1, 2. (a) Zvineso zvapi zviri kusongana no hama no hambzaji jedu jimweni? (b) Mubvunjo japi jinoizwa ngo ndava yazvo?

HAMA inodanijwa kuti Lije yakati: “Hondo yo kumukirana noyatanga ku Bhurundi, mbhuri yedu yainga ku gungano ro mutundhu. Taivona vandhu vacigogoma no kufuhwa. Vabari vangu na itusu vana vavo, tainga mutengo wo 11, takatiza no nguvo jo pamuviri basi. Vamweni vo pambhuri pangu vakafamba mumango wo makiromita anodarika kuita 1.600 kuti vagume ku ndau yaigara vaitiza hondo yo ku Marawi. Vamweni vedu vakatizira mu ndau jasiyana-siyana.”

² Mu nyika yese, muno vari kutiza nyatwa vanodarika zviuru 65, vakasiya nyumba javo ngo ndava yo hondo kana ngo kuteverehwa. Akuzivi kumbowanikazve mutengo wakawandisa kudari wo vanotiza nyatwa. * (Vonanyi masoko o pasi.) Mazana o vari kutiza nyatwa vondhovo ngo o Zvapupu zva Jehovha.  Vazinji vakaruza vadiwa no zvese zvovaenga nazvo. Zvineso zvapi zvimweni zvovanazvo? Tingabeseresa kudini hama no hambzaji jedu kuti jishandire Jehovha zve jirambe jina mudakaro wajo pojinotamba nyatwa jakadari? (Nduyo 100:2) Zve ngoyapi njira yaushoni yo kucumaira ku vari kutiza nyatwa vacito vaziva Jehovha?

3. Jesu no huzinji hwo vajiji vake vakava kudini vatizi vo nyatwa?

³ Jesu no vabari vake vakatizira ku Egipita, Jasefa naangwajwa ngo ngirozi ya Jehovha kuti Mambo Herodhi waida kuuraya Jesu. Vakagareyo mbhera kufa ka Mambo Herodhi. Pasure po makore akawanda, vajiji va Jesu “vakaparajana mu mamuzi o Judeya no Samaria” ngo ndava yo kuteverehwa. (Maitiro o Vapostori 8:1) Jesu waiziva kuti uzinji hwo vateveri vake vaizova pa mugariro waizovavangirija kusiya muzi javo. Iyena wakati: “Kudari vakamuteverera ku guta rimwe, tiziranyi ku guta rimweni.” (Mateu 10:23) Kutiza pamuzi ngo ndava yo nyatwa zvinotambuja maningi.

4, 5. Ngo japi ngozi jimweni jinosongana no vari kutiza nyatwa pavanonga (a) vecitiza? (b) vecirarama mu ndau jokutizira?

⁴ Vari kutiza nyatwa pavanonga vecitiza muzi wavo kana pavanonga vecigara mu ndau jo kutizira, vanohwisana no ngozi jakawanda. Gad munukuka wa Lije wakati: “Takapeja mabviki tecifamba, tecitharika mazana o mutembo. Ndainga no makore 12 okubahwa. Mukumbo jangu jakazvimba maningi zvokuti ndakabvunja ukama hwangu kuti vandisiye havo. Babangu vakanditakura ngokuti avacaida kundisiya munyara jo cikwata co vapanduki vaya. Taipona njiku ngo njiku, teciita mukumbiro kuna Jehovha no kumugonda. Nguva jimweni taiha manga mbishi jotaiwana mu makwanja.”—VaFilipi 4:12, 13.

⁵ Uzinji hwo ukama hwa Lije, wakapeja makore akawanda mu ndau jo kutizira jo Nações Unidas. Asi mu ndau iji maingavo no ngozi. Lije, ari kushanda inga muvonereri wo ndharaundha, wakasanangura kudari: “Vazinji avacainga no basa. Vaiita magumbu kana magumba, kudhakwa, kutamba cabutha, kuba no kuhura.” Kuti vazvibvikire, vese vaingaya Zvapupu vaidikana kugara vakabatikana mu ugano. (Vaheberi 6:11, 12; 10:24, 25) Vaishandisa ushoni nguva yavo kuti vakwanise kuramba vakavanga mu cokwadi, ngo kudaro vazinji vakatanga basa ro upiyona. Vaizviziva kuti, kudarivo inga mukuvo wo kugara mu zvipare wakapera kuno vaIziraeri, mukuvo wavo wo kugara mu ndau jo kutizira waizoperavo. Izvi zvakavabesera kuti varambe vano mavonero akanaka.—2 VaKorinto 4:18.

