CIPAUKO 20
“Soko Raindokura ngo Simba no Kunyisa” Pikija no Kuteverehwa
Pikija no Kuteverehwa Pauro wakabesera kuti masoko akanaka aenderere mberi ecicumaehwa
Zvakacijikira pana Mabasa o Vapostori 18:23–19:41
1, 2. (a) Ngoyapi ngozi yakasongana na Pauro no shamwari jake ku Efeso? (b) Ngozvapi zvatiri kuda kuvona mu cipauko cino?
MUZVITAKA zvo Efeso muri kuzika basi vandhu vecikhuwa no kuita baruru pavanonga vecigogoma. Munoungana vandhu vakawanda, votanga kuita joweyowe rakakura maningi. Shamwari mbiri ja Pauro jinonga jeciita hwendo naye, jinobatwa no kutanga kukhwekhwerejwa no vandhu vakawandari. Citaka cikuru caingari jakazara no vandhu no kusejeswa ngo zviro zvainga monamo, cakagara cicina vandhu, vese pavanonga vecigogoma vecienda pa ndau huru inoitihwa mutambo yaikwana kunghwina vandhu vanokwana 25.000. Vandhu vakawanda avatozvizivi kuti zvicinyi zvainga zvakaitisaro joweyowe iri, asi vanotanga kurangarira kuti themberi yavo pamwepo no mwari wavo wovaida maningi anozwi Artemisi, zvaizodihwa pa ngozi. Vakatanga kukhuwa vacikaimi veciti: “Artemisi wo Efeso ndiyena mukuru.”—Mab. 19:34.
2 Apa tiri kukwanisa kuvona kuti Sathana ari kuejazve kushandisa vandhu vakawanda vaitari jowe-yowe, kuti masoko akanaka o Umambo hwa Mwari atame kuziviswa. Ndizvona kuti Sathana aashandisi basi njira iyi kuti masoko akanaka atame kucumaehwa. Pa cipauko ici, tinozovona manera wakashandisa njira jakasiyana-siyana kuti aimise basa ro kucumaera no rubatano hwo Makristu o muzana rokutanga ro makore. Kusiyapo zvondhozvo tinozovona kuti njira jese jaakashandisari, ajizivi kubudirira ngokuti “soko ra Jehovha raindokura ngo simba no kunyisa.” (Mab. 19:20) Waro ngenyi Makristu aya akakwanisa kubudirira? Ngo mathangwe ondhowo anotiitaya kuti tikwanise kubudirira nyamasi uno. Zvokadi kamare, rukujo hwese unodikana kupuwa Jehovha kuciripi itusu. Asi inga zvakaitwa ngo Makristu o muzana rokutanga, itusu tinodikanavo kuita divi redu. Ngo besero ro mujimu mucena wa Jehovha, tinokwanisa kusakurira mugariro jinozotibesera kuti tibudirire mu basa redu. Ngatende tivone pakutanga muezaniso wa Aporo.
Iyena ‘Wainasa Kuziva Matahwa’ (Mab. 18:24-28)
3, 4. Akira na Prisira vakavona kuti Aporo aacaiziva ngo pamusoro penyi, ngozvapi zvovakaita?
3 Aporo wakaguma mu dhorobha ro Efeso Pauro paainga ecienda kondhoyo, pa hwendo hwake hwocitatu inga misiyonariyo. Aporo wainga Mujudha, waigara mu dhorobha raizivikwa maningi ro Areshandriya, ku Ejipiti. Iyena wainga no mugariro jaushoni maningi, cimwenizve waikwanisa ushoni kuvereketa. Kusiyapo zvondhozvo, iyena ‘wainasa kuziva Matahwa.’ Cimwenizve, “waivangisira maningi ecibesehwa ngo mujimu mucena.” No kuvangisira kwese Aporo waibhuya acikathyi pamberi po Vajudha mu sinagoga.—Mab. 18:24, 25.
