1, 2. 1) ¿Toni tayolmajxitilis kijkuiloj Salomón ika inepaleuil Dios tein moneki kitakamatiskej telpochmej? 2) ¿Keyej itayolmajxitilis Salomón no moneki kinyolnotsas tokniuan akin kipiaj panoua 50 xiujmej?

TEKIUAJ Salomón ika inepaleuil Dios, kiniluij telpochmej uan ichpochmej nejin taman: “Xikelnamiki, [...] moUeyi Tachijchiujkauj itech tonalmej keman titelpoch, achto ke ualas tonalmej tein ouijkej”. ¿Katiyejua nejon “tonalmej tein ouijkej”? Salomón kikuik seki kualtsitsin tajtolmej tein ika kimelauak tonalmej tein ouijkej keman se ueuentsintia: se imauan uan se imetsuan uiuiyokaj, se itauan tepeuij, amo kuali se tachia nion se takaki, se kuapochiktia uan se tomotstia. Amo akin moneki kichias maj ejko nejon tonalmej uan peuas kitekitilis Jiova (xikonixtajtolti Eclesiastés 12:1-5).

² Miakej tokniuan akin kipiaj 50 xiujmej oso okachi, kipiajok chikaualis. Maski tepitsin kuapochiktiakejya, xa ayamo kipanotokej tein ika tajtoj Salomón. ¿Uelis kinpaleuis nejin tokniuan akin xiuejkejya tayolmajxitilis tein kinmakakej telpochmej uan ichpochmej ika inepaleuil Dios: “Xikelnamiki, [...] moUeyi Tachijchiujkauj”? ¿Toni kijtosneki nejon tayolmajxitilis?

3. ¿Toni kijtosneki tikelnamikiskej toUeyi Tachijchiujkauj?

 ³ Maski xa miak xiujmejya tiktekitilijtokej Jiova, semi kuali maj kemansa titanemilikan ke tel amo akin ijkon kemej toTachijchiujkauj. ¿Tikmoujkaitaj nemilis? Semi ouij kemej chijchiujtok tein onkak uan amo ueli senkis tikajsikamatij. Jiova techmaka tel miak taman tein kichiua maj tiyolpakikan itech tonemilis. Keman tikitaj itachijchiualis okachi tiktasojkamatij inetasojtalis, itamatilis uan ichikaualis (Sal. 143:5). Sayoj ke tikelnamikiskej toUeyi Tachijchiujkauj no kijtosneki se kinemilis tein yejuatsin kineki maj tikchiuakan. Keman tikchiuaj nejon, techolinia maj tiknextilikan ke tiktasojkamatiliaj keman tiktekitiliaj ika nochi toyolo nochi tonalmej tein tinemiskej (Ecl. 12:13).

4. ¿Toni uelis motajtaniskej tokniuan akin uejkaujya kitekitilijtokej Jiova, uan keyej?

⁴ Komo tejuatsin uejkaujya tikontekitilijtok Dios uan tikonpiaya tel kuali taixejekolis, uelis tionmotajtanis nejin tein motelneki: “¿Toni nikchiuati ika nonemilis axkan ke nikpiaok chikaualis?”. Kemej uejkaujya tikontekitilijtok Dios, uelis tikonchiuas miak taman tein miakej amo uelij. Kemej neskayot, uelis tikontapouis telpochmej tein tionmomachtiani keniuj tamati Jiova uan tikonyolchikauas oksekin tokniuan keman tikontapouis teisa tein tikonpanouani keman tikontekitiliani Dios. Tekiuaj David kitajtanij Jiova maj ueliskia kichiuas nejon: “NoDios, tejua peuak tinechmachtia keman nikonetok katka [...]. Uan hasta keman niueuentsintias uan nikuapochiktias, noDios, amo xinechkaua, hasta maj nikinixmatilti akin axkan nemij uan nochin akin ualaskejok, tein momay ueli kichiua uan mochikaualis” (Sal. 71:17, 18).

5. ¿Keniuj tokniuan akin kipiaj kuali taixejekolis uelis kinpanoltiliskej oksekin tamatilis tein kiselianij?

