1. Pauro no vadoni vake vaithembenyi, ngenyi vaithemba zvondhozvo?

 TIRI mu gore ra 59 Kristu Aviya. Piketi huru yakatahwa kuti “Vana va Zeu” inothwara zvokuha, inovha ku cirundu co Merite mbhera Itariya. Mu piketi iyi muno mupostori Pauro, ari musungwi ecingwaririhwa ngo masoca pomwe no Makristu doni ake, Ruka na Aristarko. (Mab. 27:2) Mukusiyana no vandhu vaishandari mu piketi, vacumaeri ava avacaipsaka jiviriro ku vana vo cimwari co Cigiriki caizwi Zeu, manyambiri Kastori na Porukisi. (Mab. 28:11) Kusiyapo zvondhozvo, Pauro no vadoni vake vaishandira Jehovha, Mwari wakavhunjaya Pauro kuti waizopa ucapupu ngo pamusoro po cokwadi ku Roma pamberi pa Sezari.—Mab. 23:11; 27:24.

2, 3. Piketi yainga na Pauro yakafambisa kudini, ndiyani wakamubesera pa hwendo uhu?

² Pakupera njiku ndhatu no vanghwina ku Sirakusa, dhorobha rakaseja ro Sisiriya, rinosisira inga dhorobha ro Atena no Roma, piketi yakaguma Rijhiyo kakusi ko Itariya. Vecibesehwa ngo mbhepo yaivhunguza yaivha kakusi, piketi yakafamba mumango unokwana kuita 320 o makiromita mbhera ku ndau inocevehwa piketi ku Puteuri dhorobha ro Itariya, kunozivikari nyamasi uno inga Napori. Iyona yakafamba ngo kukasika kupinda zvaivetehwa yoguma ku ndau inocevehwa pa njiku yocipiri.—Mab. 28:12, 13.

³ Wari Pauro ari pa divi ro kupejisira ro hwendo hwake wo kwenda Roma, kwaanozosongana na Mambo Nero. Kuvhira paakatanga hwendo hwake mbhera wari “Mwari anotondhoja” wainga naye. (2 Vak. 1:3) Inga zvaticazovona, Jehovha wakaenderera mberi ecibesera Pauro, zvoita kuti iyena avangisire pa basa rake inga misiyonariyo.

4, 5. (a) Pauro no vadoni vake vakaashiriswa kudini ku Puteuri, ngorapi thangwe rakaitisa kuti Pauro apuwe rusujunuko wo kwenda kovonana no hama jake? (b) Makristu vanobesereka kudini ngo kuva no mufambiro waushoni pikija pavanonga vari mukadheya?

⁴ Ku Puteuri, Pauro no vadoni vake ‘vakakhandeyo hama, ijona  jakavavhunja kuti vaidikana kugara navo njiku nomwe.’ (Mab. 28:14) Uwu i muezaniso waushoni wo kuashira vamweni. Tingava no cokwadi co kuti ivona vakakomborehwa maningi ngo kuashira kovakaita hama iji, ngokuti vakavangiswa maningi ndi Pauro no vadoni vake. Ngenyi Pauro pikija naakasungwa ecingwaririhwa ngo masoca wakava no rusujunuko wo kwenda kovonana no hama? Kangaije ngokuti wainga ecithembiwa maningi ngo masoca aya o Ciroma.

⁵ Mukufanana nyamasi unovo, vashandiri va Jehovha vari mukadheya, kazinji vanoashira rusujunuko wo kuita zviro zvavanoda ngo ndava yo mufambiro wavo waushoni. Inga muezaniso, ku Romeniya, mwanarume umweni wakatongehwa kugara mukadheya 75 o makore ngo ndava yo kuba, wakatanga kujija Bhaibheri no kuita cinjo jakatovoniwa ngo vamweni. Inga muviyo, vatungamiriri vo kadheya vaimutuma kuti aende kotenga zviro zvaishandiswa pa kadheya iyi naari ega. Zvinodakajisa pa zvese izvi, ngo zvokuti mufambiro wedu waushoni unokuja Jehovha.—1 Ped. 2:12.

6, 7. Hama jo ku Roma jakakhombijisa kudini rudo?

