1, 2. ¿Kanin kiuikaskiaj Pablo uan tlen okitekipachouaya?

 PABLO omokuayejyekouaya tlen okiluijkej porque amo okimatiaya tlen panoskia satepan. Tekiua Festo okilui: “Tias ixpan César”. Pablo yotsaktoka ome xiuitl ikinon itlaj mopatlaskia ijkuak kiuikaskiaj Roma (Hech. 25:12). Pablo yimiak uelta opanoka ijtik mar pero okipanok miak tlamantli. Ikinon xamo Pablo okitekipachouaya yas itech barco uan tlen kiluiskia tekiua.

² Pablo miak uelta yotlajyouijka “itech mar”. Eyi uelta oxixinki barco tlen itech oyaya. Noijki se tonal omoka itech mar kanin okachi tlauejkatlan (2 Cor. 11:25, 26). Axkan yaskia itech barco pero amo kichiuaskia ken achto okichiuaya. Pablo otsaktoka ompa Cesarea pero okikixtijkej uan okiuikakej kanaj 3,000 kilómetros ompa Roma. ¿Itlaj kipanoskia ijkuak kiuikaskiaj? ¿Kimiktiskiaj ompa Roma? Matikilnamiktokan Pablo kixnamikiskia se tekiua tlen okachi oueyititoka nonmej tonalmej.

3. ¿Tlen okichi Pablo uan tlen timomachtiskej?

³ Ijkon ken yotimomachtijkej tlen okipanok Pablo. ¿Tikneltoka okijto ayakmo itlaj kichiuaskia ijkuak omokuayejyeko tlen kipanoskia? Amo. Ye okimatiaya kipanoskia miak tlamantli pero amo okimatiaya tlen kixnamikiskia. Pablo okimatiaya tla san kitekipachoskia tlen kipanoskia ayakmo pakiskia ijkuak tetlapouiskia (Mat. 6:27, 34). Noijki Pablo okimatiaya Jehová okinekiaya nochtin makintlapoui kuali tlajtoli uan noijki tekiuajkej (Hech. 9:15). Pablo okinekiaya kitekichiuilis Jehová maski san tlen kipanoskia. ¿Tejuan noijki tiknekij tikchiuaskej ijkon ken ye okichi? Matikitakan tlen okichi Pablo ijkuak okiuikakej itech mar uan ken techpaleuis tlen okichi.

4. ¿Ken okatka barco tlen itech oyajki Pablo uan akinmej iuan oyayaj?

⁴ Se soldado romano tlen omotokayotiaya Julio okiluijkej makinmalui Pablo uan oksekimej tlen noijki otsaktokaj. Non soldado  okipejpenki yas itech se barco tlen oajsito ompa Cesarea uan okiuikaya miak tlanemaktli. Non barco oualaya ik Adramitio kanin omoketsayaj barcos ompa Asia Menor tlen omokauaya ik kanin motlatia tonaltsin. Non mokaua ixpan altepetl Mitilene ik kanin kajki isla Lesbos. Barco kiuikaskiaj ik norte uan satepan ik kanin motlatia tonaltsin porque okiuikaya miak tlanemaktli uan omonekiaya kitlamamaltiskej uan kitlatemouiliskej. Amo kualtsin oyayaj akinmej ompa okinuikayaj. Noijki okachi amo kuali oyayaj akinmej otsaktokaj uan ompa okinuikayaj (xikita recuadro “ ¿Ken oyayaj itech barcos?”). Pero Pablo amo san oyaya inuan akinmej okichiuayaj tlen amo kuali. Noijki ompa iuan oyayaj Aristarco uan Lucas. Ikinon Lucas okijkuilo tlen opanok. Amo tikmatij kox nonmej ome tokniuan okitlaxtlajkej tlen ika oyajkej noso okatkaj itlakeualuan Pablo (Hech. 27:1, 2).

5. ¿Tlen okichijkej tokniuan ijkuak Pablo oajsito Sidón uan tlen techmachtia?