⁵ ¿Keniuj tejuatsin uelis tikonmatiltis oksekin tamatilis tein tikonseliani itech xiujmej tein tikontekitiliani Dios? ¿Uelis tikonyoleuas maj yakan mochan tokniuan telpochmej uan ijkon uelis tikonyolchikauas? ¿Uelis tikoniluis maj mouan tanojnotsatij uan ijkon uelis kiitaskej yolpakilis tein tikonmachilia keman tikontekitilia Jiova? Ne uejkauj, Elihú kijtoj: “Tonalmej moneki tajtoskej, uan miak xiujmej moneki maj kiteixmatilti tamatilis” (Job 32:7). Uan no, tatitanil Pablo kinyolchikauak tokniuan siuamej akin kipiayaj kuali taixejekolis maj kinyolchikauanij okseki tokniuan siuamej ika inintajtoluan uan ininneskayo. Yejua kijkuiloj: “Ne taneltokani ten chikaukasiuame ya [...] moneki ma kitenextilijtinemikan den ninchipaukanemilis” (Tito 2:3).

6. ¿Keyej tel tapaleuiaj tokniuan akin miak xiujmejya kitekitilianij Jiova?

⁶ Komo tejuatsin uejkaujya tikontekitilijtok Jiova, uelis tikonchiuas miak taman tein ika tikonpaleuis oksekin. Xikonnemili tein axkan tikonajsikamati tein amo tikonmatia kemej treinta oso cuarenta xiujmej achto. Axkan ueli kuali tikontekitiltia tayolmajxitilis tein kitemaka Biblia itech miak taman tein panoua itech se inemilis. Uan xa no ueli tikonchiua maj tamachtilis tein melauak ajsi itech ininyolo taltikpakneminij. Komo tiontayekankej, tikonmati keniuj tikonpaleuis akin kichiujkej tein amo kuali (Gál. 6:1). Xa no tionmomachtij tikonixyekanas tekit tein mochiua itech nechikol uan uejueyi nechikolmej oso keman mochijchiuaj Kalmej kampa tiMosentiliaj. Oso xa tikonmati keniuj tikoniluis tapajtianij maj amo kikuikan esti keman tepajtiaj. Uan maski xa yankuixtok peuak tikonixmati Jiova, tejuatsin tikonmatiya miak taman. Kemej neskayot, komo tikoniskaltij konemej, mitsonpaleuij xikonmati miak taman tein tapaleuia. Kemej tikitaj, tokniuan akin xiuejkejya uelis kintelyolchikauaskej itekitikauan Jiova: uelis kinmachtiskej, kinyolmajxitiskej uan kinyolchikauaskej (xikonixtajtolti Job 12:12).

7. ¿Toni tokniuan akin xiuejkejya uelis kinmachtiskej telpochmej?

 ⁷ ¿Keniuj uelis okachi tikonpaleuis oksekin ika tein tikonmatiya? Xa uelis tikonmachtis telpochmej maj kipeualtikan uan maj kitemakakan nemachtilmej ika Biblia. Komo tejuatsin se tokniuj siuat, ¿uelis tikonyolmajxitis temomauan akin ichpochmejok keniuj uelis kitekitiliskej Jiova uan no kinyekpiaskej ininkoneuan? Komo tejuatsin se tokniuj takat, ¿uelis tikonmachtis telpochmej maj kitemakakan kuali tanojnotsmej uan maj kuali tanojnotsakan oso xa tikonmachtis tein tikonchiua keman tikonkalpanoua tokniuan akin xiuejkejya uan ijkon tikonyolchikauas ika iTajtol Dios? Maski amo tikonpiaok chikaualis kemej achto, moajsi miak taman kemej uelis tikonmachtis telpochmej uan ichpochmej. ITajtol Dios kijtoua: “Ininkualtsinyo telpochmej yejua ininchikaualis, uan tein kinkualnextia akin xiuejkejya yejua ininkuapochikyo” (Prov. 20:29).

8. ¿Toni kichiuak tatitanil Pablo keman xiuejya katka?

