Xikita nochi

Tlen kiualika

¿Tlen techmachtia tlen onka itech iluikak?

¿Tlen techmachtia tlen onka itech iluikak?

Ixtlamatkej nochipa kintlajtlachialtia tlen kajsij itech iluikak porque axkan kinpiaj okachi teposmej para momachtiskej. ¿Tlen yokitakej?

Amo san xitintok tlen onka itech iluikak. Se revista tlen itoka Astronomy kijtoua “galaxias amo san xitintokej”. ¿Ken ijkon panoua? Ixtlamatkej kijtouaj ijkon panoua porque onka se tlamantli tlen amo mota, itoka: materia oscura. Nin kinpaleuia “galaxias, cúmulos de galaxias uan supercúmulos de galaxias amo san ma xitintokan”.

¿Tleka itech iluikak nochi kajki ken moneki uan amo san tlaxitintok? ¿Uelis tikijtoskej san ijkon omochijchi? Ma tikitakan tlen okijto Allan Sandage, se ixtlamatki tlen okineltokaya toTajtsin Dios. Itech siglo veinte miakej okixmatiayaj porque okimatiaya momachtis tlen onka itech iluikak.

Ye okijto: “Nikijtoua amo uelis nochi kuali yetos tla san iselti mochiuaskia, moneki ikaj peuas nochi kiyektlalis”.

Iluikak kuali chijchitok para ma yeto nochi tlen yoltok. Se tlamantli tlen ixtlamatkej kitokayotiaj: fuerza nuclear débil, kichiua tonaltsin nochipa ma xotlato. Tla non tlamantli amo yetoskia chikauak, tonaltsin amo yetoskia. Pero tla yetoskia okachi chikauak tonaltsin ayakmo yetoskia.

Amo san ye non chikaualistli kuali chijchitok ompa iluikak. Noijki ompa kajki okseki tlamantli tlen tlapaleuia ma yolto nochi tlen onka. Se ixtlamatki tlen itoka Anil Ananthaswamy okijto tla se chikaualistli amo kuali yetoskia “amo keman mochijchiuaskiaj sitlalimej, planetas uan galaxias; amitlaj yetoskia”.

Kajki se planeta kanin ueli tiyoltokej. Tlaltikpak kipia se tlamantli tlen kitokayotiaj atmósfera, noijki onka atl uan kipia se metstli tlen kipaleuia kuali ma molini tlaltikpak. Revista National Geographic kijtoua: “Nochi tlen kipia tlaltikpak, kinpaleuia kuali ma yetokan nochtin akinmej nikan chantij”. a

Se ixtlamatki okijto tosistema solar kajki itech galaxia kanin amo miak tlamantli onka. Sistema solar uejka kajki, ik non, ueli tiyoltokej nikan tlaltikpak. Tla sitlalimej amo uejka yetoskiaj uan sistema solar yetoskia itlajkotia galaxia, amo uelis tiyoltoskiaj porque ompa onka miak radiación. San nikan ueli tiyoltokej uan ixtlamatkej okitokayotijkej zona de habitabilidad galáctica.

Se ixtlamatki tlen itoka Paul Davies omomachti tlen onka itech iluikak, ye amo kineltoka san ijkon otimoyolitijkej itech semanauak noso porque itlaj amo kuali okiski uan kineltoka miak ipati nikan tiyoltokej. Paul Davies amo kineltoka toTajtsin Dios okichijchi semanauak uan tejuan. ¿Tlen tikneltoka? Mota okichijchijkej nochi tlen onka itech iluikak uan tlaltikpak para nikan tiyoltoskej. Ik non, ¿moneki tikneltokaskej ikaj otlayektlali?

a Tlen okijkuilo revista National Geographic amo kijtoua toTajtsin Dios otechchijchi uan noijki amo kijtoua okichijchi tlaltikpak. Okijto tlaltikpak kuali chijchitok para kuali tichantiskej.