1. ¿Keniuj techpaleuia tein itech Biblia moijtojka ke mochiuaskia?

¿TONI kipanos ixolal Jiova amo uejkaua? Tanankilil tikajsij itech Biblia. Tein ompa moijtojka ke mochiuaskia techpaleuia maj tikmatikan toni techpanos amo uejkaua. Se taman tein moijtojka kinextia toni kichiuaskej seki tekiuanij akin okachi chikaujkej. Moajsi itech amatajkuilol Daniel capítulo 11, kampa ininka motajtoua ome tekiuanij akin moteuiaj: tekiuaj akin taixyekana norte uan tekiuaj akin taixyekana sur. Miak taman tein ika tajtoua nejon tajkuilol mochiuakya, yejua ika ueli tikneltokaj ke no mochiuas okseki taman tein kijtoua.

2. Kemej kijtoua Génesis 3:15 uan Apocalipsis 11:7 uan 12:17, ¿toni moneki tikelnamikiskej keman timomachtiskej tein moijtojka itech amatajkuilol Daniel?

² Uelis tikajsikamatiskej tein kijtoua Daniel capítulo 11, komo tikelnamikij ke sayoj ininka tajtoua taixyekananij uan tekiuajyomej akin kiixnamikinij ixolal Jiova oso taixyekananij kampa yejuan neminij. Uan maski itekitikauan Dios amo semi miakej, miakpa yejuan akin okachi kinchiuilianij tein amo kuali. ¿Keyej? Porin Satanás uan nochin akin kinixyekana kitemouaj kinixpoloskej akin kitekitiliaj Jiova uan Jesús (xikonixtajtolti Génesis 3:15; Apocalipsis 11:7; 12:17). Tein Daniel kijtojka mouika ika okseki taman tein itech  iTajtol Dios no moijtojka ke mochiuaskia. Tein melauj, moneki timomachtiskej nejon tein no moijtojka porin ijkon uelis tikajsikamatiskej tein Daniel kijtojka.

3. ¿Toni tikitaskej itech nejin tamachtilis uan tein kisentoka?

³ Yejua ika, itech nejin tamachtilis ika titajtoskej Daniel 11:25-39. Tikitaskej akonimej katkaj tekiuaj akin taixyekana norte uan tekiuaj akin taixyekana sur itech xiujmej 1870 hasta 1991, uan tikitaskej keyej moneki tikpataskej kemej tikajsikamatiaj seki taman tein kijtoj Daniel. Itech okse tamachtilis, timomachtiskej Daniel 11:40-12:1 uan tikitaskej toni techajsikamatiltiaj nejon tajkuilolmej ika tein peuak mochiua itech xiuit 1991 uan tami hasta Armagedón. No techpaleuis maj tikajsikamatikan nejin tamachtilis uan tein kisentoka, komo no tikitaj kampa kijtoua “Tekiuanij akin motauelitaj itech itamian tonalmej”. Sayoj ke yekinika moneki tikmatiskej akonimej nejin ome tekiuanij.

4. ¿Toni eyi taman techpaleuia maj tikmatikan akoni tekiuaj akin taixyekana norte uan tekiuaj akin taixyekana sur?

⁴ Ne uejkauj, kiluiayaj “tekiuaj akin taixyekana norte” uan “tekiuaj akin taixyekana sur” akin taixyekanaya kampa ika norte uan sur itech xolal Israel. ¿Keniuj tikmatij? Porin ángel akin kimatiltij Daniel tein panoskia satepan, kiluij: “Nimitspaleuiko xikajsikamati tein kipanos moxolal [ixolal Dios] itech itamian tonalmej” (Dan. 10:14). Hasta itech Pentecostés xiuit 33, ixolal Dios katka xolal Israel. Sayoj ke ijkuak, Jiova peuak kinextia ke imomachtijkauan Jesús yeskiaj ixolal. Yejua ika, miak taman tein kijtoua Daniel capítulo 11 mochiua itech itatojtokakauan Cristo uan amo itech xolal Israel (Hech. 2:1-4; Rom. 9:6-8; Gál. 6:15, 16). Uan no, tekiuaj akin taixyekana norte uan tekiuaj akin taixyekana sur mopatatianij ijkon kemej panouanij xiujmej. Sayoj ke nochin kichiuanij eyi taman. Yekinika, kiixnamikinij ixolal Jiova oso taixyekananij kampa yejuan neminij. Ojpatika, ika tein kichiuilianij ixolal, kinextianij ke kitauelitaj Dios akin melauak. Uan expatika, moteuianij porin kinekij taixyekanaskej.

