1, 2. 1) ¿Toni kinemiliaj miakej taltikpakneminij ke kijtosneki se kiselis tein yekmelauj kuali? 2) ¿Toni mitsonpaleuis xikonmati tein kijtosneki se kiselis tein yekmelauj kuali?

¿TONI kijtosneki se kiselis tein yekmelauj kuali? Komo tikintajtaniaj tataman taltikpakneminij, tataman tanankilil tikseliskej. Kemej neskayot, miakej kinemiliaj ke kiajsij tein kuali komo kipiaj miak tomin, kipiaj se kuali tekit oso kiseliaj se ueyi tamachtilis. Oksekin kijtouaj ke kiajsij tein kuali komo kuali mouikaj iniuan ininchankauan, inintasojikniuan oso akin iniuan tekitij. Uan se akin kitekitilia Jiova uelis kiitas ke kipia tein kuali komo kipia se tekit itech nechikol oso kuali kiyoui itech tanojnotsalis.

² Mitsonpaleuis xikonmati toni kijtosneki se kiselis tein yekmelauj kuali, komo tikonijkuiloua inintokay sekin taltikpakneminij akin tejuatsin tikonnemilia ke kiajsinij tein yekmelauj kuali itech ininnemilis, akin tejuatsin okachi tikonpoujkaita. ¿Toni chiuanimej yejuan? ¿Kipiaj tomin oso kintelixmatij? ¿Uejueyi chiuanimej? Motanankilil uelis kinextis tein onkak itech moyolo, uan nejon mitsonyekanas keman tiontaixpejpenas uan tein tikonixtalis tikonchiuas itech monemilis (Luc. 6:45).

3. 1) ¿Toni monekia kichiuas Josué uan ijkon ueliskia kiajsis tein yekmelauj kuali? 2) ¿Toni ika timomachtitij?

³ Tein okachi motelneki, yejua keniuj techita Jiova, porin sayoj uelis tikpiaskej nemilis nochipaya komo kiyolpaktia tein tikchiuaj. Keman Jiova kinauatij Josué maj kinixyekanaskia israelitas uan maj kinuikani itech Tal tein motenkaujka kinmakas, kiiluij maj kiixtajtoltiani Tanauatil tein kiselij Moisés “youal uan tonal”, uan maj kitakamatini nochi tein ompa ijkuiliujtoya. Dios kiyekiluij: “Ijkon tikpias tein yekmelauj kuali uan tikchiuas teisa ika tamatilis” (Jos. 1:7, 8). Kemej tikmatij, Josué kiajsik tein yekmelauj kuali. ¿Uan tejuan? ¿Keniuj uelis tikmatiskej ox tein tikitaj ke yekmelauj kuali no ijkon kiita Jiova? Maj tikitakan ininnemilis ome takamej akin  ininka tajtoua Biblia, uan ijkon uelis tikmatiskej tanankilil.

4. ¿Keyej uelis tikijtoskej ke Salomón kiajsik tein kuali?

⁴ Salomón kipiak miak taman tein yekmelauj kuali. ¿Keyej tikijtouaj ijkon? Porin itech seki xiujmej kimoujkatokak uan kitakamatik Jiova, uan yejuatsin kimakak miak tatiochiualismej. Xikonelnamiki ke ijkuak Dios kiiluij maj kitajtaniani tein yejua kinekiskia, Salomón kitajtanij maj kimakani tamatilis uan ijkon ueliskia kiixyekanas ixolal. Jiova kinankilij uan amo sayoj kimakak tamatilis ta no kimakak miak taman tein patiyoj (xikonixtajtolti 1 Reyes 3:10-14). “Tamatilis tein kipiaya Salomón katka tel okachi ueyi ke inintamatilis nochin akin kayomej tonalkisayampa uan nochi inintamatilis akin kayomej Egipto.” Uan Salomón “motelteixmatiltij itech nochi xolalmej” (1 Rey. 4:30, 31). Uan ika miak taman tein kipiaya tein patiyoj, xijxiujtika kiseliaya oro kemej 22 toneladas (2 Crón. 9:13). Salomón kichijchiuak miak taman tein kualtsin, tel kuali mouikaya iniuan uejueyi chiuanimej itech okseki altepemej uan iniuan tekitia itech tanamakalis. Keman Salomón kitekitilijtoya Dios kiajsik tein yekmelauj kuali (2 Crón. 9:22-24).

