilijkej ika ininyolo ajsitok. ¿Keyej ijkon kinitak? ¿Keniuj uelis tikchiuaskej kemej nejin tekiuanij? Maj tikitakan.

5. ¿Toni kichiuak Asá keman peuak tekiuajti?

⁵ Asá katka expatika tekiuaj ompa Judá satepan ke xolal Israel moxeloj kemej tekiuajyot Israel uan tekiuajyot Judá. Keman Asá peuak tekiuajti, kiixpoloj taueyichiualis ika tiotsitsin uan nochi taman auilnemilis tein ompa mochiuaya. Kinixpoloj tiotsitsin tein taltikpakneminij kinueyichiuayaj uan kinkixtij itech templo takamej akin monamakayaj itech auilnemilis. Hasta kikuilij iueyinan tanauatil tein kipiaya itech tekiuajyot “porin kichijchiujka se tiotsin tel pitsotik” (1 Rey. 15:11-13). Asá no kinyolchikauak akin nemiaj Judá “maj kitemouanij Jiova” uan maj kitakamatinij “Tanauatil”. Kichiuak nochi tein uelik tein ika kinpaleuij oksekin maj kiueyichiuanij Jiova (2 Crón. 14:4).

6. ¿Toni kichiuak Asá keman akin kayomej Etiopía kinteuitoj akin nemiaj Judá?

⁶ Itech yekinika majtakti xiujmej keman tekiuajtitoya Asá, ompa Judá nochin nemiaj ika yolseuilis. Sayoj ke satepan, se millón tateuianij kayomej Etiopía ika 300 carros kinteuitoj akin nemiaj Judá (2 Crón. 14:1, 6, 9, 10). ¿Toni kichiuak Asá? Senkis kimatia ke Jiova ueliskia kipaleuis ixolal. Yejua ika kitajtanij maj kipaleui maj kintani (xikonixtajtolti 2 Crónicas 14:11). Kemansa, Jiova kinpaleuijka israelitas maj kintaninij akin kinixnamikiaj, hasta keman tekiuanij amo kitakamattoyaj. Ijkon Jiova kinextij ke katka Dios akin melauak (1 Rey. 20:13, 26-30). Sayoj ke itech nejin tonal, Jiova kipaleuij ixolal porin Asá iuan takuaujtamatik. Yejuatsin kinankilij inetataujtil Asá keman kinpaleuij maj kintaninij  tateuianij kayomej Etiopía (2 Crón. 14:12, 13). Satepan, Asá amo kinextij tamatilis keman kitajtanij nepaleuil akin tekiuajtia Siria uan amo Jiova (1 Rey. 15:16-22). Maski ijkon, Jiova kiitak ke Asá kitasojtaya. Iyolo “katka ajsitok iixpan Jiova itech nochi inemilis”. ¿Keniuj uelis tiktojtokaskej kuali neskayot tein kikauak? (1 Rey. 15:14.)

7, 8. ¿Keniuj uelis tikchiuaskej kemej kichiuak Asá?

⁷ ¿Keniuj tikmatij ox tiktekitilijtokej Jiova ika nochi toyolo? Uelis timotajtaniskej: “¿Niktakamati Jiova hasta keman ouij nechkisa? ¿Senkis nikixtalijtok nitapaleuis maj nechikol moajsi chipauak?”. Maj itech titanemilikan yolchikaualis tein monekik kipias Asá keman kikuilij iueyinan tanauatil tein kipiaya itech tekiuajyot. Kemansa moneki tiyeskij tiyolchikaujkej kemej Asá. Kemej neskayot, ¿toni tikchiuaskiaj komo se tochankauj oso se totasojikniuj kikalankixtiaj itech nechikol porin ueyi tajtakoua uan amo moyolnonotsa? ¿Amo iuan titajtoskiajok? ¿Toni techoliniskia toyolo maj tikchiuakan?

⁸ Kemej Asá, kemansa uelis tikmachiliskej ke nochin techixnamikij. Xa akin iniuan timomachtiaj oso tamachtianij techpijpinaujtiaj porin tiitaixpantijkauan Jiova. Oso xa akin iniuan titekitij techkejkelouaj keman amo titekitij seki tonalmej porin tiyouij se ueyi nechikol oso porin amo titekitij okachi horas uan ijkon okachi titataniskej. Keman panos nejon, maj titakuaujtamatikan iuan Dios ijkon kemej Asá. Maj tiktataujtikan Jiova, maj tiyolchikaujkej uan maj tiksentokakan tikchiujtokan tein kuali. Maj tikelnamikikan ke Jiova techyolchikauas kemej kiyolchikauak Asá.

