Onineski itech xiuitl 1941 ompa París, Francia. Onechpaktiaya nimomachtis pero ijkuak onikpiaya majtlaktli xiuitl onechkitski tuberculosis, ik non, onimoyolkoko uan ayakmo onia escuela. Tlapajtijkej onechiluijkej ma nimokaua nokalijtik porque nopulmones amo okatkaj chikauakej. Ik non, oniktlajtolti se diccionario uan onikkakiaya Radio Sorbona tlen okipanoltiaya universidad de París. Ijkuak tlapajtijkej onechiluijkej yiuelis nimokopaskia escuela sapanoua oniyolpakik. Onimokuayejyekouaya sapanoua tlapaleuia tlen okichiuayaj tlapajtijkej uan ne noijki oniknekia nitlapajtis, ik non, ijkuak notajtsin onechiluiaya tlen onechpaktiskia nikchiuas, ne onikiluiaya: “Nikneki nitlapajtis”. Sapanoua oniknekiaya nitlapajtis.

Maski nofamilia okatkaj catolicos ne amo onikmatiaya akin toTajtsin Dios uan amikaj onechiluiaya tlen oniknekiaya nikmatis. Ijkuak onimomachtijtoka universidad opejki nikneltoka kajki akin otlachijchi.

Nikilnamiki ijkuak onikitak icélulas tulipán itech se microscopio, onikitak tlen kichiuaj ijkuak tlatotonia uan ijkuak tlaseseya. Onikitak ken citoplasma (se tlamantli tlen kipia se célula) mochiua okachi tsikitsin ijkuak kitlaliaj itech istatl uan moskaltia ijkuak kitlaliaj ijtik atl chipauak. Nochi celulas mochiuaj ken non, ijkon nochi tlamantli tlen yoltok ueli momati san kanin.  Ijkuak onikitak ken yekchijchitokej células, onikajsikamatki kajki ikaj akin otlachijchi.

Ijkuak yonikpiaya ome xiuitl onimomachtijtoka, onikajsik okseki tlamantli tlen onechpaleui ma nikajsikamati kajki toTajtsin Dios. Ijkuak onimomachtijtoka ken chijchitok totlalnakayo, onikitak ken chijchitok tomauan, non techpaleuia ma tikimolinikan tomajpiluan, ma tikintlapokan uan ma tikintsakuakan. Onikitak ken sapanoua kualtsin katej músculos, tendones uan ligamentos. Onimomachti tendón tlen peua itech toma uan ajsiti hasta tomajpil tlen kajki tlajtlajkotia ompa moxeloua. Non yetoskia ken se puente uan itlampa kajki okse tendon, ijkon kajki kanin moneki yetos. Tendones kipaleuia toomio san sekan ma yeto porque tikpiaj tejidos tlen chikauakej. Tla amo tikpiaskiaj tejidos, toomio uan tendones tlen tikpia itech toma amo uelis san sekan yetoskiaj. Ijkon onikajsikamatki onka se akin sapanoua ixtlamatki uan okichijchi totlalnakayo.

Okachi onechtlajtlachialti ken tichijchitokej ijkuak onimomachti tlen panoua ijkuak nesi se konetl. Onimomachti se konetl ijkuak kajki ijtik inantsin mijyotia ika cordón umbilical porque alvéolos tlen katej ijtik ipulmones ayamo ijyotemej. Ijkuak yinesis konetl ninmej alvéolos ken yetoskiaj globos ik tlijtik peua kipiaj itlaj tlen itoka surfactante. Ijkuak nesi konetl uan mijyotia panoua miak tlamantli. Iyolo konetl koyonki pero motsakua ijkuak nesi, ijkon estli panoua itech ipulmones. Ijkon surfactante kinpaleuia alvéolos ma ijyotemikan, ijkon konetl peua iselti mijyotia.

