KANAJ itech 1935, notajtsin James Sinclair uan nonantsin Jessie ochantitoj Bronx ompa Nueva York. Ompa okixmatkej Willie Sneddon tlen oualaya Escocia noijki ijkon ken notatajuan. Ijkuak omoixmatkej san niman opejkej motlapouiaj intech inkalchanejkauan. Nin opanok seki xiuitl achto ninesiskia.

Nonantsin okitlapoui Willie itajtsin uan ikni tlen okipiaya okachi miak xiuitl, omikej itech mar del Norte achto peuaskia guerra. Barco tlen itech oyayaj okiuitek se bomba tlen okatka ijtik atl. Willie tlen okatka iTlaixpantijka Jehová okilui: “Motajtsin kajki miktlan”. Ijkon nonantsin opejki momachtia Biblia.

Nonantsin amo okipakti tlen okijto Willie porque okimatiaya itajtsin okatka yolkuali. Pero satepan Willie okijto: “¿Mitsyolseuis tikmatis Jesús noijki okatka miktlan?”. Nonantsin okilnamik tlen okimachtijkej itech itlaneltokalis, ken Jesús okatka miktlan uan eyi tonal satepan okiyolitijkej. Ijkuakon omotlajtlani tleka Jesús okitlajyouiltijkej ijtik tlitl kanin kintlajyouiltiaj akinmej amo yolkualmej. Ijkon nonantsin opejki momachtia Biblia. Opejki monechikoa iuan tokniuan ompa Bronx uan omoapolakti itech 1940.

Itech nonmej tonalmej tetajmej amo okachi omomachtiayaj Biblia iuan inkoneuan. Ijkuak onikatka nichokotsin, notajtsin onechmaluiaya itlamian semana porque nonantsin oyaya nechikolmej uan otetlapouiaya. Seki xiuitl satepan, notajtsin uan ne opejki tiauij nechikolmej iuan nonantsin. Nonantsin sapanoa otetlapouiaya uan miakej okinmachtiaya. Sekimej san sekan okinmachtiaya porque amo uejka ochantiayaj. Ijkuak amo oniaya escuela, onitetlapouiaya iuan nonantsin. Ijkon onimomachti miak tlamantli itech Biblia uan noijki ken nikinmachtiskia oksekimej.

Nipinaua nikijtos ijkuak onikatka nichokotsin amo okachi onechpaktiaya  nimomachtis Biblia. Onikitaya ken amo ipati. Pero ijkuak onikpiaya 12 xiuitl opejki nitetlapouia uan hasta axkan ijkon nikchijtok. Onimoapolakti ijkuak onikpiaya 16 xiuitl itech 24 de julio 1954 itech se ueyi nechikol tlen omochi Toronto (Canadá).

Sekimej tokniuan tlen okatkaj totlanechikol otekitiayaj Betel. Yejuan onechpaleuijkej uan onechpaktiaya ken otlamachtiayaj. Ne oniknekiaya nias Betel maski akinmej onechmachtiayaj onechiluiayaj ma nio universidad. Ik non, itech ueyi nechikol tlen omochi Toronto oniktemiti amatl kanin onikijtoaya oniknekiaya nias Betel. Se xiuitl satepan, oksepa oniktemiti amatl itech ueyi nechikol tlen omochi Nueva York itech Estadio de los Yankees. Ijkuak onikpiaya 17 xiuitl onechyolejkej Betel tlen okatka Brooklyn uan nipeuaskia nitekitis 19 de septiembre 1955. Ijkuak yonikpiaya ome tonal itech Betel, onia kanin okinchijchiuayaj amochmej tlen okatka itech ojtli Adams número 117 uan ompa nitekitiskia. San niman opejki niktekitiltia se tepostli tlen okinyektemaya amamej ika 32 páginas uan satepan okse tepostli okinmijtsomaya amochmej.

