1. ¿Keyej amo kuali kisaskia tein kiixtalijkaj kichiuaskej akin tekiuajtiaj Israel uan Siria?

OMPAKAUIN itech xiujmej 762 hasta 759 achto itech totonaluan, akin tekiuajtiaj Israel uan Siria kijtojkej ke kiteuiskiaj tekiuajyot Judá. ¿Keyej? Kinekiaj moaxkatiliskej Jerusalén uan kiixpataskej tekiuaj Acaz ika okse takat akin xa amo katka ichankauj David (Is. 7:5, 6). Akin tekiuajtia Israel monekia okachi kuali kinemilis tein yaya kichiuati. Achtook moijtojka ke itech itekiuajyo Jiova nochipaya taixyekanaskia se ichankauj David, uan tein Dios kijtoua nochipa ijkon mochiua (Jos. 23:14; 2 Sam. 7:16).

2-4. Xikonmelaua keniuj mochiuak tein moijtojka itech Isaías 7:14, 16 1) itech chikueyitika siglo achto itech totonaluan, uan 2) itech yekinika siglo itech totonaluan.

² Yekinika moitaya ke kuali kisaskia tein kinemilijkaj kichiuaskej akin tekiuajtiaj Israel uan Siria akin mokuikej. ¡Itech sayoj se neteuilis, Acaz kimiktilijkej 120,000 tateuianij akin katkaj tel yolchikaujkej! Ompa no moajsik Maaseya, “ikonetsin tekiuaj” (2 Crón. 28:6, 7). Sayoj ke Jiova, akin kiitstoya tein mochiuaya uan kielnamikia tein motenkaujka iuan David, kititanik tanauatijkej Isaías maj kitemakati se tanauatil tein kinyolchikauak.

³ Isaías kijtoj: “¡Xikitakan! Ichpoch yekmelauj mokokoxkatalis ika konet, uan kipias se okichpil, uan yekmelauj kitokaytis Emmanuel”. Uan no kijtoj: “Achto ke kimatis kiixtopeuas tein amo kuali uan kiixpejpenas tein kuali, inintal nejon ome tekiuanij [Israel uan Siria] akin mitstelmojmoujtiaj senkis kikauaskej” (Is. 7:14, 16). Moijtoua ke ipeujyan nejin tajkuilol mochiuak keman yolik Mesías, uan kuali yetok (Mat. 1:23). Sayoj ke, kemej nejin “ome tekiuanij” amo kiixnamikiajok Judá itech yekinika siglo itech totonaluan, tajkuilol tein ika tajtouaya Emmanuel, yekinika mochiuak itech itonaluan Isaías.

⁴ Tepitsin satepan keman tanauatijkej kitematiltij  nejin tein motelneki, inamik mokokoxkatalij ika konet uan satepan kipiak se okichpil tein kitokaytijkej Maher-salal-has-baz. Nejin konetsin xa yejua katka “Emmanuel” akin ika tajtojka Isaías. * Ne uejkauj, kemansa konetsin kinotsayaj ika se tokayit keman yolia, xa porin ika kielnamikiaj se taman, sayoj ke itatuan uan ichankauan kitaliliayaj okse tokayit (2 Sam. 12:24, 25). Amo teyi kinextia ke se tonal Jesús kitokaytijkej Emmanuel (xikonixtajtolti Isaías 7:14; 8:3, 4).

5. ¿Toni kichiuak Acaz tein semi amo kuali katka?

⁵ Keman Israel uan Siria kiixtalijtoyaj kikuiskej Judá, okse altepet akin tateuianij katkaj no kinekiaj nejon tal. Katka Asiria akin mochiujtiaya ueyi taltikpaktekiuajyot. Kemej moijtoj itech Isaías 8:3, 4, Asiria kiuikaskia “tein iaxka Damasco” uan tein “moaxkatilij Samaria”, tein kijtosneki ke moaxkatiliskia Siria uan Israel, uan satepan kiixnamikiskia Jerusalén. Sayoj ke Acaz amo takuaujtamatik itech itajtol Dios tein kitematiltij Isaías, ta kichiuak se netenkaualis iuan Asiria tein semi amo tapaleuiskia, uan satepan nejon altepet kiteltajyouiltij Judá (2 Rey. 16:7-10). ¡Acaz semi amo kuali tekitik kemej ichkatajpixkej ompa Judá! Uelis timotajtaniskej: “¿Iuan akoni nitakuaujtamati keman moneki nikixtalis teisa tein motelneki? ¿Iuan Dios, oso iniuan taltikpakneminij?” (Prov. 3:5, 6).