⁶ Povakavha ku Puteuri zvinovoneka inga kuti Pauro no vadoni vake vakafamba mumango wo 50 o makiromita mbhera ku dhorobha ro Kapuwa, vofamba ngo Apiya kuti vagume ku Roma. Pavainga vecifamba ngo citaka ici cainasara kuzivika ushoni, vaikwanisa kuvona mafirori, mamiti no zviro zvaiseja maningi ku Itariya. Cimwenizve, vaikwanisa kuvona jombe ro Medhiteraniyo. Mu gwanja umu maizara ngo matope no kumwa. Kuvha ku Pontine kwenda Roma painga pana makiromita anokwana kuita 60, ndikona kwaiwanika mabazari o Apiyo. Ruka wakatara kuti hama jo ku Roma  “pajakazwa masoko ngo pamusoro pedu,” hama jimweni jakaenda kovatandamija kumabazari o Apiyo kuveni jimweni jakaenda ku Hotera Ndhatu. Kuvha Roma kwenda ku ndau iji pano makiromita anokwana kuita 50. Hama iji jakakhombija rudo hwakakura maningi.—Mab. 28:15.

⁷ Mabazari o Apiyo acainga ndau kuitira kuzororera vandhu vainga vavha kuita hwendo unonesa wakadari. Mutari umweni wo Ciroma anozwi Orasiyo wakananga kuti mabazari aya “aizara maningi ngo vafambisi vo mabharko, kuveni veno vo mahotera vainesa maningi kamare.” Iyena wakatara kuti kumwa yo kondhoyo “yainga yakasvipa maningi.” Ngo kudaro, aazivi kutendera kuha ciri cese kondhoyo. Pikija no mugariro jese iji, hama jakavha Roma, jakavetera Pauro no vadoni vake nojakadakara. Ijona jakatomuperekeja pa hwendo hwokupejisira uhu.

8. Ngenyi Pauro wakabonga Mwari ‘paakavona’ hama jake?

⁸ Bhaibheri rinoti: “Pauro paakavavona, wakabonga Mwari, wovangiswa.” (Mab. 28:15) Zvokadi kamare, paakavona hama iji, wakadakara no kuvangiswa, kangaije jimweni waitojiziva. Ngenyi Pauro wakabonga Mwari? Iyena waizviziva kuti rudo wovakakhombijaro imucero wo mujimu mucena. (Vag. 5:22) Nyamasi unovo, mujimu mucena unoita kuti Makristu aite ndhamburiko yo kubesera vamweni no kuembezera vaya vanoda kuembezehwa.—1 Vat. 5:11, 14.

9. Tingakhombijisavo kudini mugariro wakakhombijwa ngo hama jakaendaya koashira Pauro?

⁹ Inga muezaniso, mujimu mucena unobesera hama jakaivha ku divi ro umwari, kuti jikhombijire mugariro wo kuashira ushoni vavonereri vo ndharaundha, mamisiyonariyo no vamweni vanoshanda mu nguva yakazara. Vamweni vavo vakadikana kusiya zvakawanda kuti vanase kushandira Jehovha. Jivhunjisenyi kudari: ‘Kunanga kuti ndinoita zviri zvese kuti ndibesere muvonereri wo ndharaundha paanonga ecindivhakacira, kangaije ngo kumukoka iyena no mukaji wake kudari wakacadha? Ndingaita urongwa wo kubuda navo mu basa ro kucumaera?’ Inga muviyo, mungatowana makomborero mazinji. Hama jo Roma jakadakara maningi pajakazwa Pauro no vadoni vake vecinanga zviro zvakavaitikira no kuvavangisa.—Mab. 15:3, 4.

10. Ngowapi wainga mugariro wa Pauro ku Roma, ngozvapi zvaakaita paakaguma kondhoyo?

¹⁰ Povakazoguma Roma “Pauro wakatendehwa kuti agare ega, ecingwarihwa ngo musoca umwe.” (Mab. 28:16) Vese vainga vakadihwa  mukadheya, vaidikana kugara vakasungwa ngo magaragajero kuti vatame kutiza. Pikija Pauro waingavo wakasungwa no kungwaririhwa ngo musoca, wakaenderera mberi ecicumaera masoko akanaka ngo pamusoro po Umambo hwa Mwari, kusungwa ngo magaragajero akuzivi kumuita kuti atame kuvereketa. Ngo iyo ndava, no papera njiku ndhatu naaguma Roma, wakakoka vanarume vo Cijudha vaizivika maningi kuti vaende kowanana naye no kuvacumaera.

11, 12. Pauro paaibhuya no Vajudha vo Roma, wakaitisa kudini kuti aeje kupeja murangariro wakashata wo vainga nawo?