9. ¿Keyej tikyolpaktiaj Jiova keman titanojnotsaj?

⁹ Asá amo sayoj itech tanemilij. No kinemilij keniuj ueliskia kinyolchikauas oksekin maj kitemokan Jiova. Tejuan no tikinyolchikauaj taltikpakneminij maj kiueyichiuakan Jiova. Uan yejuatsin techita keman tikintapouiaj oksekin keniuj tamati yejuatsin. Tikmatij ke Jiova semi yolpaki keman titanojnotsaj porin tiktasojtaj uan porin tiknekij tikinpaleuiskej taltikpakneminij maj kipiakan se kuali nemilis satepan.

10, 11. ¿Keniuj uelis tikchiuaskej kemej Jehosafat?

¹⁰ Jehosafat, ikoneuj Asá, “kisentokak itech ojti tein kitojtokak ipopaj, Asá” (2 Crón. 20:31, 32). ¿Keniuj kichiuak? Kitojtokak ineskayo ipopaj uan kinyolchikauak akin nemiaj Judá maj kisentokanij kiueyichiuanij Jiova. Kintitanik seki takamej itech xolalmej tein pouiaj itech tekiuajyot Judá maj tamachtitij ika “amatajkuilol tein kipiaya iTanauatil Jiova” (2 Crón. 17:7-10). Jehosafat no yajki itech xolalmej tein pouiaj itech tekiuajyot Israel, hasta tepemej tein pouiaj Efraín,  kinpaleuito taltikpakneminij maj oksepa kiueyichiuanij Jiova (2 Crón. 19:4). Jehosafat katka se tekiuaj akin “kitemoj Jiova ika nochi iyolo” (2 Crón. 22:9).

¹¹ Itech nejin tonalmej, Jiova kineki maj nochin taltikpakneminij kiixmatikan, uan tejuan uelis tikinpaleuiskej. Maj timotajtanikan: “¿Nimochikaua nitanojnotsas sejse metsti? ¿Nikuelitaskia nikmachtis aksa uan nikpaleuis maj no kitekitili Jiova? ¿Niktataujtia Jiova maj nechpaleui maj nikajsi aksa akin uelis nikmachtis?”. Komo timochikauaj, Jiova uelis techpaleuis maj tikpeualtikan se nemachtil ika Biblia. ¿Tikmachtiskiaj aksa maski monekis yeski keman timoseuiskiaj? Maj tikelnamikikan ke Jehosafat kitemoj kinpaleuis taltikpakneminij maj oksepa kitekitilikan Jiova. Tejuan no uelis tiktemoskej tikinpaleuiskej tokniuan akin amo monechikouajok nion tanojnotsajok. Uan tayekananij kiixtaliaj kinkalpanoskej uan kinpaleuiskej akin kinkalankixtijkej itech nechikol uan nemij itech xolalmej kampa ixyetok tanojnotsaskej uan xa amo kichiujtokejok se tajtakol.

12, 13. 1) ¿Toni kichiuak Jehosafat keman mouik? 2) ¿Keyej moneki tikchiuaskej kemej Jehosafat?

¹² Se tonal, tel miakej tateuianij kinekkej kinteuiskej akin nemiaj Judá. Jehosafat kichiuak kemej ipopaj uan takuaujtamatik ke Jiova kipaleuiskia (xikonixtajtolti 2 Crónicas 2:2-4). Jehosafat tel mouik. Yejua ika kitajtanij Jiova maj kipaleui uan kiluij ke yejua uan akin nemiaj itech ixolal amo ueliskiaj kintaniskej akin kinixnamikiaj. No kiluij ke amo kimatiaj toni kichiuaskej. Jehosafat senkis kimatia ke Jiova kinpaleuiskia. Yejua kiluij Jiova: “Toixtololouan yetokej kampa ika tejua” (2 Crón. 20:12).

¹³ Kemej Jehosafat, kemansa xa amo tikmatiskej keniuj tikyektaliskej se kuejmol, uan xa hasta timouiskej (2 Cor. 4:8, 9). Sayoj ke maj tikelnamikikan tein kichiuak Jehosafat. Kitataujtij Jiova ininixpan nochin uan kiluij ke amo kipiayaj chikaualis tein ika kinixnamikiskiaj akin kintauelitayaj (2 Crón. 20:5). Komo tejuatsin tiontepopaj, uelis tikonchiuas kemej Jehosafat. Keman tikonpias se kuejmol uan amo tikonmatis toni tikonchiuas, xikontajtani Jiova maj mitsonpaleui tejuatsin uan mochankauan. Amo xionmopinaujmati tikontajtanis nepaleuil ininixpan mochankauan. Ijkon yejuan kiitaskej ke tejuatsin semi tiontakuaujtamati iuan Jiova. Yejuatsin kipaleuij Jehosafat, uan no mitsonpaleuis tejuatsin.