5. ¿Moajsia se tekiuaj akin taixyekana norte uan se tekiuaj akin taixyekana sur itech xiujmej 100 hasta 1870? Xikonmelaua.

⁵ Tepitsin satepan ke peuak xiuit 100, itech inechikol Dios peuak moajsij akin amo yekmelauj kichiuayaj kemej Cristo, akin peuak tamachtiaj tein amo melauak. Ijkuak uan hasta itamian siglo diecinueve, amo moajsia se nechikol kampa kisentekitiliayaj Dios. Akin amo yekmelauj kichiuayaj kemej Cristo momiakilijkej kemej amo kuali xiuit uan nejon kichiuak maj amo moitani akonimej yekmelauj kichiuayaj kemej Cristo (Mat. 13:36-43). ¿Keyej semi moneki maj tikmatikan nejin? Porin kinextia ke tekiuaj akin taixyekana norte uan tekiuaj akin taixyekana sur amo katkaj taixyekananij nion tekiuanij itech xiujmej 100 hasta 1870. Itech nejon xiujmej amo moajsia se nechikol kampa kisentekitiliayaj Dios akin ueliskia kinixnamikiskej. * Sayoj ke, tepitsin satepan ke peuak xiuit 1870 oksepa neskej tekiuaj akin taixyekana norte uan tekiuaj akin taixyekana sur. ¿Keyej tikijtouaj nejon?

6. ¿Kemanian uan keniuj oksepa peuak moajsi se nechikol kampa kitekitiliayaj Jiova?

 ⁶ Itech xiuit 1870 peuak moajsi se nechikol kampa kisentekitiliayaj Dios. Itech nejon xiuit, Charles Russell uan oksekin peuak mosenmachtiaj Biblia. Yejuan katkaj akin Jiova kijtojka ke kititaniskia maj ‘kiuika itanauatil’, akin kemej yeskia kitaposkia ojti achto ke moixtaliskia Tekiuajyot tein moajsi imako Mesías (Mal. 3:1). Oksepa moajsia se nechikol kampa kitekitiliayaj Jiova kemej kiyolpaktia. ¿Moajsiaj tekiuajyomej itech nejon tonalmej tein kinixnamikiaj itekitikauan Dios? Maj tikitakan.

7. ¿Akoni katka tekiuaj akin taixyekana sur hasta xiuit 1917?

⁷ Itech xiuit 1870, tekiuajyot tein moajsia Gran Bretaña taixyekanaya okachi miakkan ke okseki altepemej uan kinpiaya miakej tateuianij. Daniel ika tajtoj se tsikitsin kuaomit tein kintanik okseki eyi kuaomimej. Kuaomit tein tsikitsin kiixnextiaya Gran Bretaña uan okseki eyi kuaomimej kinixnextiayaj Francia, España uan Países Bajos (Dan. 7:7, 8). Gran Bretaña katka tekiuaj akin taixyekana sur hasta xiuit 1917. Ijkuak, Estados Unidos de América mochiujka altepet kampa okachi kipiayaj tomin uan akin ompa tekiuajtiaj peuak tekitij iniuan akin tekiuajtiaj Gran Bretaña.

