KEMEJ itech xiuit 670 achto itech totonaluan, Asiria mochiujka altepet tein kipiaya okachi chikaualis. Kemej kijtoua página tein Museo Británico kipia itech internet, “itaixyekanalis peuaya Chipre, kampa ika pankalaki Tonaltsin, hasta Irán, kampa ika kisa Tonaltsin, uan seki xiujmej ajsik hasta Egipto”. Nínive, tein moajsia Asiria katka xolal tein okachi ueyi itech nochi taltikpak. Kipiaya uejueyi monumentos, uejueyi kalmej tein kualtsin chijchiujtoyaj, bibliotecas tein semi uejueykej katkaj uan miakkan kualtsin tatojtokkaj. Kampa moajsia xolal Nínive, kiajsinij itech tepamit seki tajkuilolmej tein kinextiaj ke tekiuaj Asurbanipal kijtoj ke katka “tekiuaj itech nochi taltikpak”, ijkon kemej no kijtojkaj okseki tekiuanij asirios. Itech nejon tonalmej moitaya ke amo akin ueliskia kinixpolos Asiria uan Nínive.

Sayoj ke keman Asiria kipiaya miak chikaualis, tanauatijkej Sofonías kijtoj tein Jiova kichiuiliskia: “Kiixpolos Asiria. Taixpolos Nínive; kikauas kemej yeskia taluakyan”. Uan no, okse itanauatijkauj Jiova, akin monotsaya Nahúm, kijtoj: “¡Xikuilikan plata! ¡Xikuilikan oro! [...] ¡Itech xolal amo akin nemi, taseltijkan uan tauejueliujtok! [...] Akin yeski akin mitsitas cholojteuas uan kijtos: ‘¡Nínive kiixpolojkej!’” (Sof. 2:13; Nah. 2:9, 10; 3:7). Keman taltikpakneminij kikakkej tein moijtojka ke panoskia, xa motajtanijkej: “¿Uelis panos nejon? ¿Uelis aksa kiixpolos Asiria tein kipia miak chikaualis?”. Xa amo kineltokayaj ke kiixpoloskiaj.

Sayoj ke panok tein kinemiliayaj ke amo keman panoskia. Keman ajsitiayaya xiuit 600 achto itech totonaluan, babilonios uan medos ipa moaxkatilijkajya Asiria. Amo akin nemiaok Nínive, uan satepan senkis kielkaujkej. Museo de Arte Metropolitano tein moajsi Nueva York kitematiltij ke ijkon kemej panokej xiujmej, Nínive motalpachoj uan taltikpakneminij sayoj kiixmatiaj porin Biblia ika tajtoua. Itech amatajkuilol Biblical Archaeology Society moijtoua ke ipeujyan siglo diecinueve, “amo akin kimatia ox Nínive yekmelauj moajsik”. Sayoj ke itech xiuit 1845, arqueólogo Austen Henry Layard peuak tachkua uan kiajsik xolal Nínive. Tein kiajsik kinextij ke Nínive katka se ueyi xolal.

Kemej mochiuak tein moijtojka ke kipanoskia Nínive, techpaleuia maj okachi titakuaujtamatikan ke no mochiuas tein moijtoj itech Biblia ke kinpanos nochin tekiuajyomej tein axkan moajsij (Dan. 2:44; Apoc. 19:15, 19-21).