1, 2. ¿Toni kichiujkej Acab uan Manasés, uan katiyejua netajtanil tiknankiliskej?

MAJ ininka titajtokan ome tekiuanij akin nenkej ne uejkauj. Se tekiuajtik Israel, kampa kinixyekanak majtakti uejueyi kalyetouanij, uan okse tekiuajtik Judá, kampa kinixyekanak ome uejueyi kalyetouanij. Maski nenkej itech tataman xiujmej, nochin omen kiixnamikkej Jiova, kichiujkej maj israelitas tajtakolchiuanij, kinueyichiujkej tiotsitsin uan kinmiktijkej miakej. Se tekiuaj moyolnonotsak porin tajtakolchiujka uan Jiova kitapojpoluij, sayoj ke okse kisentokak kichiuak tein amo kuali hasta keman momikilij. ¿Akonimej ininka titajtojtokej?

² Akin tekiuajtik Israel monotsaya Acab, uan akin tekiuajtik Judá monotsaya Manasés. Tein kichiujkej nejin ome takamej keman tajtakolchiujkej techmachtia toni kijtosneki se moyolnonotsas (Hech. 17:30; Rom. 3:23). ¿Toni kijtosneki se moyolnonotsas uan keniuj se kinextia? Moneki tikmatiskej nejin, porin tinochin tiknekij maj Jiova techtapojpolui keman titajtakolchiuaj. Maj tiknankilikan nejin netajtanil ika tein kichiujkej tekiuaj Acab uan tekiuaj Manasés. Uan maj tikitakan toni uelis techmachtis ininneskayo. Satepan tikitaskej keniuj kinextij Jesús toni kijtosneki se moyolnonotsas.

3. ¿Toni kichiuak Acab keman tekiuajtik?

³ Acab katka chikometika tekiuaj ompa lsrael. Monamiktij iuan Jezabel, isiuapil akin tekiuajtia Sidón, se xolal tein moajsia kampa ika norte uan kampa taltikpakneminij kipiayaj tomin. Kemej Acab monamiktij iuan Jezabel, israelitas ueliskia kitaniskej okachi tomin, sayoj ke nejon no kichiuak maj okachi tajtakolchiuanij. Jezabel kiueyichiuaya Baal uan kichiuak maj Acab kichiuani maj miakej no kiueyichiuanij. Itech nejon taneltokalis, taltikpakneminij auilnemiaj uan hasta kintemaktiayaj konemej. Itech xiujmej tein nejin siuat tekiuajtik, nochin itanauatijkauan Jiova tajyouijkej. Tein melauj, tanauatij maj kinmiktianij miakej (1 Rey. 18:13). Acab “okachi tajtakolchiuak iixpan Jiova ke nochin oksekin akin achto tekiuajtikej” (1 Rey. 16:30). Jiova kiitstoya nochi tein kichiuayaj Acab uan Jezabel, sayoj ke kiniknelij israelitas uan kititanik tanauatijkej Elías maj kinpaleuiti maj mopatanij. Sayoj ke Acab uan Jezabel amo kinekkej kinkakiskej.

4. ¿Toni tatsakuiltilis kiluijkej Acab ke kiseliskiaj, uan toni kichiuak?

⁴ Sayoj ke ejkok tonal keman Acab uan Jezabel kikualantijkej Jiova. Yejua ika kititanik Elías maj kinmatiltiti keniuj kintatsakuiltiskia: kiniluij ke nochin ininchankauan ixpoliuiskiaj. Acab amo kuali momachilij ika tein kiluij Elías, uan maski semi moueyimatia, moyolyemanij (1 Rey. 21:19-29).

5, 6. ¿Keniuj tikmatij ke Acab amo yekmelauj moyolnonotska?

⁵ Acab moyolyemanij, sayoj ke tein kichiuak satepan kinextij ke amo yekmelauj moyolnonotska. Amo kichiuak maj israelitas amo kiueyichiuanijok Baal nion kinyolchikauak maj kiueyichiuanij Jiova. Uan no kichiuak okseki taman tein ika kinextij ke amo moyolnonotska.