14, 15. ¿Keniuj kinextij Ezequías ke senkis takuaujtamatia iuan Dios?

¹⁴ Tekiuaj Ezequías no mochikauak kuali mouikas iuan Jiova. Ijkon kichiuak maski ipopaj amo kikauilij se kuali neskayot uan kinueyichiuaya tiotsitsin. Ezequías “kinijkuanij kampa taueyichiuayaj tepekuapan, kitatapatsak kalikximej tein kinueyichiuayaj, uan kikokototsak kouit tein kiueyichiuayaj. Uan no kikuechoj kouat tachijchiuj ika cobre tein Moisés kichijchiujka”, porin israelitas kiueyichiujtoyaj. Ezequías kitekitilij Jiova ika nochi iyolo uan “kisentokak kitakamatik tanauatilmej tein Jiova kimakaka Moisés” (2 Rey. 18:1-6).

 ¹⁵ Keman tekiuajtitoya Ezequías, tateuianij asirios kalakkej Judá uan kijtojkej ke kiixpoloskiaj Jerusalén. Akin tekiuajtia Asiria kikejkeloj Jiova uan kitemoj kichiuas maj Ezequías motemakani imako. Itech nejon ueyi ouijkayot, Ezequías senkis takuaujtamatik iuan Jiova uan kitajtanij nepaleuil. Yejua kimatia ke Dios kipiaya okachi chikaualis ke asirios uan ke ueliskia kimakixtis ixolal (xikonixtajtolti Isaías 37:15-20). Dios kinankilij Ezequías keman kititanik se ángel maj kinmiktiti 185,000 tateuianij asirios (Is. 37:36, 37).

16, 17. ¿Keniuj uelis tikchiuaskej kemej Ezequías?

¹⁶ Satepan, Ezequías kokolispeuak uan yaya momikilitiya. Itech nejon ueyi ouijkayot, kitataujtij Jiova maj kielnamikini ke yejua amo keman kikaujka uan maj kipaleuiani (xikonixtajtolti 2 Reyes 20:1-3). Jiova kikakik uan kipajtij. Ika tein timomachtianij itech Biblia, tikmatij ke axkan amo ueli tikchiaj maj Jiova techpajti oso maj kichiua maj okachi uejkaua tinemikan. Sayoj ke ijkon kemej Ezequías, uelis titakuaujtamatiskej ke Jiova techpaleuis. Uelis tikiluiskej: “Nimitstataujtia, Jiova, xikelnamiki, ika kualtakayot, keniuj nimonejnemiltiani ika melaujkayot moixpan uan ika noyolo ajsitok, uan nikchiuani tein kuali moixpan”. ¿Titakuaujtamatij ke Jiova nochipa techyekpias, hasta keman tikpiaskej se kokolis? (Sal. 41:3.)

¹⁷ Ineskayo Ezequías no uelis techpaleuis maj tikitakan ox moneki tikijkuaniskej teisa tein techuejkatilijtok iuan Jiova uan techkuilijtok tiempo tein ika tiktekitiliskiaj. Kemej neskayot, miakej semi kikuij redes sociales oso okse taman itech Internet tein ika motajkuilouiliaj. Miakej kinitaj oksekin kemej yeskiaj inintiotsitsin. Kiteluelitaj tein kichiuaj akin nion kinixmatij oso uejkaua kiixtajtoltiaj keniuj nemij nejon taltikpakneminij uan kiitaj taixkopimej tein kitejkoltiaj. Amo teyi kinextia ke amo kuali yetok maj se kikui nejon uan ika se monojnotsas iniuan se ichankauan oso se itasojikniuan. Sayoj ke uelis kichiuas maj tikpolokan miak tiempo. Hasta ueliskia timoueyinekiskej komo miakej kijtouaj ke kiuelitaj tein tikijkuilouaj uan taixkopimej tein tiktaliaj itech Internet. Oso ueliskia tikualaniskej komo tikmatij ke sekin amo kiitajok tein tiktaliaj. Itech nejin taman, ineskayo tatitanil Pablo, Áquila uan Priscila uelis techpaleuis. ¿Tiknemiliaj ke yejuan mojmostaj kitemouayaj kimatiskej nochi tein kichiuayaj oksekin, okachiok komo nejon taltikpakneminij amo kiueyichiuayaj Jiova? Biblia kijtoua ke Pablo “tanojnotstinemik ika in Tajtoltsin de Dios”. No kijtoua ke Priscila uan Áquila kiixtaliayaj tonal keman tanojnotsaskej uan okachi kinpaleuiskej oksekin maj kiixmatikan Dios (Hech. 18:4, 5, 26). Uelis timotajtaniskej: “¿Nikinita oksekin kemej yeskiaj tiotsitsin? ¿Tel uejkaua nikchiua teisa tein amo yekmelauj moneki?” (xikonixtajtolti Efesios 5:15, 16).