4 Akira na Prisira vakazwa hurukuro yakaizwa ndi Aporo. Pacina kukana-kana, ivona vakadakara maningi no kushamaiswa iyena ‘paainasa kuvereketa no kujijisa zviro ngo pamusoro pa Jesu.’ Zvaainanga ngo pamusoro pa Jesu zvainga izvona. Asi apazivi kupera mukuvo wakawanda varovorani ava vakazwisisa kuti Aporo aacaingepi no uzivi hwakakura maningi ngokuti iyena “waiziva rubhabhatijo hwa Johani basi.” Varovorani ava vanojidodokesa vaiitari basa ro kuvaka tende, avazivi kumuthya ngo ndava yo kukwanisa kuvereketa ushoni no kujija kwaakaita. Kusiyapo zvondhozvo, ivona “vakamudanijira pamutivi vonasa kumudurujira gwanja ra Mwari.” (Mab. 18:25, 26) Waro mwanarume uu wainasari kuvereketa no wakajija maningi wakaitenyi? Zvinovoneka kuti iyena wakakhombija mugariro unosisira maningi unodikana kukhombijwa ngo Mukristu wese. Mugariro uu ikujidodokesa.
5, 6. Zvicinyi zvakaita kuti Aporo ave mundhu anosisira pamberi pa Jehovha, tinojijenyi ngo muezaniso wake?
5 Zvecivoneka kuti Aporo wakatendera besero raakapuwa ndi Akira na Prisira, wakava mushandiri anoshandiswa maningi ndi Jehovha. Iyena wakaita hwendo kwenda Akaya, paakagumeyo, “wakabesera maningi” hama. Kucumaera kwaakaita kwakabesera maningi Vajudha vo ndharaundha iyi ngokuti ivona avacaitenda kuti Jesu wainga Mesiya wakagondeswa. Ruka wakananga kudari: “Ngokuti iyena wainasa kukhombija pambhene, ngo simba rese kuti jijiso yo Vajudha, yainga yakashata, ecivatatija mu Matahwa kuti Jesu uwu ndiyena Kristu.” (Mab. 18:27, 28) Zvokadi kamare, Aporo wakabesera maningi ungano. Iyena ndi umwe wakaitisa kuti “soko ra Jehovha,” rienderere mberi recikura. Waro ngozvapi zvatinojija ngo muezaniso wa Aporo?
6 Kujidodokesa kunosisira maningi kuno Makristu ese. Umwe na umwe wedu takapuwa zvipo zvinosisira, kangaije zvipo izvi takabahwa nazvo kana takatozvijijira. Asi kujidodokesa kunodikana kuva pa kutanga kusiyapo zvipo zvatinazvo. Kudari tikatama kuva no mugariro uu, zvingazoita kuti zvipo zvatinazvo wari zvoguma pa kutidira pa ngozi tova vandhu vanozvikuja. (1 Vak. 4:7; Jak. 4:6) Kudari tikavadi vandhu vanozvidodokesa kamare, tinozovangisira kuti tivone vamweni inga vakuru kupinda itusu. (Vaf. 2:3) Itusu atinyangajwi patinopangihwa nee ativangiriri pa mavonero edu patinonga tecijijiswa ngo vamweni. Atizovangiriri no mavonero edu kudari tikavona kuti aaripi kuzwana no ndhungamiriro ipsa yo mujmu mucena. Patinoenderera mberi tecikhombija kujidodokesa, tinova vandhu vanosisira maningi pamberi pa Jehovha no po Mwana wake.—Ruk. 1:51, 52.