⁸ Tatitanil Pablo kisentokaya kichiuaya itekiyo Dios maski xiuejya katka. Keman kisak kampa kitsakkaj ompa Roma kemej itech xiuit 61, tel tekitikaya uan kixikojka miak ouijkayomej itech tekit kemej misionero uan ueliskia ompa mokaltalis uan ijkon okachi kuali nemiskia (2 Cor. 11:23-27). Tokniuan akin nemiaj itech nejon xolal xa kintelyolpaktiskia maj Pablo mokauani ompa uan maj iniuan tanojnotsaskia. Sayoj ke yejua kiitak ke itech okseki xolalmej monekia maj okachi tapaleuiskia ika tanojnotsalis. Iuan Timoteo uan Tito oksepa kisak tanojnotsato kemej misionero itech altepemej uan panok Éfeso, Creta uan xa Macedonia (1 Tim. 1:3; Tito 1:5). Uan maski amo tikmatij ox yajka España, yejua nejon kinekia kichiuas (Rom. 15:24, 28).

9. ¿Kemanian xa yajki nemito Pedro kampa ueliskia okachi tapaleuis? (Xikonita taixkopin ipeujyan tamachtilis.)

⁹ No ijkon, tatitanil Pedro xa kipiaya panoua 50 xiujmej keman yajki kampa okachi tapaleuiskia. ¿Keyej tikijtouaj nejon? Komo katka iuampoy Jesús oso xa okachi xiuej, kipiaya kemej 50 xiujmej keman monechikoj iniuan oksekin tatitanilmej ompa Jerusalén itech xiuit 49 (Hech. 15:7). Seki tonalmej satepan, Pedro yajki nemito Babilonia. Tikyekmatij ke kichiuak porin kinekia kinnojnotsas tel miakej judíos akin ompa nemiaj (Gál. 2:9). Ompa nemia keman kijkuiloj yekinika amat ika inepaleuil Dios, kemej itech xiuit 62 (1 Ped. 5:13). Se nemitiuj kampa amo se ixmati uelis yeski ouij, sayoj ke Pedro amo kikauak maj kipolouani iyolpakilis keman senkis kitekitiliaya Jiova maski xiuejya katka.

10, 11. Xikonijto tein kipanok aksa akin xiuejya akin yajki kampa monekia okachi nepaleuil.

¹⁰ Axkan, miakej tokniuan akin kipiaj panouaya 50 xiujmej, kiitanij ke ininnemilis mopatak uan uelis okachi kitekitiliskej Jiova. Sekin yanij kampa okachi tapaleuiskej. Kemej neskayot, Robert kijkuiloj: “Keman nonamik uan nejua tikpiayaj kemej 55 xiujmej, tikitakej ke okachi ueliskia titapaleuiskej itech itekiyo Dios. Tokonetsin akin sayoj se amo nemiaok touan, totatuan amo nemiajok uan techkauilijkej tepitsin tomin. Tikixejekojkej ke komo tiknamakayaj tochan ueliskia titemakaskej tein titauikayaj uan timoixpanoltiskiaj hasta maj nejua nikseliskia tomin tein temakaj keman amo se tekitiok ijkuak se kiajxitia xiuit. Tikakkej ke ompa Bolivia tel miakej kinekij momachtiskej Biblia uan amo semi tapatiyoj. Yejua ika ompa tinemitoj. Techouijmakak timomatiskej ompa. ¡Semi amo ijkon katka nemilis kemej Estados Unidos! Sayoj ke Jiova kitiochiuak chikaujkayot tein tikchiujkej”.

¹¹ Robert kisentoka kijtoua: “Axkan semi titekititokej itech nechikol. Seki taltikpakneminij akin tikinmachtiayaj ika Biblia moauijkejya. Iniuan nejon moajsij seki kalyetouanij akin amo teyi semi kipiaj akin nemij itech  se xolalkonet tein uejka moajsi Kali kampa tiMosentiliaj. Nochi semanas youij nechikol maski uejka. ¿Ueli nankinemiliaj yolpakilis tein tikmachiliaj keman tikitaj ke mochikauaj kitekitiliskej Jiova uan hasta tikitaskej ke ininkonetsin akin tayekana peuak kichiua tekit kemej precursor?”.