8. ¿Akoni tekiuaj akin taixyekana sur itech itamian tonalmej?

⁸ Itech Yekinika Ueyi Neteuilis, akin taixyekanayaj Estados Unidos uan Gran Bretaña sentateuijkej. Ijkon peuak sentekitij uan mochiujkej altepemej tein okachi chikaujkej itech nochi taltikpak. Ijkon kemej kijtoj Daniel, tekiuaj akin taixyekana sur kinsentilij “miakej tateuianij akin semi chikaujkej”  (Dan. 11:25). Itech itamian tonalmej, tekiuaj akin taixyekana sur yejua Gran Bretaña uan Estados Unidos. * Sayoj ke ¿akoni tekiuaj akin taixyekana norte?

9. 1) ¿Kemanian oksepa nesik tekiuaj akin taixyekana norte? 2) ¿Keniuj mochiuak tein kijtoua Daniel 11:25?

⁹ Itech xiuit 1871, se xiuit satepan ke tokniuj Russell uan oksekin peuak mosenmachtiaj Biblia, oksepa nesik tekiuaj akin taixyekana norte. Itech nejon xiuit, akin taixyekanayaj itech miak xolalmej kampa motajtoua alemán peuak sentekitij uan semi chikaujkej mochiujkej. Ininaltepeuj moixmatik kemej Alemania. Seki xiujmej satepan, peuak kinixyekanaj seki xolalmej tein moajsiaj África uan Oceano Pacífico, uan kitemojkej yeskij okachi chikaujkej ke akin taixyekanayaj Gran Bretaña (xikonixtajtolti Daniel 11:25). Alemania mochiuak ojpatika altepet tein okachi chikauak porin kinpiaya miakej tateuianij uan miak taman tein ika tateuiskej. Ika nochi nejon tein kipiaya, kinteuij akin kiixnamikkej itech Yekinika Ueyi Neteuilis.

10. ¿Keniuj mochiuak tein kijtoua Daniel 11:25b, 26?

¹⁰ Satepan, Daniel no kijtoj tein kipanoskia tekiuajyot tein moajsia Alemania uan itateuijkauan. Kijtoj ke tekiuaj akin taixyekana norte ‘amo kisentokaskia ijkatos’. ¿Keyej? Daniel kijtoj: “Kitemoskej kichiuiliskej tein amo kuali. Uan akin kikuaj itakual tein uelik kiuetsiltiskej” (Dan. 11:25b, 26a). Itech itonaluan Daniel, sekin akin kikuayaj itakual tekiuaj katkaj ueyichiuanimej akin kitekitiliayaj (Dan. 1:5). ¿Uan akonimej ininka motajtoua itech tein kijtoj Daniel? Ueyichiuanimej akin tekitiaj iuan tekiuaj ompa Alemania, kemej akin kinixyekanayaj tateuianij uan akin kinyolmajxitiayaj. Ika tein kichiujkej nejin ueyichiuanimej, tekiuaj kipoloj tanauatil uan peuak moajsi okse yankuik taixyekanalis. * Daniel no kijtoj tein kipanoskia tekiuaj akin taixyekana norte keman moteuiskia iuan tekiuaj akin taixyekana sur. Kijtoj: “Itateuijkauan kintaniskej uan miakej mikiskej” (Dan. 11:26b). Ijkon kemej moijtojka, tateuianij kayomej Alemania kintankej itech Yekinika Ueyi Neteuilis, uan miakej mikkej. Itech nejon neteuilis okachi miakej mikkej ke itech okseki neteuilismej tein mochiujkaj achto.

11. ¿Toni kichiujkej tekiuaj akin taixyekana norte uan tekiuaj akin taixyekana sur?