⁵ Se tonal yoyayaj ijtik mar kanaj 110 kilómetros. Ijkuakon barco omoketsato ompa Sidón itempa mar tlen kajki Siria. Nesi Julio amo okitlajyouilti Pablo ijkon ken oksekimej tlen otsaktokaj, xamo porque Pablo okatka romano uan ayamo okixkomakayaj (Hech. 22:27, 28; 26:31, 32). Julio okikauili Pablo matemo itech barco uan makinmitati tokniuan. Tokniuan opakej okimaluijkej Pablo ijkuak ompa opanok. Matimokuayejyekokan ken uelis titekalotiskej ijkon ken okichijkej nonmej tokniuan uan ijkon timoyolchikauaskej (Hech. 27:3).

6-8. ¿Tlen opanok ijkuak Pablo okiski Sidón uan oyajki Cnido uan tlen okichi?

⁶ Satepan okiskej ompa Sidón, oyajkej itech barco ik itempa mar ompa Cilicia uan opanokej ik Tarso kanin omoskalti Pablo. Lucas amo okijto kanin oksekan omoketskej pero okijto ‘ejekatl okinmixnamiktiualaya’ (Hech. 27:4, 5). Ikinon okinpanotoka itlaj oui. Pero xamo Pablo  omochijchika okintlapoui akinmej okichijkej tlen amo kuali uan akinmej ompa oyayaj. Noijki akinmej okiuikayaj barco, soldados uan akinmej okinmajsiaya kanin omoketsayaj barcos. ¿Tejuan nochipa titetlapouiaj ijkon ken okichi Pablo?

⁷ Satepan barco oajsito itech altepetl Mira tlen omokauaya ik sur Asia Menor, kanin omoketsayaj barcos. Ompa otemokej Pablo uan akinmej iuan oyayaj uan otlejkokej itech okse barco tlen kinuikaskiaj hasta Roma (Hech. 27:6). Itech nonmej tonalmej akinmej ochantiayaj Roma okikouayaj miak trigo ompa Egipto. Nonmej barcos tlen okiualikayaj trigo omoketsayaj ompa Mira. Julio okajsik se barco uan ompa okintlejkolti soldados uan akinmej otsaktokaj. Nin barco okatka okachi ueyi uan amo ken okse barco tlen achto itech oualayaj. Non barco okiuikaya miak trigo, ompa oyayaj kanaj 276 personas, akinmej okiuikayaj barco, soldados, akinmej otsaktokaj uan akinmej okinekiayaj ajsitiuij Roma. Miakej oyayaj itech non barco ikinon Pablo miakej okintlapoui.

⁸ Satepan barco omoketski ompa Cnido tlen mokaua ik sur Asia Menor. Tla ejekatl chikauak okitopejtiaya barco, uelis san se tonal ajsiskiaj. Pero Lucas okijkuilo: “Oui otiajsitoj altepetl Cnido porque otiuejkajkej miak tonal otipanotiajkej itech mar” (Hech. 27:7a). Oui opanotiajkej itech mar (xikita recuadro “ ¿Ken opanouayaj barcos ik mar Mediterráneo?”). Ximokuayejyeko ken omomachilijkej akinmej ompa oyayaj ijkuak omoliniaya barco porque chikauak oejekakiauiaya.

9, 10. ¿Tlen okinpanok Pablo uan oksekimej ijkuak opanokej ik Creta?

⁹ Akin okiuikaya barco okinekiaya kiuikas ik Cnido kanin motlatia tonaltsin, pero Lucas okitak tlen opanok uan okijto: “Ejekatl otechixnamiktiualaya” (Hech. 27:7b). Ijkuak barco opejki yaui, ejekatl opejki kinuika ik sur. Achto ijkon yokinpanoka ijkuak omopaleuijkej itech isla tlen kajki Chipre. Axkan oksepa ijkon okinpanotoka ikinon omopaleuijkej itech isla tlen kajki Creta. Pero opejki okachi kualtsin yaui barco ijkuak opanokej iyekapan altepetl Salmone tlen kajki isla Creta. ¿Tleka ijkon tikijtouaj? Porque barco oyaya ik sur kanin kajki isla uan non okinpaleui ayakmo makinmajsi chikauak ejekatl. Omoyolseuijkej ijkuak okitakej barco ayakmo chikauak omoliniaya. Pero omotekipachouayaj akinmej ompa oyayaj porque peuaskia seuas uan uelis itlaj kinpanoskia ijtik mar.