12, 13. Xikonijto tein kichiuak aksa akin kitemoj okse taman keniuj kitekitilis Jiova satepan ke amo tekitiaok.

¹² Nechikolmej uan tein ayamo nechikolmej itech okse tajtol uelis kintelpaleuis ininneskayo tokniuan akin xiuejkejya. Uan no, se tanojnotsas itech okse tajtol teualkuilia yolpakilis. Kemej neskayot, Brian kijkuiloj: “Nonamik uan nejua tikmachiliayaj ke titasematiaj keman nikajxitij 65 xiujmej, xiuit keman ompa Gran Bretaña se kisa itech tekit. Tokoneuan amo touanok nemiaj, uan kampa titanojnotsayaj amo nochipa tikinajsiaj akin kinekiaj momachtiskej Biblia. Ijkuak, nikixmatik se telpoch kayot China akin kitemouaya se taman tein ika momachtiayaj itech ueyi kaltamachtiloyan. Yejua yajki nechikol keman nikyoleuak uan peuak iuan nimomachtia Biblia. Seki semana satepan peuak kiuika se takat akin iuan tekitia akin kayot China. Ome semana satepan, kiuikak okse, uan satepan okseok.

¹³ ”Keman se makuiltika takat akin no kayot China tajtanik se nemachtil ika Biblia, niknemilij: ‘Maski nikpiaya 65 xiujmej amo kijtosneki ke no moneki nikauas itekiyo Jiova’. Yejua ika niktajtanij nonamik akin nikyekana ome xiuit, ox kiuelitaskia momachtis tajtol chino. Timomachtiayaj nejon tajtol ika se taman tein tikakiaj. Panokya majtakti xiujmej. Keman peuak titanojnotsaj itech okse tajtol, nonamik oksepa momachilij kemej ichpoch uan nejua kemej telpoch. Hasta axkan tikinmachtianij ika Biblia 112 taltikpakneminij akin kayomej China. Miakej yanij nechikolmej, uan se peuak kichiua tekit kemej precursor.”

14. 1) ¿Toni moneki amo kielkauaskej tokniuan akin xiuejkejya? 2) ¿Keniuj uelis kinyolchikauas ineskayo Pablo?

¹⁴ Maski miakej tokniuan akin kipiaj 50 xiujmej oso okachi ueli kitemouaj okseki  taman keniuj kitekitiliskej Jiova, moajsij sekin akin amo ueli kichiuaj. Sekin mokokouaj oso xa moneki kinyekpiaskej inintatuan oso moneki kinixpanoltiskejok ininkoneuan. Komo yejua nejon tikonpanotok, xionyolpaki tikonmatis ke Jiova kipatiuita tekit tein ueli tikonchiua. Yejua ika, amo xionmoteltekipacho porin amo ueli tikonchiua seki taman, ta xionyolpaki ika tein kemaj ueli tikonchiua. Xiontanemili itech ineskayo tatitanil Pablo. Miak xiujmej kitsaktoyaj itech se kali uan amo uelia kisentokaya tanojnotsas itech altepemej kemej misionero. Sayoj ke nochin akin kikalpanouayaj kinmatiltiaya tein tamachtia Biblia uan kichikauaya inintakuaujtamatilis (Hech. 28:16, 30, 31).

15. ¿Keyej kintasojtaj tokniuan akin xiuejkejya?

¹⁵ Jiova no kipatiuita tekit tein ueli kichiuaj tokniuan akin okachi xiuejkejya. Maski Salomón kijtoj ke tonalmej keman okachi amo se chikauakok semi ouijkej, toTachijchiujkauj kitasojkamati tein tokniuan akin okachi xiuejkejya kichiuaj uan ijkon kiueyichiuaj (Luc. 21:2-4). Uan no, itech nechikolmej no kitasojkamatij ininkuali neskayo nejin tokniuan akin miak xiujmejya kitekitilijtokej Dios.