¹¹ Itech Daniel 11:27, 28 moijtoj seki taman tein kichiuaskiaj tekiuaj akin taixyekana norte uan tekiuaj akin taixyekana sur achto ke mochiuaskia Yekinika Ueyi Neteuilis. Ompa moijtoj: “Mosentaliskej uan mokajkayauaskej”. No moijtoj ke tekiuaj akin taixyekana norte kisentiliskia “miak taman tein kipia ipatiuj”. Uan yejua nejon panok. Akin tekiuajtiaj Alemania uan Gran Bretaña moiluiayaj ke kuali mouikaskiaj, sayoj ke neteuilis tein kipeualtijkej itech xiuit 1914 kinextij ke mokajkayaujtoyaj. Seki xiujmej achto, ompa Alemania kisentilijkaj miak taman tein kipia ipatiuj uan mochiujka ojpatika altepet kampa kipiayaj miak tomin. Ompa, kemej moijtojka itech Daniel 11:29 uan ipeujyan versículo 30, tateuianij kayomej Alemania kiteuitoj tekiuaj akin taixyekana sur, sayoj ke tapolojkej.

12. ¿Toni kichiujkej itech Yekinika Ueyi Neteuilis tekiuaj akin taixyekana norte uan tekiuaj akin taixyekana sur?

¹² Itech xiuit 1914 hasta satepan, tekiuaj akin taixyekana norte uan tekiuaj akin taixyekana sur kisentokakej moteuijkej uan no kiixnamikkej ixolal Dios. Kemej neskayot, itech Yekinika Ueyi Neteuilis, akin tekiuajtiaj Alemania uan akin tekiuajtiaj Gran Bretaña kintajyouiltijkej itekitikauan Dios porin amo kinekkej tapaleuiskej itech neteuilis. Uan tekiuanij ompa Estados Unidos kintsakkej tokniuan akin kiixyekanayaj tanojnotsalis. Ijkon mochiuak tein moijtojka itech Apocalipsis 11:7-10.

13. ¿Toni kichiuak tekiuaj akin taixyekana norte satepan ke peuak xiuit 1933 uan itech Ojpatika Ueyi Neteuilis?

¹³ Satepan ke peuak xiuit 1933 uan okachiok itech Ojpatika Ueyi Neteuilis, tekiuaj akin taixyekana norte semi kintajyouiltij itekitikauan Dios. Keman nazis peujkej taixyekanaj Alemania, Hitler uan akin kipaleuiayaj amo kinkaujkej itekitikauan Dios maj kisentokanij kitekitilianij. Kinmiktijkej kemej 1,500 uan miakej kintsakkej kampa semi kintekitiltiayaj uan kintajyouiltiayaj. Daniel kijtojka ke ijkon panoskia. Kijtoj ke tekiuaj akin taixyekana norte kipitsotiliskia “kampa taueyichiuaj” itekitikauan Dios uan kijkuaniskia “netemaktilmej”, tein kijtosneki ke amo kinkauaskia maj tanojnotsakan (Dan. 11:30b, 31a). Hitler, akin taixyekanaya Alemania, hasta kijtoj ke senkis kinixpoloskia itekitikauan Dios akin ompa nemiaj.

14. ¿Akoni mochiuak tekiuaj akin taixyekana norte satepan ke tamik Ojpatika Ueyi Neteuilis, uan keniuj tikmatij?

¹⁴ Satepan ke tamik Ojpatika Ueyi Neteuilis, akin taixyekanayaj itech Unión Soviética moaxkatilijkej miakej xolalmej tein katkaj iaxka Alemania uan peuak kinixyekanaj. Ijkon kemej nazis, yejuan semi kintajyouiltijkej akin kitayekanaltiayaj kiueyichiuaskej Dios akin melauak uan ijkon mochiujkej tekiuaj akin taixyekana norte.

15. ¿Toni kichiuak tekiuaj akin taixyekana norte satepan ke tamik Ojpatika Ueyi Neteuilis?