¹⁰ Lucas okiyekijto tlen opanok. Okijto: “Maski oui otipanokej ik tlatentli, otiajsitoj Bellos Puertos”. Amo ueli okiuikayaj barco maski okatkaj tlatentli. Satepan okajsikej kanin kikajkauaskiaj tepostli tlen ika okiketsaltiayaj barco uan ompa omoketskej achto yaskiaj ik norte. ¿Keski tonal ompa omokajkej? Lucas okijto ‘ouejkajkej’. Pero amo omonekiaya uejkauaskej porque  kanaj septiembre uan octubre okatka oui kiuikaskiaj se barco ijtik mar (Hech. 27:8, 9).

11. ¿Tlen okinmilui Pablo akinmej okiuikayaj barco uan tlen okijtojkej kichiuaskiaj?

¹¹ Sekimej tlen oyayaj itech barco okitlajtlanijkej Pablo tlen omonekiaya kichiuaskej porque ye nochipa onemiaya itech barco. Ye okinmilui amo makiuikakan barco. Porque tla yaskiaj uelis ‘kipoloskiaj barco uan intlamamal’ uan uelis ikaj ixpoliuiskia. Pero akin iaxka barco uan akin okiuikaya okinekiayaj yaskej uan amo okichijkej tlen Pablo okinmilui, xamo porque okinekiayaj kajsiskej kanin kuali moketsaskiaj. Yejuan okitlatlaujtijkej Julio mayakan Fenice uan nochtin okinekiayaj ompa ajsitiuij. Ompa omoketsayaj barcos pero okatka okachi uejka. Xamo okatka okachi ueyi kanin omoketsayaj barcos uan ompa uelis mokauaskiaj ijkuak peuas seuaskia. Barco opejki kiuikaj ijkuak ayamo okachi oejekaya ik sur (Hech. 27:10-13).

12. ¿Tlen okipanok barco ijkuak okiskej Creta uan tlen okichijkej akinmej okiuikayaj barco?

¹² Satepan okixnamikej itlaj okachi oui. Opejki “se chikauak ejekatl” tlen oualaya ik norte. Ikinon omopaleuijkej itech “se isla tsikitsin itoka Cauda” tlen okatka kanaj 65 kilómetros ik Bellos Puertos. Pero barco uelis yakatsoponiskia kanin otsonetoka xali tlen kajki itempa mar ompa África. Yejuan amo okinekiayaj ijkon makinpano ikinon okikixtijkej lancha tlen okatka ikuitlapan barco. Xamo oui okikixtijkej porque lancha oatemik. Yejuan okilpijkej barco ika mekatl noso ika cadenas ik tlatlampa uan ijkon okitilinijkej. Ikinon okitemouijkej nochi tlen ika oilpitoka tsotsoli ikpak barco para ijkon ejekatl amo makiuika barco. ¡Tetlajtlachialti tlen okinpanok! Tlen okichijkej amo okachi otlapaleui porque “atl okitlauitekiaya barco”. Eyi tonal satepan yejuan okitlamotlakej seki tlamantli tlen okiuikaya barco para amo apolakiskiaj (Hech. 27:14-19).

13. ¿Tlen okinpanok akinmej oyayaj itech barco?

¹³ Xamo akinmej oyayaj itech barco sapanoua omomojtijkej. Pero Pablo uan iyolikniuan okatkaj yolchikauakej. Jesús yokiluijka Pablo tetlapouiskia Roma uan satepan se ángel noijki ijkon okilui (Hech. 19:21; 23:11). Ome semana oejekakiauik. Akin okiuikaya barco amo okitaya kanin oyayaj porque otlamixtemiaya uan amo omotaya tonaltsin nion sitlalimej. Amikaj okinekiaya tlakuas porque oseuaya, okiauiaya, omomojtiayaj uan amo kuali omomachiliayaj.

14, 15. (1) ¿Tlen yokinmiluijka Pablo akinmej oyayaj itech barco? (2) ¿Tlen techmachtia tlen Pablo okinmilui akinmej ompa oyayaj?