⁶ Keman Acab kitajtanij Jehosafat, akin tekiuajtia Judá, maj iuan yani kinteuiti sirios, Jehosafat kiluij maj achto kitajtanianij se tanauatijkej toni kinemiliaya Jiova. Acab amo kinekia kichiuas nejon, ta kijtoj: “Yetokok se takat akin uelis tiktajtaniskej toni kinemilia Jiova, sayoj ke nejua niktauelita, porin amo keman kijtoua tein kuali, ta nochipa kijtoua ke amo kuali nechyas”. Maski ijkon, kitajtanijkej tanauatijkej Micaya, uan yejua kiluij Acab ke kipanoskia tein amo kuali. Keman kikakik nejin, Acab amo moyolnonotsak nion kitajtanij Jiova maj kitapojpoluiani, ta tanauatij maj kitsakuanij Micaya (1 Rey. 22:7-9, 23, 27). Maski Acab tanauatij maj kitsakuanij, tein kiluijka Micaya ipa mochiuak, porin keman yajki tateuito kimiktijkej (1 Rey. 22:34-38).

7. ¿Toni kijtoj Jiova satepan ke kimiktijkej Acab?

⁷ Jiova kinextij keniuj kiitaya Acab satepan ke kimiktijkej. Keman tekiuaj Jehosafat kuali mokepak ichan, Jiova kititanik tanauatijkej Jehú maj kiluiti ke amo kuali tein kichiujka porin kipaleuijka Acab. Kiluij: “¿Tiknemilia ke kuali yetok xikinpaleui akin amo yolkualmej uan xikintasojta akin kitauelitaj Jiova?” (2 Crón. 19:1, 2). Maj tiknemilikan nejin: komo Acab yekmelauj moyolnonotsaskia, tanauatijkej Jehú xa amo kijtoskia ke ‘amo katka yolkuali’ uan ke ‘kitauelitaya Jiova’. Ika nejin tikitaj ke maski Acab tepitsin motayokoltij porin kichiujka tein amo kuali, amo senkis moyolnonotska.

8. ¿Toni techmachtia tekiuaj Acab keman kinextij ke moyolnonotsak?

⁸ ¿Toni techmachtia tein kichiuak Acab? Keman Elías kiluij tein kinpanoskia ichankauan, Acab yekinika moyolyemanij. Nejon semi  kuali. Sayoj ke tein kichiuak satepan kinextij ke amo yekmelauj moyolnonotska. Nejin techmachtia ke yekmelauj se moyolnonotsas amo kijtosneki sayoj se kijtos ke amo kuali se momachilia porin se tajtakolchiuak. Axkan maj tikitakan okse neskayot tein techpaleuis maj tikmatikan toni kijtosneki yekmelauj se moyolnonotsas.

9. ¿Toni kichiuak Manasés keman tekiuajtik?

⁹ Kemej 200 xiujmej satepan, Manasés peuak tekiuajti Judá. Xa okachi kichiuak tein amo kuali ke tekiuaj Acab. Biblia kijtoua ke “kichiuak miak taman tein amo kuali iixpan Jiova porin kinekia kikualantis” (2 Crón. 33:1-9). Kinchijchiuak altares kampa kinueyichiuayaj tiotsitsin, uan itech itemplo Jiova hasta kitalij se poste tein kipiaya se tiotsin tein xa kiixnextiaya auilnemilis. Kitekitiltij miak tataman naualot. Kinmiktij miakej uan hasta kinchichinoj ikoneuan porin kinmaktilij tiotsitsin (2 Rey. 21:6, 7, 10, 11, 16).

10. ¿Keniuj kitatsakuiltij Jiova tekiuaj Manasés, uan toni kichiuak nejon tekiuaj?