6. ¿Keniuj Ezequías amo katka kemej Acaz?

⁶ Keman momikilij Acaz itech xiuit 746 achto itech totonaluan, ikonetsin, Ezequías akin semi telpoch katka, kiselij tekiuajyot Judá. Itech nochi altepet amo kuali moajsiaj, ta amo tominpiayaj nion kiueyichiuayaj Dios. ¿Toni kitayekanaltiskia Ezequías? ¿Kichiuaskia tein tapaleuiskia maj oksepa motomintikan? Amo. Yejua kitasojtaya Dios uan tel kuali kinyekpiaya nochin israelitas akin katkaj kemej yeskia ichkamej. Yekinika, kinpaleuij nochin israelitas akin amo tatakamatiaj maj oksepa kiueyichiuanij sayoj Jiova uan maj kiyektalianij ininkuali uikalis iuan Dios. Kiajsikamatia tein Dios kinekia maj kichiua, uan niman tatakamatik. ¡Tel kuali neskayot techkauilia! (2 Crón. 29:1-19.)

7. ¿Keyej motelnekia maj yankuik tekiuaj kinpaleuiani levitas?

⁷ Levitas kichiuaskiaj se taman tein motelneki uan ijkon oksepa kiueyichiuaskiaj sayoj Jiova, yejua ika Ezequías monechikoj iniuan uan kinyekiluij ke kinpaleuiskia. Ueli tikonita levitas akin amo kikauaj Dios chokatokej ika yolpakilis keman kikaktokej nejin tein kiniluia inintekiuaj: “Namejuan Jiova namechixpejpenak ximoajsikan iixpan uan ijkon nankitekitiliskej” (2 Crón. 29:11). Kemej tikitaj, levitas kinnauatijkej maj kipaleuianij xolal maj oksepa kiueyichiua Dios.

8. 1) ¿Toni okseki taman kichiuak Ezequías tein tapaleuiskia maj xolal oksepa kiueyichiua Jiova? 2) ¿Toni kiualkuik tein kichiuak Ezequías?

⁸ Ezequías kinyoleuak nochin akin nemiaj Judá uan Israel maj kichiuanij se ueyi Pascua. Satepan kichiujkej iluit keman kikuayaj Pantsin tein amo Kixokoltiayaj tein uejkauaya chikome tonal. Xolal tel yolpakik, yejua ika kisentokakej okseki chikome tonal. Biblia techmatiltia: “Kipiakej ueyi yolpakilis ompa Jerusalén, porin itech itonaluan Salomón ikonetsin David akin tekiuajtik Israel hasta nejin tonal, amo keman ijkon mochiujtoya ompa Jerusalén” (2 Crón. 30:25, 26). ¡Tiknemiliaj ke semi kinyolchikauak nejon iluit nochi xolal! Itech 2 Crónicas 31:1 kijtoua: “Niman keman kitamichiujkej nejon, [...] peujkej kitatapatsaj kalikximej tein ika taueyichiuayaj uan kitamotaj tein kiketskaj tein ika taueyichiuayaj uan kikuechouaj tein ika taueyichiuayaj tepekuapan uan altares itech nochi Judá”. Semi se kimoujkaita  keniuj nejin tajkuilol kinextia ke xolal Judá peuak mokepa iuan Jiova. Nejin tachipaualis itech inintaueyichiualis semi kinpaleuiskia itech ouijkayomej tein yayaj kipiatij.

9. 1) ¿Keyej uejueliuik tein kiixtalijka kichiuas tekiuajyot Israel? 2) ¿Toni uelik kichiuak Senaquerib keman peuak kiixnamiki Judá?

