MARDOQUEO yejua semej akin okachi ika motajtoua itech amatajkuilol Ester. Yejua katka semej judíos akin kikixtijkaj kampa nemia uan tekitia kampa taixyekanayaj tekiuanij ompa Persia, tepitsin satepan den xiuit 500 achto ke ualaskia Cristo, “keman tekiuaj Asuero taixyekantoya” (axkan miakej kinemiliaj ke nejin tekiuaj katka Jerjes I). Mardoqueo tapaleuij maj amo kimiktianij tekiuaj uan kemej yejua semi motasojkamatik, tanauatij maj kiueyitalianij Mardoqueo ininixpan nochin. Satepan ke momikilij Hamán, akin kitauelitaya Mardoqueo uan okseki judíos, tekiuaj kiixtalij maj Mardoqueo no kipia ueyi tanauatil. Ika nejon uelik kinpaleuij judíos akin nemiaj itech xolalmej tein pouiaj Persia keman kiixtalijkaj maj kinmiktikan (Est. 1:1; 2:5, 21-23; 8:1, 2; 9:16).

Sekin akin momachtiaj tein mochiuak ne uejkauj, kijtojkaj ke tein kijtoua amatajkuilol Ester amo yekmelauj panok uan ke Mardoqueo amo yekmelauj nemik. Sayoj ke, itech xiuit 1941 tatemouanij kiajsikej seki taman tein kinextia ke Mardoqueo yekmelauj nemik ijkon kemej Biblia kijtoua. ¿Toni kiajsikej?

Kiajsikej se tajkuilol itech tajtol persa kampa ika tajtoua se takat akin motokaytia Marduka (Mardoqueo itech tajtol español), akin taixyekanaya itech xolal Susa uan xa kiitaya nochi tein kipiaya tekiuaj. Keman kiajsikej nejon tajkuilol, Arthur Ungnad akin momachtiaya tein mochiuak ne uejkauj, kijtoj ke yejua nejon “yekinika tajkuilol tein amo de Biblia kampa ika motajtoua Mardoqueo”.

Satepan ke Arthur Ungnad kijtoj nejon, motajtolkepanij miak tajkuilolmej tein ijkuiliujtoyaj itech tajtol persa. Semej yejua tajkuilolmej tein kiajsikej kampa moajsia xolal Persépolis uan kiajsikej kampa kieuayaj tomin. Nejin yetoya kampa ika moajsia tepamit tein kiyoualouaya xolal. Nejin tajkuilolmej moijkuilojkej keman taixyekantoya Jerjes I. Ikuiliujtokej itech tajtol elamita uan ompa no ijkuiliujtok inintokay miakej akin ininka motajtoua itech amatajkuilol Ester. a

Miak tajkuilolmej tein kiajsikej Persépolis ika tajtouaj Marduka, akin katka itajkuilojkauj tekiuaj Jerjes I ompa Susa. Semej nejon tajkuilolmej kijtoua ke Marduka tatajtolkepaya. Nejin mouika ika tein Biblia kijtoua de Mardoqueo, ke katka se ueyichiujkej akin kipaleuiaya tekiuaj Asuero (Jerjes I). Momati ke tajtouaya ome tataman tajtolmej uan nochipa motaliaya kaltenoj de kali kampa taixyekanaya tekiuaj ompa Susa (Est. 2:19, 21; 3:3). Puerta tein moajsia kaltenoj katka kemej se ueyi kali kampa no moajsiaj oksekin akin no kitekitiliayaj tekiuaj.

Kemej tikitakejya, miak taman kinextia ke Marduka akin ika motajtoua itech tajkuilolmej tein kiajsikej yejua Mardoqueo akin ika motajtoua itech amatajkuilol Ester. Marduka nemik itech xiujmej keman Mardoqueo no nemik, no nenkej itech sayoj se xolal uan nochin omen kitekitiliayaj tekiuaj. Nochi nejin kinextia ke Marduka yejua Mardoqueo.