18, 19. ¿Keniuj uelis tikchiuaskej kemej Josías?

¹⁸ Tekiuaj Josías no kitakamatik itanauatiluan Jiova “ika nochi iyolo” (2 Crón.  34:31). Josías katka iixuiuj ikoneuj Ezequías. Keman Josías katka telpoch, “peuak kitemoua iDios David”. Uan keman kipiaya 20 xiujmej, peuak kiixpoloua taueyichiualis ika tiotsitsin ompa Judá (xikonixtajtolti 2 Crónicas 34:1-3). Josías okachi mochikauak kiyolpaktis Jiova ke miakej oksekin akin tekiuajtikej Judá. Se tonal, tayekankatiopixkat kiajsik itech templo amatajkuilol tein kipiaya iTanauatil Dios. Xa nejin amatajkuilol yejua tein kijkuiloj Moisés. Keman tajkuilojkej kiixtajtoltilij Josías, yejua kiajsikamatik ke monekia mochiuas okseki taman tein kinpaleuiskia maj okachi kuali kitekitilianij Jiova. Josías no kinyoleuak oksekin maj no ijkon kichiuanij. Yejua ika, keman yejua yoltoya, taltikpakneminij amo kikaujkej Jiova (2 Crón. 34:27, 33).

¹⁹ Josías katka iixuiuj tekiuaj Manasés. Iueyitat, akin moyolnonotska, xa kimachtij ke Jiova kineki tetapojpoluis. Telpoch, tejua no uelis tikchiuas kemej Josías uan okachi kuali tikixmatis Jiova. No uelis mitsmachtis miak taman tein mitstapouiskej mochankauan uan tokniuan akin xiuejkejya. Yejuan uelis mitsiluiskej nochi tein Jiova ika kinpaleuiani. Xikelnamiki keniuj momachilij Josías keman kimatik tein kijtouaya iTanauatil Dios. Kemej kinekia kiyolpaktis Jiova, niman kichiuak tein monekia. Komo tikixtajtoltia Biblia, tejua no tiknekis tiktakamatis Jiova. Nejon kichiuas okachi kuali ximouika iuan uan okachi tiyolpakis. Uan no, tiknekis ika titajtos Jiova iniuan oksekin (xikonixtajtolti 2 Crónicas 34:18, 19). Keman timomachtis Biblia, xa tikitas ke moneki tikpatas seki taman tein mitspaleuis okachi kuali xiktekitili Dios. Komo panoua nejon, ximochikaua tikpatas tein monekis, ijkon kemej kichiuak Josías.

20, 21. 1) ¿Toni kichiujkej nochin naui tekiuanij akin ininka titajtojkej itech nejin tamachtilis? 2) ¿Toni tikitaskej itech okse tamachtilis?

²⁰ ¿Toni techmachtia ininneskayo nejin naui takamej akin tekiuajtikej Judá uan kitekitilijkej Jiova ika ininyolo ajsitok? Ke nochin yejuan senkis kiixtalijkej kiyolpaktiskej Jiova uan kiueyichiuaskej nochi ininnemilis. Iuan takuaujtamatkej keman kinixnamikkej tel miakej tateuianij. Uan tein okachi moneki yejua ke kitekitilijkej porin kitasojtayaj.

²¹ Maski nejin naui tekiuanij katkaj tajtakouanij uan mopolojkej, uelik kiyolpaktijkej Jiova. Yejuatsin kiitak tein kipiayaj itech ininyolo uan kiitak ke yekmelauj kitasojtayaj. Tejuan no titajtakouanij uan timopolouaj. Sayoj ke Jiova yolpaki keman kiita ke tiktekitiliaj ika toyolo ajsitok. Itech okse tamachtilis tikitaskej toni uelis techmachtis ininnepololuan nejin tekiuanij.