1. ¿Tlen opanok ijkuak okipojpolojkej Jerusalén?

ITECH xiuitl 607 achto itech xiuitl 1, ueyi tekiua itech Babilonia uan isoldados okiteuijkej Jerusalén. Biblia kijtoa nin tekiua okinmikti telpokamej ika espada uan amo okinmiknomatki siuamej, akinmej yokipiayaj miak xiuitl nion akinmej omokokoayaj. Saiktlami “okitlati ikalijtik akin melauak toTajtsin Dios, uan okixajxamani tepamitl tlen okiyaualoaya Jerusalén; uan okintlatijkej nochtin torres uan okipojpolojkej nochi tlamantli tlen miak ipati” (2 Crónicas 36:17, 19).

2. ¿Tlen okijto Jehová kinpanoskia judíos tla amo kitlakamatiskiaj?

² Judíos ayakmo okintlajtlachialti ijkuak okipojpolojkej Jerusalén. ¿Tleka? Miak xiuitl achto, toTajtsin Dios okintitlanki teotlajtojkej ma kinmiluikan tla amo kitlakamatiskiaj Jehová, babilonios kinteuiskiaj. Uan miakej judíos kinmiktiskiaj uan oksekimej kinuikaskiaj Babilonia (Jeremías 15:2). ¿Ken yetoskia innemilis itech Babilonia? Akinmej okichiuayaj ken Cristo, ¿okinpanok ijkon ken judíos akinmej okinuikakej Babilonia? Tla ijkon, ¿keman opanok?

3. ¿Otlajyouijkej judíos akinmej okinuikakej Babilonia ijkon ken israelitas tlen okatkaj Egipto?

³ Jehová okinmilui judíos ma momatikan ijkuak kinuikaskiaj Babilonia uan ma yolpakikan. Ika teotlajtojki Jeremías, toTajtsin Dios okinmilui: “Xikinchijchiuakan kalmej uan intech xichantikan. Xitlatokakan uan xikkuakan itlakilo. Uan xiktemokan iyolseuilis altepetl kanin oniktekauili ma namechuikakan, uan xiktlatlaujtikan Jehová kuali ma yeto, pampa tla kipias yolseuilistli, namejuan noijki nankipiaskej yolseuilistli” (Jeremías 29:5, 7). Judíos akinmej okitlakamatkej Jehová, kuali okipixkej innemilis ijkuak okatkaj Babilonia. Uan babilonios amo inmiuan omokajkalakiayaj uan okinkauiliayaj ma nemikan san kanin yejuan okinekiayaj. Ijkuakon, sapanoa otlanemakayaj itech Babilonia. Seki amamej tlen omoijkuilojkej yiuejkika kijtoa miakej judíos kuali otlanemakayaj ompa uan okichijchiuayaj miak tlamantli. Sekimej okipixkej miak tomin. Judíos akinmej okinuikakej Babilonia amo sapanoa otlajyouijkej ijkon ken israelitas akinmej yiuejkika okatkaj tlakeualmej itech Egipto (xiktlajtolti Éxodo 2:23-25). *

4. (1) ¿Akinmej noijki otlajyouijkej pampa miakej judíos amo okatka yolmelajkej? (2) ¿Tleka judíos yolmelajkej amo ueli okitlakamatiayaj nochi Tlanauatil?

⁴ Sekimej judíos yolmelajkej noijki okinuikakej Babilonia, maski amo itlaj okichijkej. Ompa judíos okipiayaj nochi pampa kuali yetoskiaj. Pero ¿ken kiueyichiuaskiaj Jehová? Okipojpolojkej teokali uan altar, uan teopixkej ayakmo san sekan otekitiayaj. Pero, sekimej judíos yolmelajkej omochijchikajkej uan ijkon okitlakamatkej iTlanauatil Jehová. Se neskayotl, Daniel, Sadrac, Mesac, uan Abednego amo okikuajkej tlakuali tlen toTajtsin Dios okijtoaya amo ma kikuakan. Uan Biblia kijtoa Daniel nochipa okitlatlaujtiaya totajtsin Dios (Daniel 1:8; 6:10). Pero, judíos yolmelajkej amo ueli okitlakamatiayaj nochi iTlanauatil Jehová. ¿Tleka? Akinmej okatkaj tekiuajkej itech non altepetl amo okiueyichiuayaj Jehová.

5. (1) ¿Tlen okinmilui Jehová itekipanojkauan? (2) ¿Tleka tetlajtlachialtia tlen okinmilui?