Oniknek nikixmatis akin okichijchi nochi non tlamantli kualtsin. Ik non, opejki nimomachtia Biblia, onechpakti nikitas yikipia kanaj tres mil xiuitl toTajtsin Dios okinmilui israelitas omonekiaya yetoskej chipauakej. Okinmilui omonekiaya kitokaskej ijkuak yaskiaj baño. Omonekiaya nochipa momajtekiskej uan tla ikaj omokokouaya amo omonekiaya iuan yetoskej (Lev. 13:50; 15:11; Deut. 23:13). Maski Biblia non yokijtouaya, yikin kanaj 150 xiuitl ixtlamatkej okitakej ken moxitinia kokolistli. Noijki onikajsikamatki tlanauatilmej tlen tikajsij itech Levítico okinpaleuiaya israelitas amo ma mokokokan ijkuak omotekayaj (Lev. 12:1-6; 15:16-24). Onikajsikamatki akin okinmakak ninmej tlanauatilmej israelitas okinekiaya kuali ma yetokan uan okinteochi akinmej okitlakamatkej. Opejki nikneltoka Biblia itlajtol toTajtsin Dios pero ayamo onikmatiaya itoka.

Ijkuak onikixmatki Lydie ok onimomachtijtoka porque oniknekiaya nitlapajtis. Iuan onimonamikti itech 1965. Ok onechpolouaya nimomachtis uan itech 1971 yotikinpiayaj eyi tokoneuan. Lydie sapanoua yonechpaleui ken nitekipanoua uan noijki iuan tofamilia.

 Onitekipanojtoka eyi xiuitl itech se hospital uan satepan yonikpiaya se clínica. Satepan ompa oajsito se tlakatl uan isiua, yejuan onikinmilui tlen achto yonikijto. Ijkuak nikijkuiloskia tlen pajtli koniskia, isiua onechilui: “Nimitstlatlaujtia amo techmaka pajtli tlen kipia estli”. Onechtlajtlachialti tlen onechilui uan onikilui: “¿Melauak? ¿Tleka?”. Ye onechilui okatkaj iTlaixpantijkauan Jehová. Ne amo onikinmixmatiaya uan amo onikmatiaya kox yejuan amo okiseliayaj estli. Onechititi ika Biblia tleka amo okiseliayaj (Hech. 15:28, 29). Satepan ye uan inamik onechiluijkej iTekiuajkayo toTajtsin Dios kichiuas ayakmo ma titlajyouikan, ayakmo ma timokokokan uan ayakmo ma tiixpoliuikan (Apoc. 21:3, 4). Ne onikilui: “¡Tlen namejuan techiluiaj desde ijkuak onikatka nitsikitsin ijkon oniknekiaya nochtin ma yetokan, ik non, onimomachti para niyetos nitepajti uan nikinpaleuis akinmej mokokouaj!”. Sapanoua onechpakti tlen onechtlapouijkej, ik non, otiuejkajkej kanaj se hora uan tlajko. Ijkuak oyajkej, onikijto ayakmo nikneki niyetos católico. Noijki onimomachti akin nochi okichijchi itoka Jehová.

Satepan onechitakoj kanaj eyi uelta uan ijkuakon otimotlapouiayaj kanaj se hora. Onikinmilui ma nechtlajpalotij nokalijtik uan ijkon okachi nimomachtiskia tlen kijtoua Biblia. Lydie noijki okinek momachtis, ye amo okineltokaya otechkajkayauayaj itech religión cátolica. Onikilui teopixki ma techitati tokalijtik, non tonal otimotlapouijkej tlen tlamachtiaj teopan uan noijki tlen tlamachtia Biblia. Non okipaleui Lydie ma kajsikamati melauak tlen tlamachtiaj iTlaixpantijkauan Jehová. Ijkuakon okachi opejki tiktlasojtlaj Jehová uan otimoapolaktijkej itech 1974.

Sapanoua onechpaleui ijkuak onimomachti tlen kichiuas toTajtsin Dios para tinochtin kuali ma yetokan. Lydie uan ne otikijtojkej tiktekichiuiliskej Jehová. Otikijtojkej tikinmiskaltiskej tokoneuan ijkon ken kijtoua Biblia, noijki yotikinmachtijkej ma kitlasojtlakan Jehová uan noijki oksekimej. Non otechpaleui kuali ma timouikakan (Mat. 22:37-39).