16. 1) ¿Toni tatiochiualismej xa amo kipiak Ana? 2) ¿Toni Ana kemaj uelik kichiuak tein ika kiueyichiuak Dios?

¹⁶ Biblia ika tajtoua se siuat akin xiuejya katka akin monotsak Ana. Maski ijkon kisentokaya kiueyichiuaya Jiova. Keman Jesús yolik, kipiaya 84 xiujmej uan amo nemiaok itakauj. Ana xa amo nemik miak tonalmej uan yejua ika amo uelikok mochiuak imomachtijkauj Jesús, amo kiixpejpenkej ika yektikatsin espíritu nion kipiak tatiochiualis kiteixmatiltis kuali tanauatilmej ika iTekiuajyo Dios. Sayoj ke Ana yolpakia ika tein kemaj uelia kichiuaya. “Amo keman tapolouaya itech templo uan taueyichiuaya youal uan tonal.” (Luc. 2:36, 37, TNM.) Keman tiopixkat kichichinojtoya kopal itech templo mojmostaj kualkan uan tiotak, Ana xa yetoya kalampa iniuan akin mosentiliayaj uan kichiujtoyaj netataujtil ika tajtol amo chikauak, xa kemej tajko hora. Se tonal keman ompa moajsia kiitak konetsin Jesús, uan “kinnojnotsato den okichpil Jesús nochi in pueblojuani de Jerusalén nekes ten kichixtoyaj [...] para kinmakixtis” (Luc. 2:38).

17. ¿Keniuj uelis tikinpaleuiskej tokniuan akin mokokouaj oso xiuejkejya uan ijkon uelis touan kiueyichiuaskej Jiova?

¹⁷ Itech nejin tonalmej, moneki tiktemoskej keniuj tikinpaleuiskej tokniuan akin mokokouaj oso xiuejkejya. Sekin kitelnekiskiaj yetoskej itech nechikolmej uan uejueyi nechikolmej, sayoj ke amo nochipa ueli youij. ¿Keniuj uelis se kinpaleuis? Itech seki nechikolmej tokniuan kichiuaj tein moneki uan ijkon tokniuan akin mokokouaj oso xiuejkejya uelis kikakiskej nechikol ika teléfono. Kansaika, nejin xa amo uelis mochiuas. Sayoj ke hasta akin amo ueli kiseliaj tein moijtoua itech nechikolmej ueli tapaleuiaj itech taueyichiualis tein melauak. Kemej neskayot, uelis kitataujtiskej Dios maj nechikol moajsi kemej yejuatsin kineki (xikonixtajtolti Salmo 92:13, 14).

18, 19. 1) ¿Keniuj tokniuan akin xiuejkejya kinyolchikauaj oksekin maski nion kinemiliaj? 2) ¿Akonimej uelis kitakamatiskej nejin tayolmajxitilis: “Xikelnamiki [...] moUeyi Tachijchiujkauj”?

¹⁸ Namejuan tokniuan akin nanxiuejkejya xa nion nankinemiliaj ke semi nankinyolchikauaj oksekin. Xikelnamikikan Ana akin nochipa yajki templo nochi nejon xiujmej. Yejua nion kinemiliaya ke miak xiujmej satepan ineskayo kisentokaskia techyolchikauas. Netasojtalis tein kipialiaya Jiova moijkuiloj itech Biblia. Uan tikyekmatij ke netasojtalis tein namejuan nankinextilianij Jiova moajsi itech ininyolo tokniuan. ¡Yejua ika iTajtol Dios techyekiluia ke “akin kuapochiktik kemej yeskia kipia se kualtsin corona keman moajsi itech ojti tein melauak”! (Prov. 16:31.)

¹⁹ Tinochin tikmatij ke amo ueli tiktekitiliaj Jiova kemej tiknekiskiaj. Sayoj ke akin tikpiajok tepitsin chikaualis moneki tikakiskej nejin tajtolmej: “Xikelnamiki [...] moUeyi Tachijchiujkauj [...] achto ke ualas tonalmej tein ouijkej” (Ecl. 12:1).