¹⁵ Tepitsin satepan ke tamik Ojpatika Ueyi Neteuilis, yankuik tekiuaj akin taixyekana norte, oso Unión Soviética, kiixnamikik ixolal Dios. Itech Apocalipsis 12:15-17 moijtoua ke nejin taixnamikilis kemej yeskia “se ueyi at”. Ijkon kemej moijtojka itech nejin tajkuilolmej, tekiuaj akin taixyekana norte amo kikauak maj itekitikauan Jiova kisentokanij tanojnotsanij uan miakej kinuikak Siberia kampa semi kintajyouiltij. Tein melauj, itech nejin itamian tonalmej, tekiuaj akin taixyekana norte okachi kintajyouiltiani itekitikauan Dios, sayoj ke amo keman uelini kichiuani maj amo tanojnotsakanok. *

16. ¿Keniuj akin taixyekanayaj Unión Soviética kichiujkej tein kijtoua Daniel 11:37-39?

¹⁶ (Xikonixtajtolti Daniel 11:37-39.) Kemej kijtoua nejin tajkuilol, tekiuaj akin taixyekana norte ‘amo kipoujkaitak ininDios itatuanʼ. ¿Keniuj kichiuak nejon? Akin taixyekanayaj itech Unión Soviética kitemojkej kinkuiliskej taneltokalismej chikaualis tein kipiayaj porin kinekiaj senkis kinixpoloskej. Yejua ika, itech xiuit 1918 kiixtalijkajya seki taman tein kichiuak maj itech kaltamachtiloyamej motamachtiani ke amo moajsi se Dios. ¿Uan keniuj nejin tekiuaj kiueyichiuak “dios akin kiueyichiuaj itech uejkapan tepamit kampa mopaleuiaj”? Keman kichijchiuak uan  kikouak miak teposmej tein kikuiskiaj itateuijkauan porin kinekia kipias okachi chikaualis. Satepan, tekiuaj akin taixyekana norte uan tekiuaj akin taixyekana sur kipiayajya miak teposmej tein ika ueliskia kinmiktiskej millones taltikpakneminij.

17. ¿Toni taman “tein tetajyaltij uan tein taixpoloua” kiixtalijkej?

¹⁷ Tekiuaj akin taixyekana norte kipaleuij tekiuaj akin taixyekana sur itech se taman. Yejuan kiixtalijkej se taman “tein tetajyaltij uan tein taixpoloua” (Dan. 11:31). Nejin taman “tein tetajyaltij” yejua Organización de las Naciones Unidas.

18. ¿Keyej moijtoua ke Naciones Unidas yejua “tein tetajyaltij uan tein taixpoloua”?

¹⁸ Moijtoua ke Organización de las Naciones Unidas yejua “tein tetajyaltij” porin kijtoua ke kichiuas maj onka yolseuilis itech nochi taltikpak, uan nejin sayoj uelis kichiuas iTekiuajyo Dios. Uan moijtoua ke “taixpoloua” porin kinixnamikis uan kinixpolos nochi taneltokalismej tein amo melaujkej (xikonita kampa kijtoua “Tekiuanij akin motauelitaj itech itamian tonalmej”).

19, 20. 1) ¿Keyej kuali maj tikmatikan tein panouani ika tekiuaj akin taixyekana norte uan tekiuaj akin taixyekana sur? 2) ¿Toni tikitaskej itech okse tamachtilis?

¹⁹ Kuali maj tikmatikan nochi nejin tein panok porin kinextia ke seki taman tein moijtojka ke kichiuaskia tekiuaj akin taixyekana norte uan tekiuaj akin taixyekana sur, mochiuak itech xiuit 1870 hasta xiuit 1991. Yejua ika, ueli titakuaujtamatij ke okseki taman tein moijtoua itech Daniel capítulo 11 no mochiuas.

²⁰ Sayoj ke Unión Soviética poliuik itech xiuit 1991. Yejua ika, ¿akoni axkan tekiuaj akin taixyekana norte? Tikitaskej itech okse tamachtilis.