5. ¿Toni kinextij Salomón keman ika tajtoj tein yekmelauj kuali?

⁵ Tein Salomón kijkuiloj itech amaix Eclesiastés kinextia ke yejua amo kinemiliaya ke sayoj akin kipiaj tomin oso uejueyi chiuanimej uelis kipiaskej yolpakilis uan kiajsiskej tein kuali. Yejua kijtoj: “Nikmatikya ke moyolpaktis taltikpaknenkej uan kichiuas tein kuali itech inemilis yejua tein okachi kuali uelis kipias; uan no maj takua uan maj yekmelauj tatayi uan maj kiita tein kuali tein kiualkuilia nochi chikauak tekit tein kichiua. Yejua inetetayokolil Dios” (Ecl. 3:12, 13). Kiajsikamatik ke nochi nejin tein kuali, yekmelauj kinyolpaktia sayoj akin kipiaj se kuali uikalis iuan Jiova. Yejua kijtoj: “Tein se kiajsikamati keman se kitamikaki tamachtilis, yejua nejin: Xikmoujkatoka Dios tein melauak uan xiktakamati itanauatiluan. Porin yejua nejin tein yekinika moneki kichiuas taltikpaknenkej” (Ecl. 12:13).

6. ¿Keniuj techpaleuia ineskayo Salomón maj tikajsikamatikan keniuj tikajsiskej tein yekmelauj kuali?

⁶ Itech miak xiujmej, Salomón kimoujkatokak Dios. Biblia kijtoua: “Kisentokak kitasojtaya Jiova, kitojtokaya tanauatilmej tein kikauilij ipopaj David” (1 Rey. 3:3). Keman Salomón kichiuak nejin, kiajsik tein yekmelauj kuali. Ika inepaleuil Jiova kichijchiuak se ueyi templo kampa kiueyichiuaskiaj yejuatsin, uan no kijkuiloj eyi amaixmej tein moajsij itech Biblia. Maski tejuan amo uelis tikchiuaskej tein yejua kichiuak, neskayot tein kikauak moneki techpaleuis maj tikajsikamatikan toni tein yekmelauj kuali uan maj techpaleui maj tikajsikan. Kemej neskayot, itech amaix tein kijkuiloj Salomón, Jiova ika iespíritu kichiuak maj ika tajtouani tomin, taixmatilis uan maj se ueyichiujkej. Miakej kijtouaj ke nejin motelneki uan ijkon se kiajsis tein yekmelauj kuali. Sayoj ke Salomón kijtoj ke akin kiteltemouaj amo kiajsij yekmelauj yolpakilis uan kemej yeskia “se kitojtoka ejekat”. Miakej akin kitasojtaj tomin kitelnekij kipiaskej okachi uan kintekipachoua kipoloskej tein kipiajya. Uan no ejkos tonal keman tein kipiaj, oksekin kiseliskej (xikonixtajtolti Eclesiastés 2:8-11, 17 uan 5:10-12).

7, 8. ¿Toni tein amo kuali kichiuak Salomón uan toni kiualkuilij?

⁷ Sayoj ke satepan, Salomón amo kitakamatikok Jiova. Biblia kijtoua: “Keman Salomón ueuentsintiak, isiuauan kiyolpatakej maj kinueyichiuani okseki tiotsitsin; uan iyolo amo katka ajsitok iuan Jiova iDios kemej iyolo ipopaj David. [...] Salomón peuak kichiua tein amo kuali iixpan Jiova” (1 Rey. 11:4-6).

⁸ Jiova amo kiyolpaktij tein kichiuak Salomón. Yejua ika kiiluij: “Kemej [...] amo tiktakamatik nonetenkaualis uan notanauatiluan  tein nimitsnauatij, yekmelauj nimitskuilis tekiuajyot, uan yekmelauj nikmakas motekitikauj” (1 Rey. 11:11). Tetayokoltij tikijtoskej ke maski kipiak miak taman tein yekmelauj kuali, kiyolxokolij Jiova. Amo kitayekanaltijok tein okachi monekia itech inemilis porin kikauak Jiova. Tisejsemej uelis timotajtaniskej: “¿Nechpaleuia inemilis Salomón maj nikajsikamati keniuj uelis nikpias tein yekmelauj kuali?”.