6, 7. (a) “Rudo hwa Mwari” hunotikwevejera kuti titaje kudini hama jedu? (b) Ipanyi muezaniso.

⁶ “Rudo hwa Mwari” hunotikwevejera kuti tikhombije rudo kuno hama jedu maningi-ningi pajinonga jecisotana no zvineso. (Verenganyi 1 Johani 3:17, 18.) Inga muezaniso, maKristu o kutanga paakawihwa ngo njara, ungano yakaita nasiriro kuitira kubesera. (Maitiro o Vapostori 11:28, 29) Mupostori Pauro na Pedhru vakavangisa maKristu kuti aashirane ushoni. (VaRoma 12:13; 1 Pedru 4:9) Zvecivoneka kuti maKristu anobvunjwa kuti akhombijire kunaka mwoyo kuno maKristu doni anobva  ku ndau jimweni, zvakajeka kuti tinodikana kujikhombijra kunaka mwoyo hama jedu pajinonga jiri pa ngozi kana pajinonga jeciteverehwa ngo ndava yo kugondeka kwajo. * (Vonanyi masoko o pasi.)—Verenganyi Mazwi Akangwara 3:27.

⁷ Pa mukuvo waperari, mazana o Zvapupu zva Jehovha akasiya muzi jao ngo ndava yo hondo no kuteverehwa kumabvazuva ko Ukrania. Zvinosuruvarisa ngo zvokuti vamweni vavo vakauraiwa. Asi hama zinji jakatizaro jakaashihwa ushoni mu mamuzi mo hama no hambzaji ku mativi amweni o Ukrania no Rusia. Mu nyika mbiri iji, hama jedu jakaramba jicina kojakapeamira, jicikaiti divi ro “nyika,” zve jakaenderera mberi jicicumaira “vangeri” ngo kuvangisira.—Johani 15:19; Maitiro o Vapostori 8:4.

8, 9. (a) Zvineso zvapi zvingava no vari kutiza nyatwa mu nyika yovanonga vatiziraro? (b) Ngenyi tinodikana kuvabesera no kusengerera kwese?

⁸ Vamweni vanotizira mutundhu umweni, mu nyika mavo. Asi vamweni vanotizira ku nyika imweni, kucitona ukama hwavo. I zvokadi kuti utongi hungapa vari kutiza nyatwa zvokuha, zvokusimira no ndau yokugara, asi vanondova no zvineso. Inga muezaniso, vangapuwa zvokuha zvavacikazivi kurovejana nazvo. Vamweni vanobva mu nyika jinopisa, vangatama kuziva masimirire ovangaita kukava kwecitondhora. Vamweni vanotodikana kutanga kujijira kushandisa mucini jawari.

⁹ Mu nyika jimweni utongi huna urongwa hwo kubesera vari kutiza nyatwa kuti vazwirane no maponero o munyika yaho. Asi kazinji vari kutiza nyatwa vanovetehwa kuti vajisapote vega pasure po mweji munganani. Izvi zvinganesa maningi. Rangariranyi basi zviro zvovanodikana pa nguva imweyo: ndumi imbza, kuroveja zvipsa no mutemo mupsa ngo pamusoro po zviro zvakadari inga kopagari konta ku bhanko no koshaba, kuenda ku cikora nguva jese, pikija no kutojijisa vana. Mecikhombija kusengerera no nderemejo, amungabesivo hama no hambzaji jiri pa zvineso zvakadari here?—VaFilipi 2:3, 4.

10. Tingavangisa kudini gonda ro vari kutiza nyatwa povanoguma mu nyika medu? (Vonanyi pikica yo kutanga.)

¹⁰ Nguva jimweni vatongi vanoita kuti hama jedu jiri kutiza jinesehwe kuwana ungano munyika yavo. Vo zvirongwa zvimweni zvo utongi vangathyisijira kuti vanozosiya kubesera hama jedu. Vangananga kuti avazovatenderi kugara mu nyika yavo kudari vakatama kushanda mabasa amweni ngo kuda kwenda ku musongano. Ngo ndava yo kuthya no kutama anovabesera, vamweni vanotendera kuita mabasa ondhowo. Ngo kudaro, zvinosisira maningi kupsaka no kubesera hama jedu jiri kutiza nyatwa ngo kukasika kamare, jikaguma mu nyika yedu. Ijona jinoda kuvona kuti tinojitaja kamare. Kukaya-kaya uku no besero rinoshanda zvinovangisa gonda ravo.—Mazwi Akangwara 12:25; 17:17.