Se metstli onitekitik kanin okinchijchiuayaj amochmej, satepan onechtitlankej kanin okitayaj akinmej okintlajtlaniayaj amatlajkuilolmej porque onikmatiaya nitlajkuilos ika máquina. Ijkuakon, sekimej tokniuan okinmijkuiloayaj itech tepostli kanin ochantiayaj akinmej okintlajtlaniayaj revistas Akin Tetlapouijtok uan ¡Despertad! Seki metstli satepan, onechtitlankej kanin okintitlaniayaj amatlajkuilolmej.  Tokni Klaus Jensen okiyekanaya non tekitl uan onechtlajtlani kox uelis nikpaleuiskia akin okinuikaya amatlajkuilolmej kanin omoketsayaj barcos. Noijki tikinuikaskiaj revistas kanin okintitlaniayaj correos para kintitlaniskiaj itech tlanechikolmej tlen okatkaj Estados Unidos. Tokni Jensen okijto non tekitl nechpaleuiskia porque onikatka sapanoa nipitsauak. San onikpiaya 57 kilos. Non tekitl okichi ma niyeto nichikauak. ¡Melauak ijkon opanok ken okijto tokni Jensen!

Tokniuan tlen okitayaj akinmej okintlajtlaniayaj amatlajkuilolmej noijki okintitlaniliayaj revistas itech tlanechikolmej. Revistas oijkuilitokaj ika tlatlamantli tlajtolmej uan ijkon onikinmixmatki miakej tlajtolmej tlen ika okintlajtolkuepayaj revistas ompa Brooklyn. Amo keman onikinkakiaya nonmej tlajtolmej pero oniyolpakiaya okintitlaniayaj itech miakej altepemej. Ijkuakon amo onimokuayejyeko satepan nikintlajpaloskia tokniuan tlen ochantiayaj itech nonmej altepemej.

Itech 1961, onechtlalijkej ma nitekiti kanin kipoaj tomin uan ompa otlayekanaya tokni Grant Suiter. Seki xiuitl satepan onechiluijkej ma niuia kanin otekitiaya tokni Nathan Knorr, ijkuakon ye okiyekanaya nochi tekitl. Tokni Nathan Knorr onechilui se tokni tlen iuan otekitiaya yaskia se metstli momachtiti itech Tlamachtil itech Tekiuajkayotl uan ijkuak tlamiskia momachtis, kititlaniskiaj Kanin moyekana Tetlapouilistli. Uan onechilui ma nikchiua tekitl tlen tokni okichiuaya uan nitekitiskia iuan tokni Don Adams. Itech 1955 itech ueyi nechikol ye okiseli amatl kanin onikijkuilo oniknekiaya  nitekitis Betel. Ijkuak ompa onitekitito ompa yotekitiaya tokni Robert Wallen uan Charles Molohan. Tinaui san sekan otitekitikej kanaj cincuenta xiuitl. Melauak se tlateochiualistli nitekitis iuan tokniuan tlen kipiaj chikauak intlaneltokilis (Sal. 133:1).

Itech 1970 onechiluijkej kanaj sejse xiuitl noso ojome xiuitl omonekiaya nikintlajpaloti kalmej Betel para nikinyolchikauaskia akinmej ompa otekitiayaj, misioneros uan nikitaskia nochi tlen okichiuayaj Betel. Noijki onikinmixmatki tokniuan tlen achto oyajkej itech Tlamachtil ika Biblia tlen kichiua Watchtower itech Galaad uan miak xiuitl okitekichiuilijkej Jehová itech okseki altepemej. Uan yonikintlajpaloto kanaj noventa altepemej. Melauak se tlateochiualistli.

Akinmej otitekitiayaj Betel ompa Brooklyn otechtitlaniayaj itech tlanechikolmej tlen okatkaj Nueva York uan ne onechtitlankej itech tlanechikol Bronx. Nin tlanechikol sapanoa omomiaktili uan okitlajkoxelojkej. Tlanechikol Bronx okitokayotijkej Upper Bronx uan ne ompa onimonechikoaya.