9. ¿Keyej miakej kinemilijkej ke Pablo amo kiselij tein yekmelauj kuali?

⁹ Inemilis tatitanil Pablo amo katka kemej inemilis Salomón. Pablo amo nemik itech se kaltekiuaj nion tatakuaya iniuan tekiuanij. Ta yejua kemansa semi tepitsin kipiaya tein kimajseuaskia, tein tayiskia uan tein mokentiskia (2 Cor. 11:24-27). Sayoj ke ijkuak kiselij Jesús kemej Mesías, tein pouiaj itech inintaneltokalis judíos amo kuali kiitayajok. Ta akin tayekanayaj itech taneltokalis kitauelitayaj. Kitsakkej, kiuijuitekkej, kitakotenkej uan kitetenkej. Pablo kijtoj ke yejua uan iikniuan taneltokanij kinuijuikaltijkej, kintajyouiltijkej uan kintakajkayauilijkej. Kijkuiloj: “In tagayot techpouaj keme se tajsolpalak san” (1 Cor. 4:11-13).

10. ¿Keyej miakej kinemilijkej ke Pablo kikauak tein yekmelauj kuali?

¹⁰ Keman Pablo katka telpoch uan kiixmatiajok kemej Saulo, miakej kinemiliayaj ke kiseliskia miak taman tein yekmelauj kuali. Ichankauan xa katkaj uejueyi chiuanimej, uan momachtij iuan Gamaliel, se tamachtijkej akin kitelpoujkaitayaj. Satepan Pablo kijkuiloj: “Kachi ok nitayekantinemia tech ne taneltokalis de judíos [...] ke oksekin notaneltokaikniuan” (Gál. 1:14). Pablo tajtouaya hebreo uan griego uan ixnesia kemej akin pouiaj itech tekiuajyot romano. Nejon kichiuaya maj kiseli miak taman tein kuali, uan no uelia kichiuaya miak taman. Komo kiixpejpenaskia kiajsis tein taltikpakneminij kiitaj ke yekmelauj kuali, xa kipiaskia ueyiot uan miak tomin. Sayoj ke yejua kiixpejpenak tein miakej, uan xa hasta ichankauan, kiitakej ke senkis amo kuali. ¿Keyej kichiuak?

11. ¿Toni kiteltasojkamatia Pablo, toni kiixtalij kichiuas, uan keyej?

¹¹ Pablo kitasojtaya Jiova uan kinekia kiyolpaktis, okachi ke kipias tomin oso ueyiot. Keman kiixmatik tamachtilis tein melauak, kiteltasojkamatik tatiochiualismej tein miakej taltikpakneminij kiixtopeuaj, kemej inemilis Jesús tein kitemakak, tanojnotsalis uan nemilis ompa iluikak tein miakej kichiayaj kipiaskej. Kiajsikamatik ke monekia momelauas se kuejmol porin Satanás kijtojka ke ueliskia kichiuas maj nochin taltikpakneminij kikauakan Jiova (Job 1:9-11; 2:3-5). Maski Pablo ueliskia kipanos uejueyi ouijkayomej, kiixtalij  kisentokas kitekitilis Dios tein melauak uan amo keman kikauas. Uan nejin tein kiixtalij kichiuas, amo yejua tein kinemiliaj kichiuaskej miakej taltikpakneminij.

12. ¿Keyej moneki tiontakuaujtamatis iuan Jiova?

¹² ¿Tikonixtalia tikonchiuas tein kichiuak Pablo? Maski kemansa tikpiaskej ouijkayomej porin amo tikauaj Jiova, komo tiksentokaj tiktekitiliaj, tikyolpaktiskej uan techtatiochiuis. Yejua nejon tein kijtosneki se kiajsis tein yekmelauj kuali (Prov. 10:22). Axkan tikpiajya miak tatiochiualismej, uan satepan tikpiaskej okachi (xikonixtajtolti Marcos 10:29, 30). Yejua ika moneki maj amo titakuaujtamatikan itech tomin ta “tech in Totajtsin Dios, porin [...] Yejuatsin technenkajtatiochiuilia san ika de miak tataman para ma ijkon timoyolpaktijtiyakan ika nojon tatiochiualisme”. Uan komo ijkon tikchiuaj, “timoaxkatiliske ne ten melau nemilis ten amo keman tamis” (1 Tim. 6:17-19). Uelis senkis titakuaujtamatiskej ke satepan keman panos 100 xiujmej, 1,000 xiujmej oso okachi, uelis tikijtoskej: “¡Nikixpejpenak nikchiuas tein nechualkuilij tein yekmelauj kuali!”.