11. (a) Zvicinyi zvinodiwa ngo vari kutiza nyatwa pa kutanga? (b) Vari kutiza nyatwa vangatatijisa kudini kubongesera?

¹¹ Pa kutanga, tinodikana kupa hama jedu zvokuha, zvokusimira kana zviro zvimweni  zvicikadiki kucota. * (Vonanyi masoko o pasi.) Pikija cipo cidoko, cakadari inga thai kuitira hama, cingareva zvakawanda. I zvokadi kuti vari kutiza nyatwa avazovi vandhu vanoita ngo kupopera zviro asi vanozova vandhu vanobongesera ngo besero ro jihama. Izvo zvinozoviisa mudakaro ku hama jiri kuvaparo zviro. Asi, zvakanaka maningi kuti pa kufamba ko nguva hama iji jizoeje kujisapota jega. Ngo kuita kudaro, vanozoramba vecijireremeja pacavo zve vanozova no ushamwari hwakanaka no hama javo. (2 VaTesalònika 3:7-10) Pikija zvakadaro, vari kutiza nyatwa vanondoda besero redu.

12, 13. (a) Tingapekejesa kudini vari kutiza nyatwa besero rinoshanda? (b) Ipanyi muezaniso.

¹² Azvivetehwi kuti tive no mare yakawanda kuti tibesere vari kutiza nyatwa. Zvovanoda maningi i guva no rudo hwedu. Inga muezaniso, mungavatatija mashandisiro ovangaita zvifambiso kana matengero ovangaita zvokuha zvaushoni, zvicikadhuri. Mungavatatijazve kuti vangawanisa kudini zviro zvakadari inga mucini wo kusona kana mucini wo kutemerera jhardhim kuitira kuti vazvishandise zve vawane muviyo nguva jese. Zve cinosisira maningi i kuvabesera kuti vave divi ro ungano yavo imbza. Kudari zvicikwanisika, vapenyi cifambiso co kuenda ku musongano. Mungavadurujirazve njira yaushoni yo kucumaira ku vandhu vari mu ndima, zve mungaenda navo kocumaira.

 ¹³ Vocidoko varongomuna povakaguma pa imwe ungano, vakabesehwa ngo vakuru vakasiana-siana. Vakavajijisa mafambisihwo anoitwa karu, matarihwo anoitwa karata no mapsakihwo anoitwa basa. Vakavatatijazve kuti vangarongesa kudini nguva yavo kuitira vakwanise kudira pa kutanga basa ra Jehovha. (VaGalàsia 6:10) Vese vo varongomuna vakava mapiyona ngo kukasika. Ngo besero ro vakuru no kuvangisira kovaiita mu basa ra Jehovha, vocidoko avo vakaenderera mberi inga maKristu zve vakaramba kuva divi ro nyika ino ya Sathana.

14. (a) Muejo wapi unodikana kucijikihwa ngo vari kutiza nyatwa? (b) Ipanyi muezaniso.

¹⁴ Kuezana no maKristu ese, vari kutiza nyatwa vanodikana kucijikira muejo jo kuvangijihwa kuti vadire zviro zvo kunyama pamberi po ushamwari hwavo na Jehovha. * (Vonanyi masoko o pasi.) Lije wanangwaya pa kutanga pomwe no hama jake no hambzaji, vanoceuja zvijijo zvinosisira ngo pamusoro po gonda zvovakajijiswa ndi baba wavo povaenga vacitiza. Ivona vakati: “Baba vakasveja zviro zvishoma zvicaisisira zvo taithwara, cimwe nga cimwe. Pa kupejisira, vakabata pasta icina zviro zve vakananga kudari vacinyemwerera: ‘Mazvivona? Zvinodiwa kwamuri nga izvi basi!’”—Verenganyi 1 Timoti 6:8.

15, 16. (a) Tingavangisisa kudini gonda ro hama jedu? (b) Tingavabesesa kudini mu murangariro?

¹⁵ Vari kutiza nyatwa vanoda zvakawanda kupinda zvokuha no zvokusimira. Vanoda besero yo mu murangariro no vangiso inobva mu Bhaibheri. (Mateu 4:4) Vakuru vangavabesera ngo kuvawana mabhuku ngo ndimi yavo no kuvabesera kuti vabhuye no hama jinovereketa ndimi yavo. Izvo zvinosisira maningi ngokuti vari kutiza nyatwa vazinji vakavangijihwa kusiya zviro zvese zvovairovejana nazvo. Ivona vano cisuvo no ukama hwavo, ndharaundha no ungano yavo. Kubvira ku maKristu doni, ivona vanoda kuvona kuti Jehovha anovada zve anozwira pena. Kudari vakatama kuzvivona, vangaenda kopsaka besero ku vandhu vamweni vacikashandiri Jehovha, vakabva ku nyika yondhoyo navo. (1 VaKorinto 15:33) Potinoita kuti vajizwe kuva divi ro ungano, tinoshanda pamwe na Jehovha kuti tijivirire “vonyikanja.”—Nduyo 146:9.