¹⁰ Ijkon kemej kichiuak Acab, Manasés amo kinekik kinkakis tanauatianij akin Jiova kintitanka maj kinejmachtitij. Yejua ika “Jiova kichiuak maj akin kinixyekanayaj itateuijkauan akin tekiuajtia Asiria kinteuikij [akin nemiaj Judá]. Kikitskijkej Manasés ika garfios, kijilpijkej ika ome teposmej tein chijchiujtoyaj ika cobre uan kiuikakej Babilonia”. Nesi ke keman tsaktoya ompa Babilonia itech tanemilij nochi tein kichiujka. “Kisentokak moyolyemanij iixpan ininDios iuejkaujtatuan”. Sayoj ke no kichiuak okse taman: “Kitataujtij Jiova iDios maj kitapojpolui” uan “kisentokak kitataujtij”. Nejon takat akin semi amo yolkuali katka peuak mopata. Kiitayaya Jiova kemej “iDios” uan miakpa kitataujtij (2 Crón. 33:10-13).

11. ¿Keniuj kinextij Manasés ke yekmelauj moyolnonotska? (2 Crónicas 33:15, 16).

¹¹ Jiova kinankilij Manasés. Kiitak ke yekmelauj mopatakaya ika tein kijtouaya itech inetataujtiluan. Jiova semi kiiknelij uan kikauak maj oksepa tekiuajti. Manasés mochikauak kinextis ke yekmelauj moyolnonotska. Amo kichiuak kemej Acab, ta yejua kikauak tein amo kuali, kiixtopeuak taueyichiualis tein amo melauak uan kinyolchikauak israelitas maj kiueyichiuanij Jiova (xikonixtajtolti 2 Crónicas 33:15, 16). Xa monekik kinextis takuaujtamatilis uan yolchikaualis keman kichiuak nejon, porin miak xiujmej amo kinkauilij se kuali neskayot ichankauan, akin iuan tekitiaj ichan uan israelitas. Sayoj ke keman xiuejya katka, kinekik kiyektalis seki taman tein kichiujka. Tein kichiuak xa semi kipaleuij iixuiuj Josías, akin satepan mochiuak tekiuaj uan semi kuali taixyekanak (2 Rey. 22:1, 2).

12. ¿Toni techmachtia tein kichiuak Manasés?

 ¹² ¿Toni techmachtia tein kichiuak Manasés? Yejua amo sayoj moyolyemanij, ta no kitataujtij Jiova, kitajtanij maj kiikneli uan amo kichiuakok tein amo kuali. Uan no, mochikauak kiyektalis tein kichiujka, mochikauak kiueyichiuas Jiova uan kinpaleuis oksekin maj no kiueyichiuanij. Ineskayo Manasés kinyolchikaua hasta akin semi tajtakolchiuanij, porin senkis kinextia ke Jiova yolkuali uan ke ‘kineki tetapojpoluis’ (Sal. 86:5). Jiova kintapojpoluis akin yekmelauj moyolnonotsaj.

13. Xikonijto se neskayot tein techpaleuia maj tikajsikamatikan toni kijtosneki se moyolnonotsas.

¹³ Kemej tikitakejya, Manasés amo sayoj motayokoltij porin tajtakolchiujka. Nejin techmachtia se taman tein semi moneki. Maj tikitakan se neskayot tein techpaleuis maj tikajsikamatikan nejin. Maj tiknemilikan ke tikouatij pan, uan panchiujkej sayoj techmaka harina. ¿Tikuelitaskiaj maj sayoj techmaka nejon? Amo. ¿Uan komo panchiujkej techiluiskia ke harina semi moneki keman kichijchiuaj pan? Maski ijkon, ipa amo, porin tejuan tiknekij pan. No ijkon, Jiova kineki maj akin tajtakolchiua yekmelauj moyolnonotsa. Semi kuali komo amo kuali momachilia, porin nejon se taman kemej kinextia ke moyolnonotsa. Sayoj ke no moneki okseki taman. Maj tikitakan toni ika se neskayot tein Jesús kijtoj.