13. ¿Kani tayolmajxitij Jesús maj se kisentili se iricojyo?

¹³ Jesús tayolmajxitij: “Amo xiksentilikan namoricojyo nikan taltikpak kampa namotilma kitetektokke in okuilinme uan namotomin poxkautok uan kampa in tachtekini tekalijtik kalakij uan kuikaj ten nesi. Ta, kachi kuali xiksentilikan namoricojyo tech ne eluiyaktsinko kampa in okuilinme amo ueli kitejtekiske, nion no poxkauis den namoaxka, uan nion no tachtekini uelis mitskalijtikkalakiske uan kuikaske ten moaxka. Porin kampa yeski yetos nochi in namoricojyo, [...] ompa [...] nanyoltanemilijtoske” (Mat. 6:19-21).

14. ¿Keyej amo se kinextia tamatilis komo se kisentilia ‘ricojyot nikan taltikpak’?

¹⁴ Tajtolmej ‘ricojyot nikan taltikpak’ amo sayoj kijtosneki tomin. Ta no uelis yeski tein Salomón kijtoj uan tein taltikpakneminij kiitaj ke yejua kinextia ke se kiajsitok tein yekmelauj kuali, kemej ueyiot uan maj tel teixmatikan. Jesús no kiteajsikamatiltij tein Salomón kijtoj itech amaix Eclesiastés: ricojyot tein se kisentilia itech taltikpak amo uejkaua. Kemej tejuatsin xa tikonitani, sayoj uelis se kipias seki tonalmej uan ijsiujka uelis se kipolos. Se tamachtijkej akin itokay Frederick D. Bruner kijkuiloj: “Ueyiot amo uejkaua uan akin motelixmati, satepan kielkauaj. Akin kitelpiaj tomin nejin xiuit, satepan uelis kipoloskej nochi. Jesús kintasojta taltikpakneminij, yejua ika kinnejmachtij ke ueyiot ijsiujka poliui uan uelis moyolxokoliskej. ‘Miakej akin kitelsentiliaj tomin uan kitemouaj ueyiot kipolouaj uan semi moyolkokouaj’. Yejua ika Jesús amo kineki maj imomachtijkauan moyolkokokan”. Maski miakej kijtoskiaj ke melauak tein kijtoj nejin tajkuilojkej, amo kikauaj maj kinyekana itajtoluan Jesús itech ininnemilis. Uan tejuatsin, ¿tikonkauas maj mitsonyekana itajtoluan Jesús?

15. ¿Toni tein yekmelauj kuali moneki timochikauaskej tikajsiskej?

¹⁵ Sekin tayekananij itech taneltokalis  tamachtiaj ke amo kuali yetok maj se mochikaua se kiajsis tein yekmelauj kuali. Sayoj ke Jesús amo kijtoj ke amo kuali yetok komo se kichiua nejon. Ta kiniluij imomachtijkauan maj mochikauakan kisentiliskej ‘ricojyot tech ne eluiyaktsinko’, tein uejkaua nochipaya. Tejuan okachi tiknekij tikajsiskej tein Jiova kiita ke yekmelauj kuali. Itajtoluan Jesús techelnamiktia ke tisejsemej tikixpejpenaj tein tikixtaliskej tikchiuaskej. Sayoj ke, tein tikpiaskej itech toyolo, oso tein tikitaskej ke okachi motelneki, yejua tikixtaliskej tikajsiskej.

16. ¿Katiyejua tayolmajxitilis uelis tiktakamatiskej ika takuaujtamatilis?