¹⁴ Pablo omoketski uan okinmilnamikti tlen achto okinmilui panoskia, okijto: “Omonekiaya nantechkakiskej ijkuak onamechilui matimokauakan”. Pero ye amo ijkon okinmilui para kinpinauiskia. Nochi tlen okinpanotoka okiteititi omonekiaya kikakiskej Pablo. Ikinon okinmilui: “Ximoyolchikauakan porque san tikpoloskej barco pero amikaj ixpoliuis” (Hech. 27:21, 22).  Akinmej ompa okatkaj sapanoua omoyolchikajkej ijkuak ijkon okinmilui. Pablo noijki opaki porque okinmatilti Jehová okijto amitlaj kinpanoskia. Nin techititia moneki matikilnamiktokan Jehová kitekipachoua tlen sejse techpanoua. Apóstol Pedro okijkuilo: “Jehová [...] namechchixtok ximoyolkopakan porque amo kineki ikaj maixpoliui” (2 Ped. 3:9). Ikinon okachi matimochijchikauakan nochtin matikinmatiltikan kuali tlajtoli. Jehová nochtin kinpatioita ikinon kineki mamomakixtikan.

¹⁵ Xamo Pablo okinmatilti akinmej oyayaj itech barco ye ‘okineltokaya tlen toTajtsin Dios okijto kichiuaskia’ (Hech. 26:6; Col. 1:5). Akinmej ompa oyayaj omokuayejyekojkej ejekatl kiuikaskia barco uan ayakmo uelis mokopaskiaj. Ikinon Pablo okinyolchika ijkuak okinmilui amikaj ixpoliuiskia. Ye okinmilui: “Nin youak onechmonextili iángel toTajtsin Dios tlen [...] niktekichiuilia. Ye onechilui: ‘Amo ximomojti Pablo porque te tias ixpan César. ToTajtsin Dios mitspaleuis uan noijki kinpaleuis akinmej mouan yauij itech barco’”. Pablo noijki okinmilui: “Tlakamej, ximoyolchikauakan porque ne nikneltoka toTajtsin Dios uan nikmati panos ijkon ken onechilui iángel. Pero ejekatl moneki techuikas itempa se isla” (Hech. 27:23-26).

16, 17. (1) ¿Keman omotlatlaujti Pablo uan tlen opanok? (2) ¿Ken omochi tlen Pablo okijtojka?

¹⁶ Ome semana otlajyouijkej porque ejekatl okiuikak barco kanaj 870 kilómetros ijtik mar. Akinmej okiuikayaj barco omoyolchikajkej ijkuak okitakej olas omotlauitekiayaj itempa tlali. Yejuan okinkajkajkej teposmej ijtik mar tlen ika okiketsaltiayaj barco para amo makinuika atl. Ijkon okichijkej porque okinekiayaj kiuikaskej barco itempa mar. Yejuan okinekiayaj temoskej itech barco pero soldados amo okinkauilijkej ijkon makichiuakan. Pablo okinmilui soldados uan akin okinyekanaya: “Namejuan nanmikiskej tla ninmej tlakamej amo mokauaskej itech barco”. Pablo okinmilui matlakuakan ijkuak barco ayakmo okachi omoliniaya. Noijki oksepa okinmilui amitlaj kinpanoskia. Satepan Pablo inmixpan “okitlasojkamatili toTajtsin Dios” (Hech. 27:31, 35). Pablo okipatioitaya motlatlaujtis uan ijkon okinmachti Lucas, Aristarco uan nochtin tokniuan. ¿Tikinyolchikauaj uan tikinyolseuiaj tokniuan ijkuak inmixpan timotlatlaujtiaj?

Ye “inmixpan” omotlasojkamatki inauak toTajtsin Dios (Hechos 27:35).

¹⁷ Satepan ijkuak otlanki omotlatlaujti Pablo “nochtin omoyolchikajkej uan otlakuajkej” (Hech. 27:36). Okitlamotlakej trigo ijtik mar para ayakmo yetoskia etik barco uan ijkon amo apolakiskia uan ajsiskia itempa mar. Ijkuak yotlaneski okintejtekej inmekayo teposmej tlen ika okiketsaltiayaj barco. Okinkexanijkej mekamej kanin oilpitokaj ome kojmej tlen ika okiuikayaj barco. Noijki okitlejkoltijkej tsotsoli tlen okipiaya ikpak para makitopejti ejekatl uan ijkon ajsiskiaj itempa mar. Barco oyakatsoponito itempa mar kanin otsonetoka xali uan ompa omoka. Ikuitlapan opejki xixini porque atl chikauak okitlauitekiaya. Soldados okinekiayaj kinmiktiskej tlakamej tlen okinmaluijtokaj para amikaj motlamotlaskia ijtik atl uan choloskia. Pero Julio amo okinkauili ijkon makichiuakan. Ye otlanauati maajkuikan uan maajsitij ipan tlali. Omochi ijkon ken okijto Pablo uan 276 amo oixpolikej. Ijkon “nochtin kuali oajsitoj ipan tlali” (Hech. 27:44). Pero ¿kanin oajsitoj?

