SE TLAKATL tlen otekitiaya iuan tekiuajkej onechilui: “Amo tiyolkuali. Otikka motakotsin uan mosiua tlen yikipias ikone. ¿Akin kinmaluis uan kintlamakas? Xikkaua motlaneltokalis uan ximokuepa mokalijtik”. Pero oniknankili: “Ne amo onikinkajtej nokalchanejkauan. Namejuan onannechtsakej. ¿Tlen tlajtlakoli onikchi?”. Ye onechnankili: “TiiTlaixpantijka Jehová uan non tlajtlakoli”.

Nin opanok itech 1959, onechtsakej itech altepetl Irkutsk, Rusia. Nosiua Maria uan ne otiknekiayaj tiyetoskej tiyolmelajkej ixpan Jehová (1 Ped. 3:13, 14). Uan ye otechteochi. Namechtlapouis tlen otechpanok.

Onineski itech 1933 itech se altepetsintli tlen itoka Zolotniki tlen kajki Ucrania. Itech 1937, otechtlajpalotoj notíos tlen okatkaj iTlaixpantijkauan Jehová uan ochantiayaj Francia. Yejuan otechmakakej amochmej Gobierno uan Liberación, tlen okinchijchiuayaj iTlaixpantijkauan Jehová. Notajtsin okintlajtolti uan oksepa otlaneltokak itech toTajtsin Dios. Satepan, itech 1939 omokoko. Achto mikiskia okilui nonantsin: “Nin tlen melauak. Xikinmachti tokoneuan”.

Itech abril 1951, tekiuajkej okinuikakej Siberia iTlaixpantijkauan Jehová tlen ochantiayaj ik oeste itech Unión Soviética. Nonantsin, noknitsin Grigory uan ne otechkixtijkej itech Ucrania. Otiajkej itech tren kanaj 6,000 kilómetros uan otiajsitoj altepetl itech Tulun, Siberia. Nokni Bogdan oajsito ome semanas satepan itech altepetl Angarsk kanin otetsakuayaj. Veinticinco xiuitl okichiualtijkej chikauak ma tekiti.

Nonantsin, nokni Grigory uan ne otitetlapouiayaj ompa Tulun, pero omonekiaya tikmatiskej ken titetlapouiskiaj. Se neskayotl, otikintlajtlaniayaj akinmej ompa ochantiayaj: “¿Tikixmati ikaj tlen kinemaka se vaca?”. Tla ikaj okinemakaya se vaca otiktlapouiayaj ken kuali ochijchitoka non yolkatl. Satepan, otimotlapouiayaj itech toTajtsin Dios. Uan se periódico okijto iTlaixpantijkauan Jehová amo okintemoayaj vacas, yejuan okintemoayaj ichkamej. Uan melauak otikinmajsikej miakej yolyamankej ken ichkamej. Otechpaktiaya tikinmachtiskej itech Biblia akinmej ompa ochantiayaj porque okatkaj yolyamankej uan kuali otechseliayaj. Axkan, itech Tulun  kajki se tlanechikol tlen kinpia kanaj cien tokniuan tlen tetlapouiaj.

Nosiua Maria okixmatki Jehová ompa Ucrania ijkuak omochi Segunda Guerra Mundial. Ijkuak okipiaya 18 xiuitl, se tlakatl tlen otekitiaya iuan tekiuajkej nochipa okiluiaya iuan ma moteka, pero Maria nochipa okilui amo. Se tonal, ijkuak Maria oajsito ikalijtik, non tlakatl ouetoka ipan itlapech. Maria san niman ocholo. Non tlakatl sapanoa okualanki uan okilui kitsakuaskiaj porque okatka iTlaixpantijka Jehová. Uan ijkon opanok; itech 1952 okiluijkej Maria tsaktoskia majtlaktli xiuitl. Ye omomachili ken José akin okitsakej porque okatka yolmelajki (Gén. 39:12, 20). Akin okiuikak Maria inmixpan jueces okilui: “Amo ximomojti. Miakej akinmej tsaktokej ok yolkualmej”. Non okiyolchika.

Itech 1952 hasta 1956, okichiualtijkej Maria chikauak ma tekiti ik itech altepetl Gorki (axkan non altepetl itoka Nizni Nóvgorod), itech Rusia. Maria omokoko porque okichiualtiayaj ma kintsonteki kuajmej maski sapanoa oseuaya. Itech 1956 okikauilijkej ma kisa uan okititlankej Tulun.