7. Pauro na Aporo vakakhombijisa kudini mugariro wo kuzvidodokesa?
7 Kuzvidodokesa kunotibesera kuti titame kuva vandhu vanophikizana. Munokwanisa kurangarira kuti Sathana waida kuitenyi kuti aparajanise Makristu okutanga? Iyena waizodakara maningi kudari naakakwanisa kuita kuti hama mbiri iji jaivangisira mucokwadi, Aporo na Pauro, vagumire pa kutama kuzwana vecindundihwa ngo ushanje no kuphikizana ngo ndava yo zviro zvainangwa mu ungano. Zvaizoreruka maningi kuti izvi zviitike. Ku Korinto, Makristu amweni akatanga kunanga kudari: “Inini ndiri wa Pauro.” Kuveni vamweni vainanga kudari: “Inini ndiri wa Aporo.” Kureva kuti Pauro na Aporo vakatenderana no mavonero aya aizoita kuti ungano iparajane? Haiwa. Mukusiyana, Pauro waizviziva kuti Aporo, wakabesera maningi basa ro kucumaera zvotoita kuti amupe mabasa amweni. Aporo waitozwiravo ndhungamiriro jaaipuwa ndi Pauro. (1 Vak. 1:10-12; 3:6, 9; Tit. 3:12, 13) Uu ndi muezaniso waushoni wo kukhombija kuzvidodokesa paya patinonga tecishanda no hama jedu.
“Kurangarijisisa mu Njira Inokhohwesa ngo Pamusoro po Umambo” (Mab. 18:23; 19:1-10)
8. Pauro wakashandisa gwanja rapi kuti ahwirire ku Efeso, ngenyi wakashandisa gwanja rondhoro?
8 Pauro wainga wakagondesa kuhwirirazve ku Efeso, wakakwanirisa zvaakanangaro. a (Mab. 18:20, 21) Asi vonanyi kuti ngorapi gwanja rakashandisa mupostori Pauro kuti ahwirire ku Efeso. Iyena wainga ku Antiyokiya yo Siriya. Zvaireruka zvainga zvo kwenda ngo ku Sereusiya, wogumeyo wotokhwira piketi woenda ku Efeso. Asi kusiyapo kuita zvondhozvo, wakapinda ngo mu “ndharaundha jainga ngo mukati.” Mukuzwirana no konta yakaizwa, hwendo hwa Pauro unonangwa pana Mabasa o Vapostori 18:23 no 19:1, wakava wo makiromita anokwana kuita 1.600. Ngenyi wakasana kwenda ngo gwanja iri raingari nomumango wakakura? Ngokuti wainga ecida ‘kuvangisa vajiji vese.’ (Mab. 18:23) Pauro waizviziva kuti waidikana kuvangisira maningi pa hwendo uu hwocitatu inga misiyonariyo inga zvaakaita pa hwendo muviri jaakaitaya, iwaizova no muviyo jaushoni. Nyamasi uno, vavonereri vo ndharaundha no vakaji vavo, vanovangisiravo pa basa rovakagajwa. Atibongeseri ngo rudo uu wavanokhombijirari?
9. Ngenyi cikwata cimweni co vajiji cakadikanazve kubhabhatijwa nga papsa, tinojijenyi ngo muezaniso wavo?
9 Paakaguma ku Efeso, Pauro wakakhanda cikwata cino 12 o vajiji va Johani Mubhabhatiji. Ivona vainga vakabhabhatijwa ngo rubhabhatijo hwa Johani Mubhabhatiji wokuti aucaishandazve. Cimwenizve, ivona vaiziva padoko kana avacaitoziva ciri cese ngo pamusoro po mujimu mucena. Pauro wakavasanangurira ngo pamusoro po zwisiso imbza. Ivona vakazvidodokesa vovonesa cido co kuda kujija zvakawanda inga zvakaitwa ndi Aporo. Povakapera kubhabhatijwa ngo zina ra Jesu, vakaashira mujimu mucena no zvipo zvo kuita mushamaiso. Izvi zvinovonesa kuti kufamba pamwepo no sangano ra Jehovha, kunovisa makomborero akawanda.—Mab. 19:1-7.