Tokoneuan okitayaj Lydie uan ne otikpejpenayaj tlen tikchiuaskej. Tiuetskaj ijkuak  non tikilnamikij. Yejuan okimatiayaj, omonekiaya tiktlakamatiskej Jesús, ye okijto ijkuak itlaj tikijtoskej tikchiuaskej ma tikchiuakan uan ijkuak tikijtoskej amo, ijkon ma tikchiuakan (Mat. 5:37). Ijkuak se tochpoch okipiaya 17 xiuitl Lydie amo okikauili ma yaui iuan iyolikniuan, ijkuakon se iyolikni okilui: “Tla monantsin amo mitskaua xikilui motajtsin”. Ye okijto: “Amo nechkauas porque yejuan san sekan kipejpenaj tlen kichiuaskej”. Chikuase tokoneuan okitayaj Lydie uan ne tikchiuaj tlen kijtouaj principios bíblicos. Tiktlasojkamatiliaj Jehová porque miakej tofamiliares kitekichiuiliaj.

Onikixmatki Jehová uan non onechpaleui ma nikneki niktekichiuilis pero ok oniknekiaya nikinpajtis tokniuan. Ik non, onikijto nitlapaleuiti Betel ompa París, satepan Betel tlen okichijchijkej ompa Louviers. Yikipia kanaj 50 xiuitl ompa nitlapaleuiti. Ompa onikinmajsik miakej noyolikniuan, sekimej yokipiayaj kanaj 90 xiuitl, onechtlajtlachialti onikixmatki se tokni tlen onechilui yikipia kanaj 20 xiuitl onikpaleui inantsin ma kipia se konetl.

Axkan okachi niktlasojtla Jehová porque yonikitak ken kimaluia ialtepe uan kinyekana itekipanojkauan. Itech 1980 Cuerpo Gobernante okichi se programa ompa Estados Unidos tlen kinpaleuiskia iTlaixpantijkauan Jehová kuali ma motlapouikan iuan tepajtijkej.

Satepan itech 1988 Cuerpo Gobernante okitlali se departamento tlen omotokayotiaya Servicios de Información sobre Hospitales. Non departamento achto okitaya tlen okichiuayaj tokniuan tlen okinpaleuiayaj tokniuan tlen omokokouayaj, yejuan okitayaj tlen pajtli uelis kinpaleuiskia. Satepan itech okseki altepemej noijki yokatkaj tokniuan akinmej otlapaleuiayaj, noijki ompa altepetl Francia okintlalijkej tokniuan tlen noijki ijkon tlapaleuiaj. Nechtlajtlachialtia ken ialtepe Jehová kinmaluia tokniuan ijkuak mokokouaj.

Maski achto onechpaktiaya nitlapajtis, onikitak okachi moneki tikinpaleuiskej oksekimej ma kixmatikan Jehová nochi ye okichijchi. Satepan ijkuak otlanki onitekipano, Lydie uan ne otimochijkej precursores, sejse metstli okachi titetlapouiaj tlen kichiuas iTekiuajkayo Jehová. Ok timochijchikauaj ijkon tikchiuaj para oksekimej uelis momakixtiskej.

Ok nimochijchikaua nikinpaleuis akinmej mokokouaj pero onikajsikamatki nion se tepajti uelis kichiuas ayakmo ikaj ma mokoko nion ma ixpoliui. Nikneki ma ajsi non tonal ijkuak ayakmo ikaj mokokos nion ixpoliuis. Ayakmo miak poliui itech xochitlali okachi nimomachtis nochi tlen okichijchi toTajtsin Dios, noijki nimomachtis ken chijchitok totlalnakayo. Tlen oniknekiaya nikchiuas ijkuak onikatka nichokotsin yinikchijtok pero ok poliui tlen nikneki ma pano. Nikneltoka satepan okachi kuali tiyetoskej.