⁵ ¿Uelis israelitas oksepa kiueyichiuaskia Jehová ken okijtoaya Tlanauatil? Omotaya amo uelis, pampa itech nonmej tonalmej babilonios amo okinkixtiayaj akinmej okinpixtoka ken tlakeualmej. Pero Jehová okinmilui itekipanojkauan kinmakixtiskiaj. Uan ijkon opanok, pampa nochipa mochiua tlen Jehová kijtoa (Isaías 55:11).

6, 7. ¿Tleka moneki okse tlamantli ma tikajsikamatikan tlamachtil itech akinmej okinuikakej Babilonia?

⁶ Akinmej kichiuaj ken Cristo, ¿noijki okinpanok ken akinmej okinuikakej Babilonia? Miak xiuitl, revista La Atalaya (ika náhuatl del centro Akin Tetlapouijtok) okijtoaya  Babilonia opejki kinnauatia akinmej kichiuaj ken Cristo tlen yolmelajkej itech xiuitl 1918 uan okinmakixtijkej itech xiuitl 1919 (xikita recuadro “¿Tlen kijtosneki?”). Axkan uan chikome tikitaskej tleka okse tlamantli tikajsikamatij nin tlamachtil.

⁷ Ma tikilnamikikan itech Ueyi Babilonia pouij nochtin tlaneltokalismej tlen amo melauak. Pero ¿Babilonia opejki kinauatia ialtepe toTajtsin Dios itech xiuitl 1918? Amo. Maski itech nonmej tonalmej tlapejpenalmej okintojtokakej. Yejuan Tekiuajkej akinmej okintojtokakej tlapejpenalmej, uan amo tlaneltokalismej tlen amo melauak. Uan tlapejpenalmej opejkej kisaj itech tlaneltokalistli tlen amo melauak miak xiuitl achto peuaskia Primera Guerra Mundial. Nochi nin kiteititia Babilonia amo opejki kinauatia ialtepe toTajtsin Dios itech xiuitl 1918.

8. ¿Tlen opanok satepan ijkuak omikej tlatitlanilmej? (Xikita tlaixkopinal tlen ika peua tlamachtil).

⁸ Itech iluitl Pentecostés, xiuitl 33, sapanoa miakej akinmej opejkej kichiuaj ken Cristo, okinpejpenkej ika espíritu santo. ‘Dios okinpéjpenki. Yejwah non tiopixkeh de Dios, yejwah nonyolchipawakeh, se pueblo non iaxka Dios’ (xiktlajtolti 1 Pedro 2:9, 10). Tlatitlanilmej kuali okinmaluiayaj tlanechikolmej. Pero ijkuak omikej, sekimej akinmej opouiayaj itech tlanechikolmej, opejkej tlamachtiaj tlen amo melauak uan ijkon okinxexelojkej imachtijkauan Jesús. Ninmej tlakamej okinpaktiaya tlen otlamachtiaya Aristóteles uan Platón. Ik non, opejkej tlamachtiaj tlen okijtoayaj ninmej tlakamej uan amo otlamachtiayaj iTlajtol toTajtsin Dios (Hechos 20:30; 2 Tesalonicenses 2:6-8). Miakej okatkaj tlayekankej uan okipiayaj miak tekitl itech tlanechikolmej. Uan maski Jesús okinmilui imachtijkauan nochtin okatkaj iknimej, yolik okinpeualtijkej okseki tlaneltokalismej (Mateo 23:8).