10. Ngenyi Pauro wakabuda mu sinagoga woenda mu nyumba yo shikora, izvi zvinotijijisenyi ngo pamusoro po basa redu ro kucumaera?
10 No papera mukuvo mushoma, vamweni vakagaja muezaniso waushoni wo kwenderera mberi. Pauro wakacumaera mu sinagoga mu mweji mutatu no cicunge cese. Pikija no “kurangarijisisa mu njira inokhohwesa ngo pamusoro po Umambo hwa Mwari,” vamweni vakaoma musoro, votoguma pakuva vavengi vo cokwadi. Kuciripi kupeja nguva yake ecibhuya no vandhu ‘vaivereketa zvakashata ngo pamusoro po Gwanja,’ iyena wakaita nasiriro yo kwenda kobhuya mu nyumba yo shikora. (Mab. 19:8, 9) Vaya vaida kwenderera mberi ku divi ro umwari, vaidikana kubuda mu sinagoga voenda mu nyumba yo shikora. Kudari inga ndi Pauro, itusu kangaije tinotema civaringo co kuimisa mabhuyo patinovona kuti mundhu watiri kubhuyaro naye, aadi kuzwa kana anoda kutovereketesana na itusu. Kucino vandhu vazinji vakadari inga mavhuta, vanoda kuzwa masoko edu anodakajisa.
11, 12. (a) Kuitisa kudini Pauro wakasiya muezaniso waushoni wo kuvangisira no kucinja-cinja mu basa ro kucumaera? (b) Zvapupu zva Jehovha zviri kukhombijisa kudini kuvangisira no kucinja-cinja pavanonga vecicumaera?
11 Pauro kangaije waivereketa mu nyumba yo shikora njiku jese kutangira 11 ora mbhera 16. (Mab. 19:9) Kangaije pa mukuvo uu apacaiitwa maningi baruru asi pa nguva yondhoyo kwaipisa maningi apo vandhu vazinji vaimboima kushanda kuti vahe no kumbozorora. Kudari Pauro wakateverera urongwa uu ko makore anokwana kuita maviri, kangaije wakapeja nguva jinopindirija 3.000 ecijijisa Soko ra Mwari. b Iri ithangwe rimweni raiita kuti soko ra Mwari rienderere mberi recikura no kunyisa. Pauro waivangisira no kucinja-cinja. Iyena wakacinja urongwa hwake kuti uzwirane no vandhu vaingaro mundimeyo. Ngowapi wakava muviyo? “Vese vaigara mu porovhinsiya yo Aziya, Vajudha no Vagiriki, vese vakazwa soko ra Mambo.” (Mab. 19:10) Pacina kukana-kana, wakava ucapupu hwakaperera.
Tinovangisira kuti tiwane vandhu azvinenyi kwapi kwatinovawanira
12 Nyamasi uno, Zvapupu zva Jehovha zvinovangisira no kucinja-cinja mu basa ro kucumaera. Itusu tinovangisira kuti tibhuye no vandhu pa ndau yavanoda no nguva yakavanakira. Tinopa ucapupu mu zvitaka, mumabazari no munoimiswa karu. Tinokwanisazve kucumaera vandhu tecishandisa foni no karata. Patinocumaera nyumba ngo nyumba, tinovangisira kuti tiwane vandhu pa nguva yavanonga vari pamuzi.
“Soko Raindokura ngo Simba no Kunyisa” Pikija no Mujimu Jakashata (Mab. 19:11-22)
13, 14. (a) Jehovha wakapa Pauro simba rokuitenyi? (b) Vana va Sikevha vakaposa pa kuitenyi, vandhu vomakristandadhi vanozviitisavo kudini izvi?
13 Ruka wakananga kuti pakazova no mukuvo unodakajisa, Jehovha wakaita kuti Pauro aiite “mabasa makuru anoshamaisa.” Povaitora basi nguvo no ma avhentari aisimira Pauro, kakuenda koopekeja vandhu vaihwaja, vairapika. Mujimu jakashata jaitobuda. c (Mab. 19:11, 12) Kunyiswa kwaiitwari Sathana kwaishamaisa asi azvicainga zvaushoni mukuvo wese.