⁹ Ijkon kemej kijtojka Isaías, asirios moaxkatilijkej tekiuajyot Israel tein moajsia iajkuakopa Judá, uan kinuikakej akin ompa nemiaj. Nejon tapaleuij maj amo kiixpatanij tekiuaj ika okse tein amo ichankauj David. Sayoj ke ¿toni kiixtalijtoyaj kichiuaskej asirios? Axkan yejuan kinekiaj kikuiskej Judá. “Keman Ezequías kiuikaya catorce xiujmej kemej tekiuaj, Senaquerib, tekiuaj itech altepet Asiria pankisak uan kinixnamikik altepemej tein kiyoualouayaj tepamit tein pouiaj Judá uan peuak moinaxkatilia.” Moijtoua ke Senaquerib moaxkatilij 46 altepemej tein pouiaj Judá. Xikonnemili keniuj tionmomachiliskia komo tionnemiskia Jerusalén nejon tonalmej uan tikonitaskia keniuj nochi nejon altepemej se uan okse moaxkatilijtiyayaj tateuianij asirios (2 Rey. 18:13).

10. ¿Keyej xa kiyolchikauak Ezequías tajtolmej tein moajsi itech Miqueas 5:5, 6?

¹⁰ Ezequías kimatia ouijkayot tein moualtokiaya, sayoj ke yejua amo kitemoj nepaleuil itech okse altepet kemej kichiuak ipopaj Acaz, ta yejua takuaujtamatik iuan Jiova (2 Crón. 28:20, 21). Yejua xa kimatia tajtolmej tein achtook kijtojka tanauatijkej Miqueas: “Keman taixnamikis asirio, [...] tejuan no monekis tikixnamikiskej ika chikome ichkatajpianij, kemaj, chikueyi tayekananij akin kisaj itech taltikpakneminij. Uan yekmelauj tekitiskej kemej ichkatajpianij itech tal tein poui Asiria ika espada” (Miq. 5:5, 6). Nejin tajtolmej tein Dios kichiuak maj moijkuilo, xa kiyolchikauak Ezequías porin kinextiaya ke kinixtaliskiaj seki tateuianij tein amo semi moixmatiaj akin kintaniskiaj asirios keman yejuan taixnamikiskiaj.

11. ¿Kemanian senkis mochiuaskia tein achtook moijtojka toni kichiuaskiaj chikome ichkatajpianij uan chikueyi tayekananij?

¹¹ Tein achtook moijtojka toni kichiuaskiaj chikome ichkatajpianij uan chikueyi tayekananij, senkis mochiuaskia miak xiujmej satepan ke yoliskia Jesús, “tekiuaj itech Israel, akin uejkauj kayot” (xikonixtajtolti Miqueas 5:1, 2). Nejin mochiuas satepan, keman se akin tamatis kemej “asirio”, kinixnamikis itekitikauan Jiova uan kinekis kinixpolos. ¿Akoni kikuis Jiova, itechkopa  iKonetsin akin axkan tekiuajtitok, uan ijkon kiixnamikis nejon tetauelitakej tel tamouilil? Achto ke tiknankiliskej nejin netajtanil, maj tikitakan toni techmachtia tein kichiuak Ezequías keman asirios peuak taixnamikij.

12. ¿Toni kichiuak Ezequías uan itapaleuijkauan takuaujtamachmej uan ijkon kiyekpiakej ixolal Dios?

¹² Jiova ika miak pakilis kineki techpaleuis keman se taman amo ueli tikchiuaj toselti, sayoj ke no kichia maj tikchiuakan nochi tein tiueliskej. Ezequías “iuan ueyichiuanimej tein kinpiaya uan takamej chikaujkej” kisenixejekojkej “kitsakuaskej amej tein meyaya kalampa itech altepet [...]. Uan no, yejua moyolchikauak uan oksepa kichijchiuak nochi tepamit tein taxitinil katka, uan itech kinchijchiuak uejkapan kalmej, uan kalampakopa okse tepamit [...], uan kinchijchiuak tel miak manamikmej tein ika moteuiskiaj uan teposmej youaltikej tein ika mopaleuiskiaj” (2 Crón. 32:3-5). Jiova kinkuik takamej yolchikaujkej kemej Ezequías, ueyichiuanimej uan tanauatianij akin amo keman kikaujkej uan ijkon kiyekpiak ixolal kemej se ichkatajpixkej.