9. Akinmej omoxelojkej itech Jehová, ¿ken opejkej kipaleuiaj tekiuajkayotl romano uan tlen opanok?

⁹ Itech xiuitl 313, tekiua Constantino otlanauatiaya itech Roma. Nin tekiua okichijchi se amatl kanin okijtoaya uelis yetoskej tlaneltokalismej tlen amo melauak. Satepan, teopan uan tekiuajkayotl romano opejkej san sekan tekiti. Se neskayotl, Constantino okichi se nechikol iuan miakej teopixkej. Nin nechikol omoixmatki ken Concilio de Nicea. Satepan, Constantino okikixti itech non altepetl se teopixki tlen omotokayotiaya Arrio pampa amo okineltokaya Jesús okatka toTajtsin Dios. Satepan, Teodosio akin okatka tekiua romano, okijto san ma yeto tlaneltokalistli Católica itech nochi altepetl Roma. Akinmej tlajkuiloaj itech tlen yiuejkika opanok, kijtoaj ijkuak okatka Teodosio, Roma okijtoaya opejki kichiua  ken Cristo. Pero ijkuakon, akinmej okijtoayaj okichiuayaj ken Cristo yokiselijkej nochi tlen amo melauak uan opejki pouij itech Ueyi Babilonia. Pero ok okatkaj sekimej tlapejpenalmej tlen yolmelajkej tlen okatkaj ken trigo ijkon ken okijto Jesús. Yejuan omochijchikajkej kiueyichiuaskej toTajtsin Dios, maski amo miakej okinkakiayaj (xiktlajtolti Mateo 13:24, 25, 37-39). Ijkuakon, Babilonia okinnauatijtoka akinmej okichiuayaj ken Cristo tlen yolmelajkej.

10. ¿Tleka sekimej amo okineltokayaj tlen otlamachtiaya itech teopan?

¹⁰ Miak xiuitl satepan ijkuak omikik Cristo, miakej ok okitlajtoltiayaj Biblia ika tlajtoli griego noso latín. Ik non, ueli okitayaj tlen tlamachtia Biblia uan tlen tlamachtiaj  itech teopan. Uan ijkuak okitayaj ika Biblia amo melauak tlen tlamachtiaj itech teopan, ayakmo itech otlaneltokayaj. Pero amo uelis kinmiluiskiaj oksekimej tlen omokuayejyekoayaj. Tla okinmiluiayaj, uelis kinmiktiskiaj.

11. ¿Tlen okichijkej itech teopan pampa tlaltikpaktlakamej ayakmo ma kitlajtoltikan Biblia?

¹¹ Satepan, tlaltikpaktlakamej ayakmo otlajtoayaj tlajtoli griego nion latín. Uan teopixkej ayakmo okitekauilijkej ma kitlajtolkuepakan Biblia ika intlajtol tlaltikpaktlakamej. Ik non, san teopixkej uan ixtlamatkej uelis kitlajtoltiskiaj Biblia. Uan sekimej teopixkej amo ueli okitlajtoltiayaj se amatl nion okimatiayaj tlajkuiloskej. Tla ikaj amo okipaktiaya tlen otlamachtiayaj itech teopan, okitlajyouiltiayaj. Tlapejpenalmej yolmelajkej san ichtaka omonechikoayaj uan oksekimej nion ueli omonechikoayaj. Ijkon ken okinpanok judíos tlen okinuikakej Babilonia, ‘tiopixkeh de Dios’ amo ueli san sekan okiueyichiuayaj toTajtsin Dios. Ueyi Babilonia okinnauatiaya tlaltikpaktlakamej.

12, 13. ¿Tleka okipiayaj chialistli akinmej okichiuayaj ken Cristo?

¹² Akinmej melauak kichiuaj ken Cristo, ¿oksepa kiueyichiuaskiaj toTajtsin Dios ken ye kineki? Kema. Onka ome tlamantli tlen kiteititiaj tleka uelis kipiaskiaj se chialistli. Achto, kanaj itech xiuitl 1450, okichijchijkej imprenta tlen okixitiniayaj uan oksekan okiuikayaj, nin se tepostli tlen okinchijchiuayaj amochmej. Achto kichijchiuaskiaj nin imprenta, ika inma omonekiaya kijkuiloskej copias itech Biblia. Non okatka oui. Ikaj tlen kuali okinchiuayaj copias ouejkauaya kanaj majtlaktli metstli kichiuas se copia itech Biblia. Uan copias okinchijchiuayaj ika pergamino noso ika kuetlaxtli. Ik non, amo okatkaj miakej Biblias uan patio okinnemakayaj. Pero ken satepan yokatkaj imprentas uan noijki okatka amatl, ikaj akin kuali okimatiaya kinchijchiuas amochmej, itech se tonal okinchijchiuaya kanaj 1,300 páginas.