14 “Vajudha vamweni vaifamba vecigogomeravo madhimoni,” vaieja kutevejera mushamaiso jaiitwa ndi Pauro. Vamweni vo Vajudha ava, vakaeja kugogomera madhimoni vecishandisa zina ra Jesu no ra Pauro. Ruka wakananga ngo vana vanomwe va Sikevha vaiita divi ro mbhuri yo vapiri avo vakaeja kuita izvi. Dhimoni rakavavhunja kudari: “Inini ndinomuziva Jesu. Pauro ndinomuzivazve. Waro imwimwi ndimwi ani?” Ngo kudaro, mundhu waingaya no dhimoni, wakanyamdukira vacengejeri vaya wojikhandira panyezuru pavo inga cinyama, zvoita kuti ivona vabude vecigogoma novapera kukhuvazika novari mitu. (Mab. 19:13-16) Izvi zvakaita kuti “soko ra Jehovha” ribudirire ngokuti simba raakapuwa Pauro rakanasa kuvoneka kamare kupinda simba rovacengejeri vaya. Zviuru no zviuru zvo vandhu nyamasi uno, vanorangarira kuti kudaninja basi zina ra Jesu kana kutonanga kuti tiri “Makristu,” zvinokwana. Jesu wakavonesa kuti vaya basi vanoita kuda ka Babake, ndivona vano vetero yokadi kuitira kumbeji.—Mat. 7:21-23.
15. Tingatevejeresa kudini muezaniso wo Vaefeso, kudari tino ciri cese cakabatana no zvomadhimoni?
15 Kupserujwa kwakaitwaya vana va Sikevha kwakaita kuti vandhu vazinji vathye Mwari, zvoitazve kuti vagume pa kuva Makristu, vosiyana no zviro zvakabatana no zvomujimu. Vandhu vo ku Efeso vaiita maningi zvo masaramuso. Mabhuku avo, ainasa kuvonesa kuti ivona vaidakarira zvo uroi, kushandisa mudhariya no zviro zvimweni zvo masaramuso. Vaefeso vazinji, vakaunganija mabhuku avo ozvomasaramuso, vomapisa pakazara vandhu pikija mabhuku aya aidhura maningi. d Ruka wakati: “Ngo kudaro, soko ra Jehovha raindokura ngo simba no kunyisa.” (Mab. 19:17-20) Izvi zvakanasa kuvonesa kuti cokwadi cinosimba maningi ro kunyisa manyepo no madhimoni. Vandhu ava, vakatisiira muezaniso waushoni. Itusuvo takagara munyika yakazara ngo zviro zvomadhimoni. Kudari tikazwisisa kuti tino ciri cese cakabatana no zvo madhimoni, tinodikana kutevejera muezaniso wo Vaefeso, tosiyana nazvo ngo kukasika. Tinodikana kugara ndhambo no zviro izvi zvakangora pikija zvingatonesa kuzviita.
“Kwakaitika Bope Guru” (Mab. 19:23-41)
“Shamwari jangu, munozviziva kuti basa iri ndirona rinotikhupusa.”—Mab. 19:25
16, 17. (a) Sananguranyi kuti Dhimetriyo wakaitenyi kuti atangise bope ku Efeso. (b) Kuitisa kudini Vaefeso vakakhombija kuti vaibatisisa ciara cavo?