14. ¿Keniuj peuak kinextia telpoch akin Jesús ika tajtoj ke moyolnonotska?

¹⁴ Itech Lucas 15:11-32 Jesús ika tajtoj se telpoch akin kiauilchiuak itomin. Nejin telpoch amo kitakamatik ipopaj “uan yajki uejka tech okse país. Uan ompa kitamipojpoloto nochi nitomin tech in auilnemilis”. Sayoj ke keman kipiak ouijkayomej, peuak itech tanemilia tein kichiujka uan kiajsikamatik ke okachi kuali moajsia keman yetoya iuan ipopaj. Kemej kijtoj Jesús, nejin telpoch ‘tanemilij’. Kiixtalij mokepas iuan ipopaj uan kitajtanis maj kitapojpolui. Semi kuali porin kiajsikamatik ke amo kuali tein kichiujka, sayoj ke no monekia kichiuas okseki taman.

15. ¿Keniuj kinextij ke yekmelauj moyolnonotska telpoch akin Jesús ika tajtoj?

¹⁵ ¿Keniuj kinextij telpoch akin Jesús ika tajtoj ke yekmelauj moyolnonotska? Mokepak ichan tein semi uejka moajsia. Keman ajsik uan kiitak ipopaj, kiluij: “Nimoueyitajtakolmakak iixpantsinko Dios uan no nimotajtakolmakak moixpantsinko. Ika ya nojon [...] amo nechnamiki xinechpoua keme nimokoneu” (Luc. 15:21). Ika tein kijtoj kinextij ke kinekia oksepa kuali mouikas iuan Jiova. No kiajsikamatik ke ika tein kichiujka kiyolkokojka ipopaj. Uan kiixtalij mochikauas oksepa kiyolpaktis, hasta maski kiitaskiaj kemej semej itakeualuan (Luc. 15:19). Nejin neskayot uelis  kinpaleuis tokniuan tayekananij maj kiitakan ox se tokniuj akin tajtakolchiuak yekmelauj moyolnonotsa.

16. ¿Keyej tokniuan tayekananij xa ouij kinkisa kimatiskej ox akin tajtakolchiuak yekmelauj moyolnonotsakya?

¹⁶ Tokniuan tayekananij ouij kinkisa kimatiskej ox akin tajtakolchiuak yekmelauj moyolnonotsakya. ¿Keyej? Porin yejuan amo ueli kimatij tein yekmelauj kinemilia. Yejua ika moneki kitemoskej tein kinextis ke senkis kiixtopeuakya tein amo kuali. Kemansa, se tokniuj xa miakpa tajtakolchiuak, uan yejua ika tokniuan tayekananij xa ouij kinkisa kineltokaskej ke yekmelauj moyolnonotsakya.

17. 1) ¿Toni neskayot kinextia ke akin tajtakolchiuak xa amo yekmelauj moyolnonotsak maski kijtos ke amo kuali momachilia? 2) ¿Toni moneki kichiuas akin yekmelauj moyolnonotsak? (2 Corintios 7:11).

¹⁷ Maj tikitakan se neskayot. Se tokniuj takat akin kipia inamik auilnemi miak xiujmej. Amo kitemoua nepaleuil, ta kitatilia inamik, akin kuali iniuan mouika uan tokniuan tayekananij. Sayoj ke se tonal tokniuan tayekananij kimatij tein kichiujtok. Keman kiluiaj ke kimatkejya, kiniluia ke melauj uan hasta kinextia ke semi amo kuali momachilia. ¿Kijtosneki nejon ke yekmelauj moyolnonotsakya? Amo. Tokniuan tayekananij moneki kiitaskej okseki taman. Nejin tokniuj amo sayoj sepa tajtakoj, ta miakpa kichiuak uan miak xiujmej. Uan no, amo yejua kiniluij, ta okse tokniuj kinmatiltij. Yejua ika, tokniuan tayekananij moneki kitemoskej tein kinextis ke yekmelauj mopatakya uan ke amo kichiujtokok nejon tajtakol (xikonixtajtolti 2 Corintios 7:11). Kemej tokniuj akin tajtakolchiuak xa yolik mopatatias uan ijkon kinextis ke yekmelauj moyolnonotsak, xa kikalankixtiskej itech nechikol (1 Cor. 5:11-13; 6:9, 10).