¹⁶ Komo tikyolnejnekij tikyolpaktiskej Jiova, uelis titakuaujtamatiskej ke yejuatsin techmakas tein techpolos. Kemej kipanok tatitanil Pablo, xa kemansa amo tikpiaskej tein tikuaskej uan tein titayiskej (1 Cor. 4:11). Sayoj ke, ika takuaujtamatilis uelis tiktakamatiskej itayolmajxitilis Jesús: “Amo xiknemilijtinemikan toni nankikuaske mosta, uan toni titayiske, uan tonika timotakentiske. Porin in tagayot ten amo pouij iuan Dios, yejuan nojonkes kitemoaj sayo de nijin taman. Uan namejuan nankipiaj se Namoueyitajtsin ten yetika ne eluiyaktsinko uan [...] kimatok ya ten namejuan namechpoloaj. Pero namejuan [...] xiktemokan [...] [‘itekiuajyo Dios’, TNM] uan [...] yekchipaukanemilis [...] uan nankiseliske nochi ten monekis” (Mat. 6:31-33).

17, 18. 1) ¿Kani ualeua tein yekmelauj kuali? 2) ¿Uan kani amo ualeua?

¹⁷ Maj tikelnamikikan ke tein yekmelauj kuali amo ualeua itech ueyiot oso uejueyi taman tein tikchiuaskej nikan taltikpak. Nion no komo tikpiaj se tekit itech nechikol, maski nejon tatiochiualis uelis mouikas ika tein kiualkui tein yekmelauj kuali: se kitakamatis Dios uan komo amo keman se kikaua. Yejuatsin techiluia itech iTajtol: “In tayekankatekitike moneki [...] kiyekchiuas nochi ten [motentalijka] ya ke kiyekchiuas” (1 Cor. 4:2). Uan moneki maj amo keman tikauakan Jiova, ta Jesús motenkauak: “Naken yek takuautamati hasta kuak in mikilistempan, yejua ne makisas” (Mat. 10:22). Keman akin amo kikauaj Dios momakixtiskej, moyeknextis ke kiajsikej tein yekmelauj kuali.

¹⁸ Uelis tikajsiskej tein yekmelauj kuali komo amo keman tikauaj Dios, uan nejin uelis tikchiuaskej maski kemej yeski timoajsiskej. Amo se kikauas Jiova amo ualeua itech ueyiot, tomin, se ueyi nemachtil oso maj se ueyichiujkej, nion maj se tel tamatkej oso maj se kimati se kichiuas teisa. Sekin itekitikauan Jiova itech yekinika siglo kitelpiayaj tomin uan sekin amo semi kipiayaj. Pablo kinyolmajxitij akin kipiayaj tomin maj kichiuanij tein kuali, uan maj kinpaleuianij ika tein kipiayaj akin kinpolouaya. Maski kemej yeski moajsiskiaj, nochin ueliskiaj ‘moaxkatiliske ne ten melau nemilis ten amo keman tamis’ (1 Tim. 6:17-19). Uan axkan no ijkon panoua. No tiuelij uan moneki amo keman tikauaskej Jiova uan “ma [ti]moricojtilitiyakan sayo ika ne kuali tatakamatilis”. Uan ijkon tikajsiskej tein Jiova kiita ke yekmelauj kuali uan techyolpaktis tikmatiskej ke tikyolpaktijtokej (Prov. 27:11).

19. ¿Toni tikonchiuas uan ijkon tikonajsis tein yekmelauj kuali?

¹⁹ Xa amo uelis tikpataskej kemej techitaj taltikpakneminij, sayoj ke uelis tikpataskej kemej tikitaj tein tikpanouaj. Maski kemej yeski tionmoajsis, xionmochikaua amo keman tikonkauas Dios, porin komo ijkon tikonchiua tikonselis tein yekmelauj kuali. Uelis senkis tikonneltokas ke Jiova mitsonmakas miak tatiochiualismej, axkan uan nochipaya. Amo keman xikonelkaua tajtolmej tein Jesús kiniluij itatojtokakauan taixpejpenalmej: “Xiksentokakan [...] iuan Dios hasta kuak nanmomikiliske. Uan [...] Nejuatsin namechmaktiliti [...] in yek nemilis ten amo keman tamis” (Apoc. 2:10). ¡Yejua nejin tein yekmelauj kuali!