¹³ Noijki okatka okse tlamantli tlen okichi ma kipiakan chialistli: opejkej kitlajtolkuepaj iTlajtol toTajtsin Dios. Kanaj itech xiuitl 1500, sekimej tlakamej yolchikauakej okitlajtolkuepkej Biblia ika intlajtol tlaltikpaktlakamej maski okimatiayaj uelis kinmiktiskiaj. Teopixkej sapanoa okualantokaj. ¿Tleka? Pampa amo okinekiayaj akinmej yolkualmej ma kitlajtoltikan Biblia uan ma motlajtlanikan: “¿Kanin kijtoa Biblia onka purgatorio? ¿Kanin kijtoa Biblia moneki kitlaxtlauiskej se teopixki pampa ma kichiua se misa ijkuak ikaj miki? ¿Kanin tlajtoa Biblia itech papas uan cardenales?”. Miak tlamantli tlen amo melauak tlen tlamachtiaj itech teopan okiskej itech tlen omokuayejyekoayaj Aristóteles uan Platón, tlen okatkaj sapanoa miak xiuitl achto yetoskiaj Cristo. Teopixkej sapanoa okualaniayaj ijkuak sekimej amo okiseliayaj tlen yejuan otlamachtiayaj. Ik non,  otlanauatijkej ma kinmiktikan miakej tlakamej uan siuamej. Amo okinekiayaj tlaltikpaktlakamej ma kitlajtoltikan Biblia nion ma tetlajtlanikan. Uan miak uelta ijkon opanok. Pero maski ijkon opanok, okatkaj sekimej tlen yolchikauakej uan amo okikajkej ma kinnauati Ueyi Babilonia. Okajsikamatkej tlen melauak itech iTlajtol toTajtsin Dios uan okinekiayaj okachi momachtiskej. Ayakmo miak opoliuiaya pampa momakixtiskiaj itech tlaneltokalistli tlen amo melauak.

14. (1) ¿Tlen okichijkej akinmej okinekiayaj momachtiskej Biblia? (2) Xikyekijto ken okitemo tokni Russell tlen melauak itech Biblia.

¹⁴ Miakej tlaltikpaktlakamej okinekiayaj kitlajtoltiskej uan momachtiskej Biblia, uan kintlapouiskej oksekimej tlen omomachtiayaj. Amo okinekiayaj teopixkej ma kinmiluikan tlen omonekiaya kineltokaskej. Ik non, oyajkej itech uejueyij altepemej kanin uelis momachtiskiaj Biblia. Sekimej oyajkej Estados Unidos. Ompa ochantiaya Charles Taze Russell. Itech xiuitl 1870, ye uan oksekimej opejkej kuali momachtiaj Biblia. Achto, tokni Russell okinekiaya kimatis tlen tlaneltokalistli otlamachtiaya tlen melauak. Kuali okitak tlen tlamachtia Biblia ika tlen otlamachtiayaj miakej tlaneltokalismej tlen okijtoayaj okichiuayaj ken Cristo uan tlen amo. San niman okitak nion se tlaneltokalistli amo kuali otlamachtiaya tlen kijtoa iTlajtol toTajtsin Dios. Se tonal, omotlapoui iuan miakej teopixkej itech tlen melauak tlamachtia Biblia tlen ye uan oksekimej omomachtijkej. Tokni Russell okichiaya nonmej tlayekankej ma kiselikan tlen melauak uan ma tlamachtikan itech intlaneltokalis. Pero teopixkej amo okinekej. Akinmej omomachtiayaj Biblia san niman okajsikamatkej amo uelis kiueyichiuaskiaj toTajtsin Dios iuan akinmej okatkaj itech tlaneltokalistli tlen amo melauak (xiktlajtolti 2 Corintios 6:14).

15. (1) ¿Keman opejki kinnauatia Babilonia akinmej melauak kichiuaj ken Cristo? (2) ¿Tlen tlajtlanilmej tikinnankiliskej chikome?

¹⁵ Itech nin tlamachtil otikitakej Babilonia opejki kinnauatia akinmej melauak kichiuaj ken Cristo amo miak kauitl satepan ijkuak omikik saiktlami tlatitlanil. Pero ok poliui tikinnankiliskej ninmej tlajtlanilmej: ¿Tleka uelis tikijtoskej achto itech xiuitl 1914 tlapejpenalmej yokistokaj itech Ueyi Babilonia? ¿Melauak Jehová amo okiyolpaktijkej itekipanojkauan pampa amo okachi otetlapouijkej itech Primera Guerra Mundial? ¿Sekimej tokniuan omokajkalakijkej itech tlen okichiuayaj tlaltikpaktlakamej uan ayakmo okinseli Jehová? Uan tla akinmej melauak okichiuayaj ken Cristo okinnauati tlaneltokalistli tlen amo melauak ijkuak omikej tlatitlanilmej, ¿keman omakiskej? Chikome tikinnankiliskej ninmej tlajtlanilmej.