18. ¿Keniuj kinextia akin kikalankixtijkej itech nechikol ke yekmelauj moyolnonotsakya, uan keniuj kipaleuis nejon?

¹⁸ ¿Keniuj kinextia akin kikalankixtijkej itech nechikol ke yekmelauj moyolnonotsakya? Moneki nochipa yas nechikolmej, kichiuas netataujtil uan momachtis Biblia, ijkon kemej kiyolmajxitijkej tokniuan tayekananij. No moneki mochikauas kiixtopeuas nochi tein uelis kichiuas maj oksepa tajtako. Komo mochikaua oksepa kuali mouikas iuan Jiova, uelis takuaujtamatis ke yejuatsin senkis kitapojpoluis uan ke tokniuan tayekananij kipaleuiskej maj mokepa itech nechikol. Tokniuan tayekananij kimatij ke tataman tein panoua. Yejua ika, keman se tokniuj tajtakolchiua kitemouaj kimatiskej tein yekmelauj panok uan kimelauaj ika netasojtalis.

19. ¿Toni moneki kichiuas akin yekmelauj moyolnonotsa? (Ezequiel 33:14-16).

¹⁹ Kemej tikitakejya, akin yekmelauj moyolnonotsa amo sayoj moneki kijtos ke amo kuali  momachilia, ta no moneki kipatas kemej tanemilia uan tein kimachilia, uan maj kinexti ika tein kichiua. Moneki amo kichiuasok tein amo kuali uan maj oksepa kitakamati itanauatiluan Jiova (xikonixtajtolti Ezequiel 33:14-16). Moneki kitayekanaltis oksepa kuali mouikas iuan Jiova.

20, 21. ¿Keniuj uelis tikpaleuiskej akin kichiuak se ueyi tajtakol?

²⁰ Jesús kinextij toni okse taman monekia kichiuas keman ualajka nikan taltikpak. Yejua kijtoj: “Niuala nikan taltikpak para nikintemos tajtakolejke para ma yejuan ma moyolnemilikan de nintajtakoluan” (Luc. 5:32). Tejuan no moneki tikchiuaskej kemej Jesús. Yejua ika, komo tikmatij ke se tokniuj akin kuali iuan timouikaj kichiuak se ueyi tajtakol, ¿toni moneki tikchiuaskej?

²¹ Komo tiktatiaj tein kichiuak, amo tikpaleuiskej. Tein melauj, maski tiknekiskiaj tiktatiskej, Jiova ipa kiita nochi (Prov. 5:21, 22; 28:13). Uelis tikpaleuiskej akin kuali iuan timouikaj komo tikiluiaj ke tokniuan tayekananij kinekij kipaleuiskej. Uan komo amo kineki kiniluis tein kichiuak, tejuan moneki tikiniluiskej. Ijkon tiknextiskej ke yekmelauj tiknekij tikpaleuiskej. Komo amo tikchiuaj, uelis kipolos ikuali uikalis iuan Jiova.

22. ¿Toni tikitaskej itech okse tamachtilis?

²² Komo tokniuan tayekananij kikalankixtiaj itech nechikol se tokniuj akin uejkaujya tajtakolchiujtok, ¿kijtosneki ke amo kinextilijkej teiknelilis? Itech okse tamachtilis tikitaskej ke Jiova kinextia teiknelilis keman kinmelaua akin tajtakolchiuaj, uan no tikitaskej keniuj no uelis titeikneliskej.