¹¹ Pauro wakati: “Hama jangu, inini andizivi kushaishira vandhu ava pomwe no zvirovejeso zvo majicekuru edu. Asi ndakasungwa ku Jerusarema ndoendeswa ku Varoma. Pavakapera kundisujunura, vakada kundibudisa, ngokuti apacainga no ndava yaizondiuraisa. Vajudha pavakazviramba, inini ndaidikana kukumbira kuti ndava yangu itongwe ndi Sezari, asi kuciripi kuti ndainga no zviri zvese zvandaipumbha jinja rangu.”—Mab. 28:17-19.

¹² Ngo kuvadanija kwake kuti “hama,” Pauro wakaita zvese kuti azwane navo no kutoita kuti vavhise murangariro wakashata wovainga nawo. (1 Vak. 9:20) Iyena aacaida kupumbha Vajudha, asi kuti ndava yake iende kotongwa ka Sezari. Ngo kudaro, Vajudha avacaizviziva kuti  Pauro wainga wakakumbira kuti ndava yake iende kotongwa ndi Sezari. (Mab. 28:21) Ngenyi Vajudha vo ku Judheya avazivi kuzivisa izvi ku Vajudha vaigarari ku Roma? Bhuku rimweni rinonanga kudari: “Zvingaita kuti piketi yakakhwira Pauro ndiyona yakava yokutanga kuguma Itariya pa mukuvo wo cipepo, azvicaizokwanisika kuti vaimiriri vo vatongi vo Jerusarema kana karata zvitange kuguma ku vatongi vamweni vo Cijudha vaigara Roma, Pauro acito aguma.”

13, 14. Pauro wakaitisa kudini kuti atange kubhuya ngo masoko o Umambo, tingatevejeresa kudini muezaniso wake?

¹³ Pauro wakatanga kucumaera masoko akanaka ngo pamusoro po Umambo, ecishandisa magama aizomusa cidaka-daka co Vajudha. Iyena wakati: “Ndizvona zvakandiitisa kuti ndikumbire kumuvona no kubhuya na imwimwi, ngokuti ndakasungwa ngo ndava yo vetero yo Vaiziraeri.” (Mab. 28:20) Ngo zvokadi kuti vetero iyi yaizwirana na Mesiya no Umambo hwake, inga zvaijijiswa ngo ungano yo Cikristu. Vakuru vo Cijudha vakadavira kudari: “Tinovona kuti zvakanaka kuzwa ndiwe zvauri kurangarira, ngokuti itusu tinoziva kuti manamatiro mapsa aya ari kushohwa mativi ese.”—Mab. 28:22.

¹⁴ Patinova no mukana wo kucumaera masoko akanaka, tingatevejera muezaniso wa Pauro ngo kuva no matangiro aushoni no kuita muvhunjo jinomusa cidaka-daka co mundhu watiri kubhuyaro naye. Mungawana mazano angamubesera mu mabhuku akadari inga aya, saKukurukurirana Tichishandisa Magwaro, Batsirwa Nedzidzo Yechikoro chaMwari Choushumiri, (mu Cishona) no Itisanyi Nane pa Kuverenga no Kujijisa. Muri kunasa kushandisa mabhuku aya?

15. Ngoapi mafundo marongomuna akashandiswa ndi Pauro paainga ecicumaera?

¹⁵ Pa njiku yo vakapangana kuwanana “kwakaenda vandhu vakawanda maningi” ku ndau yainga yakafungihwa Pauro. Ngo kudaro, ‘kuvhira mangwanani mbhera madeko [Pauro] wakavaitira ucapupu hwakaperera ngo pamusoro po Umambo hwa Mwari no kuvakhohwesa ngo pamusoro pa Jesu, ecishandisa zvakatahwa mu Mutemo wa Mosi no zvakatahwa ngo Vaporofeti.’ (Mab. 28:23) Tinowana mafundo marongomuna pa ucapupu hwakapa Pauro. Rokutanga, iyena wakabatikana pa kubhuya ngo pamusoro po Umambo hwa Mwari. Rocipiri, wakaeja ‘kukhohwesa’ vapurutani vake kuti vatendere masoko aaibhuyaro. Rocitatu, wakabhuya navo ecishandisa Matahwa. Rocirongomuna, wakakhombija rudo ngo kucumaera “kuvhira mwangwanani mbhera madeko.” Uwu i muezaniso waushoni kwatiri. Ngowapi wakava muviyo wo kucumaera kwaakaitari? “Vamweni vakatenda zvaainanga” kuveni vamweni  avazivi. Ruka wakananga kuti vakanesana ngocavo ‘votanga kupinda.’—Mab. 28:24, 25a.