16 Wari ngativone muejo wakaviswa ndi Sathana wanangwaya pakutanga ko cipauko ici. Ruka wakatara kudari: “Kwakaitika bope guru ngo pamusoro po Gwanja.” Iyena aacaingepi ecinyanyisa. e (Mab. 19:23) Muumbi wo sirivha anozwi Dhimetriyo, ndiyena wakatangisari bope iri. Iyena wakakwanisavo kukhohwesa vamweni vaiitavo sirivha ngo kuvaceukija kuti vaikwanisa kupona ngo kutengesa zvithombe. Iyena wakaenderera mberi ecivavhunja kuti masoko aicumaehwa ndi Pauro acaizobesera nyagoso yavo ngokuti Makristu aacainamata zvithombe. Zvecivoneka kuti vandhu vaaibhuyari navo vaidada maningi ngo dhorobha ravo, iyena wakatoshandisa izvi ecivavhunja kuti cimwari cavo Artemisi no themberi zvaizovhisihwa kukujwa kwazvo zvoitazve kuti themberi yaizivikari maningi ku Efeso yakapihwa cimwari ici yainga iri pangozi yo ‘kuzovhisihwa kukujwa kwayo.’—Mab. 19:24-27.
17 Zvakanangari Dhimetriyo zvakava no muviyo waaida. Vaumbi vo sirivha, vakatanga kukhuwa no kukhuwa veciti: “Artemisi wo Vaefeso, ndiyena mukuru,” dhorobha rese rakazwa kukhuwa uku zvoita kuti pamuke bope ranangwaya pakutanga ko cipauko ici. f Ngo kuda kwake vandhu, Pauro waida kunghwina mu ndau yaiitihwa mutambo asi vajiji vakamuvhunja kuti aacaidikana kunghwinemo ngo ndava yo ngozi yaingepo. Mwanarume umweni anozwi Arishandre, wakaima pambeji po vandhu woeja kuda kuvereketa. Zvecivoneka kuti iyena wainga Mujudha, kangaije wainga ecida kuvadurujira musiyano uripo pakati po Vajudha no Makristu aya. Zvaaidurujirari azvizivi kubesera vandhu ava. Povakazwisisa kuti wainga Mujudha, vakatanga kukhuwa veciti: “Artemisi wo Vaefeso, ndiyena mukuru,” kuti vaeje kukamisa zvaibhuyari Arishandre, izvi zvakapeja nguva mbiri zveciitika. Kuvhira pamukuvo uu vandhu vakatanga kubatisisa ciara cavo. Na nyamasi unovo vandhu vari kuitavo zvondhozvo.—Mab. 19:28-34.
18, 19. (a) Mutari wo dhorobha wakanyarajisa kudini bope ro ku Efeso? (b) Kuitisa kudini vandhu va Mwari nguva jimweni vanojivirihwa ngo utongi, mufambiro wedu waushoni unobesera kudini kuti izvi zviitike?
18 Pejisire mutari wo dhorobha wakaviya konyaraja vandhu vese. Mwanarume uu waikwanisari kuita ushoni basa rake, wakavhunja vandhu kuti Makristu aya avacaidira pangozi themberi no cimwari cavo nokutizve Pauro no vadoni vake avacaingepi vaita ciro cakashata no themberi yo Artemisi, ipainga no mutemo jakagajwa kuitira vaende konanga ndhango javo. Iyena wakaejazve kuvakhohwesa no kuvaceukija kuti avacaizobesehwazve ngo Roma ngo kuita kwavo bope iri ricizivi kucijikira pa mutemo. Ngo kudaro wakavhunja vandhu ava kuti vapinde. Ngo manera ovakakasika kunyangajwa povakazwa masoko a Pauro, vakakasikavo kugajana povakazwa masoko aushoni o mutari uu.—Mab. 19:35-41.