Se tokni onechilui ompa Tulun ajsiskia se tokni tlen itoka Maria, ik non, onia ika nobicicleta uan onikchiato kanin moketsaj carros uan nikpaleuiskia ika itlamamal. Ijkuak onikitak Maria, san niman onechpakti. Oui onikyolajsik pero satepan opejki nechtlasojtla. Otimonamiktijkej itech 1957 uan se xiuitl satepan oneski totakotsin Irina. Sapanoa otiyolpakej, pero itech 1959 onechtsakej porque onikinchijchiuaya amatlajkuilolmej tlen tlajtoaj itech Biblia. Tlajko xiuitl noselti onitsaktoka. Onimoyolseuiaya ijkuak onimotlatlaujtiaya, oniktlakuikiliaya Jehová uan onimokuayejyekoaya onitetlapouiaya.

Ijkuak onitsaktoka onechtlajtlanijkej seki tlamantli uan se tlakatl chikauak onechilui: “¡San niman tikintlajtlaksaskej iTlaixpantijkauan Jehová ken kimichimej!”. Ne oniknankili: “Jesús okijto titetlapouiskej itech miakej altepemej uan amo ikaj techtsakuilis”. Satepan non tlakatl onechilui tlen yonikijto ijkuak opejki namechtlapouia. Ken amo onikka notlaneltokalis, onechchiualtijkej chikauak ma nitekiti chikome xiuitl itech altepetl Saransk. Ijkuak oniaya kanin nitekitiskia, onikmatki oneski notakotsin Olga. Maski nokalchanejkauan okatkaj uejka, onechyolseuiaya nikmatis nonamik uan ne otikatkaj tiyolmelajkej ixpan Jehová.

Maria sejse xiuitl onechtlajpaloto ompa Saransk maski ouejkauaya doce tonalmej itech tren. Nochipa onechuikiliaya botas kanin okintlatiaya revistas Akin Tetlapouijtok. Nikilnamiki se tonal onechtlajpaloto Maria uan ome notakotsitsiuan. Sapanoa oniyolpakik uan yoniknekiaya nichokas.

Itech 1966 onechkixtijkej uan otichantitoj itech altepetl Armavir ik mar Negro. Ompa oneskej tokoneuan Yaroslav uan Pavel.

 Satepan, sekimej tlakamej tlen otekitiayaj iuan tekiuajkej opejkej kintemoaj amatlajkuilolmej tokalijtik. Otlatemojkej itech nochi tokalijtik, hasta kanin okatka intlakual vacas. Se tonal, nonmej tlakamej sapanoa omitonijkej uan omosokiotijkej. Maria okinmiknomatki porque okimatiaya yejuan san okichiuayaj tlen okinnauatiayaj. Ik non, okinmakak atl uan tlen ika kichipauaskiaj intlaken uan seki toallas. Satepan ijkuak oajsito intlayekanki nonmej tlakamej, okiluijkej ken otikinpaleuijkej. Tlayekanki otechixuetskili uan otechnauati ijkuak oyajki. Otiyolpakej porque otiktlanilijkej tlen amo kuali ika tlen kuali (Rom. 12:21).

Maski otlatemojkej tokalijtik, ok otitetlapouijkej altepetl Armavir. Noijki otikinpaleuijkej tokniuan tlen otetlapouiayaj itech altepetl Kurgáninsk. Niyolpaki porque axkan katej chikuase tlanechikolmej itech Armavir uan naui itech Kurgáninsk.

Ualeua otimosotlauayaj. Pero tiktlasojkamatiliaj Jehová porque okintekitilti tokniuan tlen otechyolchikajkej (Sal. 130:3). Noijki oui otechchiuili tiktekichiuiliskej Jehová ijkuak sekimej tlakamej tlen otekitiayaj iuan tekiuajkej okalakej itech tlanechikolmej. Yejuan sapanoa otetlapouiayaj uan okichiuayaj ken okitlasojtlayaj Jehová. Sekimej hasta okipiayaj se tekitl itech tlanechikol. Pero satepan otikmatkej ken okatka inyelis.

Itech 1978, Maria okipiaya 45 xiuitl uan kipiaskia okse tokone. Ye okikokoaya iyolo uan akinmej otlapajtiayaj okijtojkej uelis mikiskia tla amo kimayauiskia tokone. Maria amo okinek kimayauis tokone. Ik non, akinmej otlapajtiayaj okitokatinenkej Maria itech nochi hospital para kitlaliliskiaj pajtli tlen kichiuaskia san niman ma nesi ikone. Maria ocholo uan ijkon okimalui tokone.

Tekiuajkej otechiluijkej ma tikisakan itech non altepetl, ik non, otichantitoj ik Tallin, Estonia, tlen opouiaya itech Unión Soviética. Ompa, Maria okipixki tokone tlen otiktokayotijkej Vitaly maski akinmej otlapajtiayaj okijtojkej Maria uelis mikiskia.

Satepan, otikiskej Estonia uan otiajkej Nezlobnaia, ik sur itech Rusia. Otimomaluiayaj ijkuak otitetlapouiayaj itech altepemej tlen okatkaj ik ompa, kanin miakej oyayaj mopajtitiuij uan akinmej ompa oyayaj paxalotiuij. Oualayaj itech miakej altepemej mopajtikiuij uan ijkuak omokuepayaj inkalijtik okineltokayaj nochipa yoltoskej.