16-18. Ngenyi Pauro aazivi kushamaisika Vajudha povakatama kutendera masoko aaicumaera, itusu tinodikana kujizwa kudini vandhu pavanoramba kupurukira masoko edu?

¹⁶ Zvakaitikari azvizivi kushamaisa Pauro, ngokuti zvaizwirana kamare no ciporofita co Bhaibheri, iyena waingazve wakatovona vandhu vamweni veciitavo kudaro. (Mab. 13:42-47; 18:5, 6; 19:8, 9) Ngo iyo ndava, Pauro wakananga kudari kuno vandhu vaaibhuyaya navo vaingaya vecida kupinda: “Mujimu mucena wakanasa kuvhunja majicekuru enyu, wecishandisa muporofeti Isaya kuti: ‘Endai ku vandhu ava uvavhunje kudari: “Imwimwi munozwa asi amuzwisisi, imwimwi munosota asi amuvoni. Ngokuti mwoyo yo vandhu ava yatindivara.”’” (Mab. 28:25b-27) Gama rashandiswari apa rokuti ‘kutindivara,’ rinovonesa kuti mwoyo wo mundhuwo “wakapunda” zvoita kuti masoko o Umambo akonehwe kunghwina mu mwoyo make. (Mab. 28:27) Uwu wainga mugariro unosuruvarisa maningi.

¹⁷ Pakupejisira, Pauro wakananga kuti mukusiyana no vandhu vaaingari ecibhuya naye vo Cijudha, ‘vandhu vo majinja . . . vaizopurukira.’ (Mab. 28:28; Ndu. 67:3; Is. 11:10) Zvokadi kamare, Pauro wainga eciziva zvaaingari ecivereketa, ngokuti wakatovona ega vandhu vo majinja akawanda vecitendera masoko o Umambo.—Mab. 13:48; 14:27.

¹⁸ Inga ndi Pauro atidikani kunyangajwa, vandhu pavanoramba kutendera masoko akanaka. Ngokuti tinoziva kuti vandhu vazinji avawani gwanja rinoendesa ku upenyu. (Mat. 7:13, 14) Ngo divi rimweni, vandhu vano mwoyo wakanaka pavanotendera kubatana na itusu pakunamata ko cokwadi, tinodikana kuvaashira ngo mwoyo wese.—Ruk. 15:7.

19. Pauro wakashandisa kudini nguva yake paainga akasungwa?

¹⁹ Ruka wakapejisa kusumura masoko ake ngo njira inodakajisa no inovonesa rudo, ngo kunanga kudari: “Pauro wakagareyo makore maviri ese pa nyumba yaairugari, eciashira ushoni vandhu vese vaiviya kuzomuvona, ecivacumaera Umambo hwa Mwari no kuvajijisa ngo pamusoro pa Mambo Jesu Kristu ngo kucunga, pacina cinomuphinga.” (Mab. 28:30, 31) Uwu imuezaniso waushoni maningi wo kuashira vamweni, wo rutendo no kuvangisira.

20, 21. Nanganyi muezaniso wo vandhu vakabesereka ngo kucumaera kwakaita Pauro ku Roma.

²⁰ Umwe wo mundhu wakanasa kuashihwa ushoni ndi Pauro ndi Onezimo, muranda wainga atiza ecivha ku Korose. Pauro wakabesera  Onezimo kuti ave Mukristu. Inga muviyo Onezimo wakava inga ‘hama . . . yakagondeka no inodiwa’ ya Pauro. Zvokadi kamare, Pauro wakatonanga kuti Onezimo wainga ‘mwana wake.’ (Vak. 4:9; Fir. 10-12) Zvingaita kuti Onezimo wakadakajisa maningi Pauro. a

²¹ Vamweni vakabeserekavo maningi ngo muezaniso waushoni wa Pauro. Iyena wakatara kudari kuno Vafiripi: “Mugariro wangu, zvokadi kamare, wakaita kuti masoko akanaka aenderere mberi, ngokuti kusungwa kwangu ngo ndava ya Kristu, kwakazivika ngo Varindiri vese vo Nyumba ya Mambo no vese vamweni. Wari hama zinji jiri mu basa ra Mambo jakavangiswa ngo kusungwa kwandakaitwa. Ijona jiri kucunga kuti jiverekete soko ra Mwari jicingathyi.”—Vaf. 1:12-14.