13. ¿Toni tein okachi motelnekia kichiuak Ezequías tein kipaleuiskia xolal ijkuak kiixnamikiskiaj?

¹³ Tein satepan kichiuak Ezequías okachi monekia ke kitsakuas amej oso kichijchiuas okseki tepamit tein kiyoualouaya altepet. Kemej katka se kuali ichkatajpixkej, kisentilij xolal uan kiyolchikauak ika nejin tajtolmej: “Amo ximouikan nion xiktelmouilikan itaixnamikilis tekiuaj akin moajsi Asiria [...], porin okachi miakej yetokej touan ke akin yetokej iniuan. Iuan yetok se imay taltikpaknenkej, sayoj ke touan yetok Jiova akin techpaleuis uan techtateuilis. Uan xolal peuak mopaleuia itech itajtoluan Ezequías, tekiuaj ompa Judá”. ¡Tikneltokaj ke semi kichikauak inintakuaujtamatilis akin nemiaj Jerusalén keman tekiuaj kinelnamiktij ke Jiova kintateuiliskia! Tajkuilol kisentoka kijtoua: “Xolal peuak mopaleuia itech itajtoluan Ezequías tekiuaj ompa Judá”. Tikitaj ke “itajtoluan Ezequías” kichiuak maj xolal moyolchikauani. Yejua, ueyichiuanimej uan takamej chikaujkej, ijkon kemej tanauatianij Miqueas uan Isaías, katkaj kuali ichkatajpianij ijkon kemej Jiova kijtojka itenkopa itanauatijkauj (2 Crón. 32:7, 8; xikonixtajtolti Miqueas 5:5, 6).

14. 1) ¿Toni kichiuak Rabsaqué? 2) ¿Keniuj tanankilij xolal?

¹⁴ Akin tekiuajtia Asiria kitalij itakenkaluan ompa Lakís tein moajsi tanikopa itech altepet Jerusalén kampa ika pankalaki Tonaltsin. Ompa kintitanik eyi tanauatianij maj kiniluitij akin nemiaj itech altepet maj motemakanij. Itanauatijkauj akin moixmatia kemej Rabsaqué, kichiuak miak taman. Kemej kinekia maj nochin kiajsikamatikan, itech tajtol hebreo kiniluij maj kikauanij Ezequías uan maj kintakamatinij asirios uan motenkaujkej ke kinmakaskiaj se tal kampa nochi kipiaskiaj maski amo melauak katka (xikonixtajtolti 2 Reyes 18:31, 32). Satepan kiyekijtoj ke ijkon kemej tiotsitsin tein kinpiayaj itech altepemej amo kinmakixtijkej akin taueyichiuayaj, Jiova amo no kinmakixtiskia judíos keman asirios taixnamikiskiaj. Xolal kinextij tamatilis uan amo moixeuij kinankilis nejon takajkayaualis tein amo kuali, ijkon kemej axkan miakpa kichiuaj itaixpantijkauan Jiova (xikonixtajtolti 2 Reyes 18:35, 36).

15. 1) ¿Toni monekia kichiuaskej akin nemiaj Jerusalén? 2) ¿Keniuj Jiova kimakixtij nejon altepet?

¹⁵ Onkaya keyej Ezequías motekipachoskia, sayoj ke amo kitemoj nepaleuil itech okse tekiuajyot, ta kijtoj maj kinotsatij tanauatijkej Isaías akin kitematiltij: “Amo kalakis itech nejin altepet, nion kimotas ika se flecha” (2 Rey. 19:32). Sayoj monekia mokauaskej kampa yetoyaj nochin akin nemiaj Jerusalén. Jiova kitateuiliskia Judá. ¡Uan ijkon  kichiuak! “Itech nejon youak iángel Jiova kisak uan peuak kinmiktia ciento ochenta y cinco mil takamej itech inintakenkaluan asirios.” (2 Rey. 19:35.) Momakixtij Judá amo porin Ezequías kitsakuak ameyalmej itech altepet nion porin kichijchiuak tepamit, ta porin Jiova kinpaleuij.

16. ¿Akonimej kiixnextiaj 1) akin nemiaj Jerusalén 2) “asirio” 3) chikome ichkatajpianij uan chikueyi tayekananij?