Otimochijchikajkej otikinyolchikajkej tokoneuan ma kitlasojtlakan Jehová uan ma kitekichiuilikan ika nochi inyolo. Otikinyoleuayaj ma yakan tokalijtik tokniuan tlen kinpaleuiskiaj tokoneuan. Nokni Grigory akin okintlajpaloaya tlanechikolmej itech 1970 hasta 1995, ye nochipa oyaya techtlajpaloti. Tinochtin otiyolpakiayaj ijkuak otechtlajpaloaya porque nochipa oyolpaktoka uan otechuetskitiaya. Ualeua otimauiltiayaj  ika tlen otikkixtiayaj itech Biblia iuan tokniuan tlen otechtlajpaloayaj uan non okinpaleui tokoneuan okachi ma kipatioitakan Biblia.

Itech 1987 tokone Yaroslav oyajki Riga, itech Letonia, kanin uelis tetlapouiskia. Pero ken amo okinek mochiuas soldado, okitsakej se xiuitl uan tlajko itech chiknaui telpiloyan. Ken onikilui tlen onechpanok ijkuak onechtsakej, okipaleui ma tlaxiko. Satepan, omochi precursor. Uan itech 1990, ijkuak Pavel okipiaya 19 xiuitl, okijto yaskia tlapaleuiti ken precursor itech isla Sajalín, tlen okatka ik norte itech Japón. Amo otechpakti ijkuak okijto ompa yaskia. San okatkaj 20 tokniuan itech non isla uan tejuan uejka otichantiayaj, kanaj 9,000 kilómetros. Pero satepan otikkauilijkej ma uia. Kuali tlen otikchijkej. Ompa miakej kuali okikakej iTlajtol toTajtsin Dios. Opanok seki xiuitl uan omochijkej chikueyi tlanechikolmej. Pavel otetlapoui Sajalín hasta 1995. Ijkuakon, san tokone Vitaly touan ochantiaya. Desde ijkuak okatka konetl okipaktiaya kitlajtoltis Biblia. Ijkuak okajxiti 14 xiuitl omochi precursor uan ne noijki onimochi precursor ome xiuitl. Melauak otiyolpakej. Ijkuak Vitaly okajxiti 19 xiuitl omochi precursor especial uan oksekan ochantito.

Itech 1952 se tlakatl tlen otekitiaya iuan tekiuajkej okilui Maria: “Titsaktos majtlaktli xiuitl tla amo tikkauas motlaneltokalis. Ijkuak tikisas, yitikpias miak xiuitl uan san moselti tiyetos”. Pero amo ijkon opanok. Nosiua uan ne yotikitakej Jehová sapanoa techtlasojtla uan amo keman techkaua noijki techtlasojtlaj tokoneuan uan akinmej otikinmachtijkej Biblia. Ijkuak otikintlajpalotoj tokoneuan kanin okitekichiuilijtokaj Jehová, otiyolpakej ijkuak otikitakej tokniuan okipatioitayaj okinmachtijkej itech Biblia.

Itech 1991 tekiuajkej okinkauilijkej tokniuan ma tetlapouikan. Ijkon tokniuan okachi otetlapouijkej. Hasta okikojkej se autobús para yaskej tetlapouitiuij itech altepetsitsintin.

Niyolpaki porque Yaroslav uan isiua tlen motokayotiaya Alyona, noijki Pavel uan isiua tlen motokayotia Raya, tekitij Betel. Noijki Vitaly uan isiua tlen motokayotia Svetlana, kintlajpaloaj tlanechikolmej. Irina chanti Alemania iuan inamik tlen motokayotia Vladimir uan eyi inkoneuan tlayekankej. Olga chanti Estonia uan miak uelta nechualnotsa. Nosiua Maria omikik itech 2014. San nikchixtok ma ajsi tonal ijkuak Jehová kiyolitis uan oksepa nikitas. Axkan nichanti Bielgorod uan tokniuan sapanoa nechpaleuiaj.

Yonikitak oui tiyetoskej tiyolmelajkej ixpan Jehová, pero miak ipati yolseuilistli tlen techmaka. Yotikselijkej miak tlateochiualistli porque otitlaxikojkej. Achto poliuiskia Unión Soviética itech 1991, okatkaj kanaj 40,000 tokniuan. Axkan, kanin okatka Unión Soviética katej kanaj 400,000 (cuatrocientos mil) tokniuan. Axkan nikpia 83 xiuitl uan ok nitlayekanki. Para ma nitlaxiko Jehová nochipa nechyolchikaua. Melauak nikmati Jehová nechteochiua (Sal. 13:5, 6).