22. Pauro wakashandisa kudini nguva yake paainga aakafungihwa ku Roma?

²² Pauro wakanasa kushandisa nguva yaainga akafungihwa ku Roma kuti atare karata jinosisira, wari uno jinoita divi ro Matahwa o Cikristu o Cigiriki. b Karata iji jakabesera maningi Makristu o muzana rokutanga ro makore. Itusu tingabeserekavo maningi ngo karata iji jakatarari Pauro, ngokuti mazano akafemehwa aakatarari mu karata iji aciri kushanda mbhera nyamasi uno inga manera akashanda pa mukuvo aakatahwaro.—2 Tim. 3:16, 17.

23, 24. Inga ndi Pauro, Makristu mu njiku jedu jino ari kukhombijisa kudini kuva no mudakaro pikija pavanonga vakafungihwa novacizivi kuita ciri cese cakashata?

²³ Pamukuvo waakasujunuhwa, mukuvo uwu aunanghwi mu bhuku ra mabasa, Pauro wainga wapeja makore marongomuna akafungihwa,  maviri ku Sezareya, maviri ku Roma. c (Mab. 23:35; 24:27) Asi iyena wakaenderera mberi akadakara, ecivangisira pa kushandira kwake Mwari. Mukufananavo, vashandiri vakawanda va Jehovha nyamasi uno, pikija vakafungihwa ngo ndava yo rutendo hwavo, vanoenderera mberi vakadakara, vecicumaera. Vonanyi muezaniso wa hama Adhorfu, vakafungihwa ku Shipanya ngo ndava yo kutama kwavakapeamira. Mutungamiri umweni wo kadheya wakananga kudari: “Iwewe unotishamaisa maningi. Tinoeja kuita zvese kuti upenyu hwako utame kufamba ushoni, asi patinokushupa unoenderera mberi wakadakara no kubhuya magama anodakajisa.”

²⁴ Pakufamba ko nguva ivona vakatanga kuthemba hama Adhorfu, voguma pakutama kufungazve musuvo wo kadheya yavo. Masoca aienda mukadheya mavo ecivaita muvhunjo ngo pamusoro po Bhaibheri. Umwe wavo wainghwina mu kadheya maigarari hama Adhorfu kuti averenge Bhaibheri, pamukuvo wondhowo hama Adhorfu vaigara vecingwarira. Ngo kudaro, musungwi ndiyena “waingwarira” mungwariri. Muezaniso jakanaka jo Zvapupu zva Jehovha zvakagondeka wakadari inga uwu, ngajienderere mberi jecitivangisa kuti ‘tive no cicunge co kuvereketa ngo pamusoro po soko ra Mwari ticikathyi’ pikija pa mugariro jinonesa.

25, 26. Pacizivi kupera makore anokwana kuita 30, mupostori Pauro wakavona kukwanirisika ko ciporofita capi cinodakajisa, zvondhozvo zviri kukwanirisikavo kudini mu njiku jedu jino?

²⁵ Pacina kukana-kana manera o rakapejiswa bhuku ro Mabasa o Vaposori, zvinodakajisa maningi, ngokuti rinovonesa kuti Pauro pikija naakasungwa, wakaenderera mberi “ecicumaera Umambo hwa Mwari” ku vandhu vese vaiviya komuvhakacira. Mu cipauko cokutanga takajija ngo basa rakapa Jesu kuno vateveri vake. Iyena wakati: “Mukaashira mujimu mucena, munozopuwa simba kuti muzoite ucapupu ngo pamusoro pangu, mu Jerusarema, mu Judheya mwese no mu Samariya, mbhera ku ndau jiri ndhambo jo pasi pano.” (Mab. 1:8) Pacizivi kupera makore anokwana kuita 30, masoko o Umambo ainga ecicumaehwa “ku zvisikwa zvese zviri pasi po denga.” d (Vak. 1:23) Izvi zvinovonesa simba rino mujimu mucena wa Mwari.—Zak. 4:6.

²⁶ Nyamasi uno, mujimu wondhowo uri kupavo simba vakasara vo hama ja Kristu pomwe no vadoni vavo vo “mavhuta amweni,” kuti vaenderere mberi ‘vecipa ucapupu hwakaperera ngo pamusoro po Umambo hwa Mwari’ mu nyika jinodarika 240. (Joh. 10:16; Mab. 28:23) Imwimwi muri kunasa kubatikana pa kuita basa iri here?