Itech 1965 se kalchanejkej tlen oualayaj Letonia ochantiayaj ik Bronx, opejkej momachtiaj uan opanokej totlanechikol. Uan okipiayaj se inmichpoch tlen itoka Livija uan ye omochi precursora regular ijkuak otlanki omomachti escuela. Seki metstli satepan oyajki Massachusetts kanin okachi omonekiaya ma motetlapoui. Ne onikijkuililiaya tlen opanoaya notlanechikol uan ye onechiluiaya kuali okikakiayaj ompa Boston.

Seki xiuitl satepan Livija omochi precursora especial. Ye okinekiaya okachi kitekichiuilis Jehová, ik non, okitemiti se amatl kanin okijtoaya okinekiaya tekitis Betel uan itech 1971 okiyolejkej. ¡Yetoskia ken itlaj onechiluijtoka Jehová! Otimonamiktijkej 27 de octubre 1973 uan tokni Nathan Knorr okitemakak tlapoualistli. Proverbios 18:22 kijtoa: “Akin okajsik isiua yolkuali yokajsik se tlamantli kuali uan Jehová kiselia”. Uan melauak ijkon opanok porque Jehová yotechkauili ma titekitikan Betel kanaj cuarenta xiuitl. Uan ok timonechikoaj ompa Bronx.

Melauak onechyolpakti onitekitik iuan tokni Nathan Knorr. Chikauak otekitiaya uan okintlasojtlaya misioneros. Kanin okintitlaniayaj miakej misioneros amo okatkaj oksekimej tokniuan. Itech 1976, tokni Nathan Knorr okipixki cáncer uan onechyolkokoaya nikitas otlajyouiaya. Se tonal ijkuak okatka ipan itlapech, onechilui ma niktlajtoltili se  amatlajkuilol tlen yikin kisaskia. Onechilui ma niknotsati tokni Frederick Franz para noijki kikakiskia tlen niktlajtoltiskia. Satepan onikmatki tokni Frederick Franz amo kuali otlachiaya uan tokni Nathan Knorr nochi okitlajtoltiliaya.

Itech 1977 tokni Nathan Knorr omikik, pero akinmej otikixmatiayaj uan otiktlasojtlayaj otechyolchika tikmatiskej ye omochijchika kitekichiuilis Jehová (Apoc. 2:10). Ijkuakon tokni Frederick Franz opejki kiyekana nochi tekitl.

Ne onikpaleuiaya tokni Milton Henschel akin miak xiuitl otekitik iuan tokni Nathan Knorr. Ye onechilui nikpaleuiskia tokni Frederick Franz. Ualeua onikintlajtoltiliaya amatlajkuilolmej tlen kisaskiaj. Ye nochi okilnamikiaya uan kuali okikakiaya tlen oniktlajtoltiliaya. Oniyolpakik iuan onitekitik uan omikik itech diciembre 1992.

Notatajuan nochipa okitekichiuilijkej Jehová uan nikchia nikinmitas itech Xochitlali (Juan 5:28, 29). Yitikpiaj sesenta y un xiuitl ompa Betel uan totoka opanok. Okachi miak ipati titekitiskej iuan tokniuan yolmelajkej uan amo tlen kiyekana Satanás. Livija uan ne tikijtoaj ika nochi toyolo ‘ipakilis Jehová techyolchikaua’ (Neh. 8:10).

Amo uelis tikijtoskej ikaj sapanoa ipati itech ialtepe Jehová porque iTekiuajkayo motetlapouis uan amo ikaj kitsakuilis. Se ueyi tlateochiualistli nitekitis iuan tokniuan yolmelajkej. Miakej tokniuan tlapejpenalmej ayakmo katej. Pero niyolpaki porque oniktekichiuili Jehová iuan ninmej tokniuan.