19 Ici acizivi kuva ciitiko cokutanga cokuti mwanarume wainga pa cigaro, ajivirire vateveri va Jesu nee acizivizve kuva ciitiko cokupejisira. Kunasa kunanga, Johani pa civoniso cake wakananga kuti munjiku jokupejisira, vandhu vo nyika ino vari pa cigaro, vaizomija kuteverera kukuru kunoitiswa ndi Sathana ku vateveri va Jesu. (Apo. 12:15, 16) Izvi ndizvona kamare zviri kuitika. Pamugariro muzinji, vatongi vacikakheti, vanotema zvivaringo zvo kuinikira Zvapupu zva Jehovha kuti vaenderere mberi vecinamata Mwari no kucumaera masoko akanaka kuno vamweni. Ndizvona kuti mufambiro wedu waushoni unobeseravo pa kuwina uku. Zvinovoneka inga kuti mufambiro wa Pauro ndiwona wakaita kuti vandhu vaitonga ku Efeso, vamuzwire pena no kumureremeja, zvotoita kuti vade kumuvona naakangwaririka. (Mab. 19:31) Mufambiro wedu waushoni, ngauite kuti vandhu vativone munjira yakanaka. Atizvizivi kuti ngowapi unozova muviyo pakufamba ko nguva.
20. (a) Munojizwa kudini ngo manera soko ra Jehovha raienderera mberi recikura no kunyisa muzana rokutanga ro makore na nyamasi uno? (b) Matema civaringo cokuitenyi pa kuwina kuri kuita Jehovha mu njiku jedu jino?
20 Zvinodakajisa maningi kuvona manera “soko ra Jehovha raindokura ngo simba no kunyisa” muzana rokutanga ro makore. Zvinodakajisazve kuvona manera Jehovha ari kutibesera kuti tiwine shwiro jakasiyana-siyana munjiku jedu jino. Maidakariravo kubesera pa kuwina uku pikija pa kuita zviro zvidoko kamare? Ngo kudaro, tevejeranyi muezaniso jatavonaya. Ivanyi mundhu anozvidodokesa, fambanyi pamwepo no sangano ra Jehovha, endereranyi mberi mecishanda ngo simba, rambanyi zvo madhimoni no kupa ucapupu waushoni ngo kuva kwenyu makagondeka no munoreremejeka.
a Vonanyi bhokiso rinoti: “ Efeso—Dhorobha Guru ro Aziya,” pa pheji 183.
b Pauro wakatarazve karata yo 1 Vakorinte paainga ku Efeso.
c Zvingaita kuti nguvo iji jo kupukuta ndijona, jainga maresu aishandisa Pauro kuti asunge huma yake kuti ziya ritame kuderera roenda mu madhisho. Zvecivoneka kuti Pauro waishandisa maavhentari pamukuvo uu, zvinovonesa kuti waishanda eciita tenda pamukuvo wokuti aacainga ecicumaera, kangaije fumi comangwanani.—Mab. 20:34, 35.
d Ruka wakananga kuti mutengo uu wainga wo 50.000 o mangwenjere o sirivha. Kudari Ruka wainangira dinyeru iyi inga dhenariyo, mundhu waidikana kupeja njiku jinokwana 50.000 ecishanda kana makore anokwana kuita 137 ecishanda sumana jese kuti akwanise kuwana dhinyeru iyi.
e Vamweni vanonanga kuti Pauro, wakanangira ciitiko ici paakavhunja Vakorinte kudari: “Itusu takatambujika maningi kupinda simba redu, tainga toda kufa.” (2 Vak. 1:8) Zvingatoita kuti iyena wainga ecitonangira mukuvo wakashatisisa maningi waakasongana nawo. Pauro paakatara kuti ‘ndakahwisana no zvikara mu Efeso,’ zvingaita kuti wainga ecinangira pamukuvo wokuti wakadikana kuhwisana no zvikara kamare kana vandhu. (1 Vak. 15:32) Zvingaita kuti izvi zvakaitikadi kana wakazvinanga munjira yo kuezanisira.
f Asosiyasau imweni inozwi girdha, kangaije ndiyona yaizotoitisa bope iri. Inga muezaniso, pakupera ko zana ro makore, asosiyasau iyi yakaitisa bope rakatojana no rakaitikari ku Efeso.