¹⁶ Tajkuilol tein achtook kinextij toni kichiuaskiaj chikome ichkatajpianij uan chikueyi tayekananij senkis mochiua itech totonaluan. Asirios kinixnamikkej akin nemiaj ne uejkauj Jerusalén. Amo uejkaua, okachi ueyi “asirio” kinekis senkis kiixpolos ixolal Jiova, tein moita ke amo uelis mopaleuis. Biblia ika tajtoua nejon taixnamikilis, ijkon kemej itaixnamikilis “Gog tein poui itech tal Magog”, uan itaixnamikilis “tekiuaj tein poui norte” uan no itaixnamikilis “tayekanani de nikan taltikpak” (Ezeq. 38:2, 10-13; Dan. 11:40, 44, 45; Apoc. 17:14; 19:19). ¿Kijtosneki ke tataman nejin taixnamikilis? Nesi ke amo. Kemansa Biblia tataman kitokaytia se taixnamikilis. Uan ijkon kemej kijtojka Miqueas, ¿akonimej nejon tateuianij Jiova kinkuis tein ika kiixnamikis okachi ueyi tetauelitakej “asirio” akin tel tamouilil? Akin amo semi moixmatij: ¡“chikome ichkatajpianij, kemaj, chikueyi tayekananij”! (Miq. 5:5.) Nejon ichkatajpianij uan tayekananij tein tamatij kemej tateuianij tein moita ke amo uelij mopaleuiaj, yejuan tayekananij itech nechikol (1 Ped. 5:2). Axkan Jiova kintemakani tel miakej takamej akin amo kikauaj yejuatsin, akin kinitaj iichkauan uan kinmakaj yolchikaualis tein monekis keman okachi ueyi “asirio” taixnamikis. * Miqueas achtook kijtojka ke yejuan “tekitiskej kemej ichkatajpianij itech tal tein poui Asiria ika espada” (Miq. 5:6). Kemej tikitaj, semej manamikmej tein ika ‘moteuijtinemij’, yejua “Tajtoltsin keme yeskia se machete ten techmaktilia in Yektikatsin Espíritu” (2 Cor. 10:4; Efes. 6:17).

17. ¿Toni naui taman uelis kinmachtis tayekananij tein axkan tikitakej?

¹⁷ Nejin tamachtilis uelis kinmachtis tayekananij seki taman tein motelneki. 1) Moneki kichikauaskej inintakuaujtamatilis iuan Dios uan kinpaleuiskej tokniuan maj no ijkon kichiuakan, ta nejon yejua se taman tein techpaleuis keman taixnamikis okachi ueyi “asirio” amo uejkaua. 2) Keman taixnamikis okachi ueyi “asirio”, tayekananij moneki senkis takuaujtamatiskej ke Jiova techmakixtis. 3) Itech nejon tonalmej, tanauatilmej tein kinmakas inechikol Jiova, xa iixpan taltikpaknenkej moitas ke amo tapaleuia. Sayoj ke tinochin moneki niman tiktakamatiskej tanauatilmej tein techmakaskej, maski moitas ke amo taixejekol oso ke iixpan taltikpaknenkej amo tapaleuia, porin komo tiktakamatij techpaleuis maj timakisakan. 4) Nochin akin axkan takuaujtamatij itech uejueyi tamachtilis, tominpialis uan itech taltikpaknechikolmej, moneki maj amo ijkon kiitakanok. Yejua ika, tayekananij moneki kinpaleuiskej nochin akin amo kipiaj chikauak inintakuaujtamatilis.

18. Komo titanemiliaj itech nejin tamachtilis tein tikitakej, ¿keniuj techpaleuis satepan?

¹⁸ Ejkos tonal keman tiitaixpantijkauan Jiova axkan tonalmej timoitaskej ke amo uelis timopaleuiskej, kemej judíos akin moajsikej ompa Jerusalén itech itonaluan Ezequías. Itech nejon tonalmej motelnekis maj tinochin timoyolchikauakan ika itajtoluan nejon tekiuaj akin amo kikauak Dios. Maj tikelnamikikan ke akin techixnamikij iniuan “yetok se imay taltikpaknenkej, sayoj ke touan yetok Jiova akin techpaleuis uan techtateuilis” (2 Crón. 32:8).