18-20. ¿Ken okiteititijkej akinmej ochantiayaj Malta ‘oteiknomatiayaj’ uan tlen milagro opanok?

¹⁸ Yejuan oajsitoj itech isla Malta tlen mokaua ik sur ompa Sicilia (xikita recuadro “ ¿Kanin okatka isla Malta?”). Akinmej ompa ochantiayaj otlajtouayaj okse tlajtoli pero okinmiknomatkej (Hech. 28:2). Yejuan otlatlatijkej porque akinmej ompa oajsitoj osiauakej uan ouiuiyokayaj. Yejuan omototonijkej porque okiauiaya uan oseuaya. Ijkuakon opanok se milagro ijkuak ompa okatkaj.

¹⁹ Pablo otlapaleui uan okololo seki tlakotl uan okitlamotlak ijtik tlitl. Ijkuakon oualkiski se kouatl uan omopilo itech ima Pablo. Akinmej ochantiayaj Malta omokuayejyekojkej ijkon okipanok porque itlaj okichi. a

²⁰ Akinmej ompa ochantiayaj omokuayejyekojkej Pablo ‘pojposauiskia’. Se libro kijtoua tlajtoli “pojposauiskia” san okijtouayaj akinmej otepajtiayaj. Ikinon amo techtlajtlachialtia ijkuak ‘tepajti Lucas tlen okitlasojtlayaj’ okijkuilo nin tlajtoli (Hech. 28:6; Col. 4:14). Pablo okitsetselo ima uan kouatl ouetsito pero ye amitlaj okipanok.

21. (1) ¿Tlen tlajtoli kuali okiyekijto Lucas? (2) ¿Tlen milagro opanok uan tlen okichijkej akinmej ochantiayaj ompa Malta?

²¹ Ik ompa ochantiaya se tlakatl tlen omotokayotiaya Publio uan okipiaya miak tomin. Xamo ye okinyekanaya soldados romanos ompa Malta. Lucas okiyekijto “non tlakatl otlanauatiaya itech non isla”. Ye okijto tlajtoli tlen satepan okajsikej ijkuilitok ojka ompa Malta. Publio kuali okinseli Pablo uan iyolikniuan uan okinkaloti eyi tonal. Pero ipapa Publio omokokouaya. Lucas oksepa okiyekijto tlen opanotoka. Ye okijkuilo ipapa Publio “okipiaya totonik uan chikauak okikokouaya ijtik”. Ye okijto tlen okipiaya non tlakatl. Noijki okijto Pablo omotlatlaujti, ipan okintlali imauan uan okipajti non tlakatl. Sapanoua omotlajtlachialtijkej akinmej okatkaj itech non isla, ikinon okitatoj Pablo uan okinuikilijkej makinpajti akinmej omokokouayaj. Noijki yejuan okintliokolijkej miak tlamantli tlen okinpolouaya Pablo uan iyolikniuan (Hech. 28:7-10).

22. (1) ¿Tlen okijto se ixtlamatki ijkuak okitak tlen okijkuilo Lucas? (2) ¿Tlen tikitaskej itech okse tlamachtil?

²² Nochi tlen yotikitakej melauak opanok uan uelis tikneltokaskej. Se ixtlamatki okijto: “Tlen okijkuilo Lucas kiteititia ye okijkuilo nochi tlen otlapanotia. Ikinon amo onka okse libro itech Biblia tlen ijkon okijkuilojkej. Ye kuali okiyekijto ken oyayaj itech barcos itech achto siglo. Noijki kuali okiyekijto ken otlakatka ijkuak opanouayaj itech mar Mediterráneo”. Xamo Lucas nochipa okijkuilouaya tlen okitaya sejse tonal ikinon satepan nochi okijkuilo. Ye nochi okijkuilojtia tlen okitak ijkuak oyaya iuan Pablo. Tla ijkon okichiuaya, satepan noijki okijkuilo tlen opanok ijkuak oksepa oyajkej ijtik mar. ¿Tlen kipanoskia Pablo ijkuak ajsiskia Roma? Non tikitaskej itech okse tlamachtil.