¹⁶ Jesu no ukama hwake avazivi kuhwirira ku nyika yavo pa mukuvo wo kuti vaimutevereraya ngovainga vacatonga konayo. Nyamasi uno, vari kutiza nyatwa vangakonehwa kuhwirira kanyi ngo mathangwe akadarovo. Asi, vamweni vangatama kuda kuhwirira kanyi. Lije wakananga kuti vabari vazinji vakavonaya vo paukama hwavo vacijipwa no kuurawa ku nyika kwavo, avadi kutora vana vavo kuti vahwirireyo navo. Kuitira kubesera hama jedu, tinodikana ‘kudisana inga hama, kuthiva mwoyo no kujidodokesa.’ (1 Pedru 3:8) Kuteverehwa kunoitisa kuti vari kutiza nyatwa vamweni vatame kukhwederera vamweni, zve kangaije vanojizwa kupseruka kuti vabhuye no vamweni ngo dambujiko rovakasonganaro, maningi-ningi vana vavo pavanonga  vari phedopo. Jibvunjisenyi kudari: ‘Ndaizoda kutajwa kudini nondaenga pa nyatwa yakadari?’—Mateu 7:12.

17. Kucumaira kwedu kunoviisa kudini kutondhojwa ku vari kutiza nyatwa?

¹⁷ Nyamasi uno, vari kutiza nyatwa vazinji vari kubva mu nyika jokuti basa ro kucumaira riri kurambijwa. Asi ngo ndava yo Zvapupu zvinovangisira, vazinji vavo vari kuzwa “izwi ro Umambo” pa hwendo hwo kutanga. (Mateu 13:19, 23) Uzinji hwo ‘vanoremehwa’ vari kuwana embejero no kutondhojwa pa musongano jedu zve vanokasika kunanga kuti “Mwari ari pakati penyu.”—Mateu 11:28-30; 1 VaKorinto 14:25.

18, 19. Tingava kudini takangwara potinocumaira vari kutiza nyatwa?

¹⁸ Tinodikana kuva no uzivi no ‘kungwara’ potinocumaira vari kutiza nyatwa. (Mateu 10:16; Mazwi Akangwara 22:3) Ivanyi anosengerera pomunopurukira vari kutiza nyatwa vacivereketa, asi mucadobhuya ngo zvo nyika. Tinodikana kuteveja ndhungamiriro jotinopuwa ngo hofisi yo cine no jinobva ku utongi kuitira kuti ticadojidira pa ngozi jimweni. Ngokuti vari kutiza nyatwa vanobva mu ndharaudha no magariro akasiana-siana, tinodikana kuziva no kureremeja mazwiro avo no mavonero avo. Inga muezaniso, vandhu vanobva mu nyika jimweni vano mavonero akavanga maningi ngo pamusoro pokuti vanakaji vanodikana kusimira kudini. Ngokudaro, zvakanaka kusimira ngo njira icikazovakhugunyi potinovacumaira.

¹⁹ Itusu tinoda kubesera vandhu vari kutambujika, vaya vacikashandiri Jehovha. Potinozviita, tinotevejera muezaniso wakanaka wo muSamaria anonangwa pa mufananijo wa Jesu. (Luka 10:33-37) Njira yakanaka yo kubesera vandhu ngo yo kuvajijisa masoko akanaka. Mukuru wo ungano umweni wakabesera vari kutiza nyatwa vakawanda, wakananga kuti zvakanaka kutanga ngo kuvabvunja kuti tiri Zvapupu zva Jehovha. Tinodikana kuvazivisa kuti tavagumira basi kuti tivabesere kuzwisisa vetero inodakajisa inowanika mu Bhaibheri kuciripi kuzovabesera ngo zviro zvo kunyama.

20, 21. (a) Muviyo wapi unowanika ngo kukhombijira rudo hwokadi-kadi ku vari kutiza nyatwa? (b) Tinozojijenyi pa musoro unotevera?

²⁰ Potinokhombija rudo hwokadi-kadi ku “vonyikanja,” zvinoviisa muviyo jaushoni. Hambzaji inozwi Alganesh poyakafihwa ngo mwamuna wayo, yakatiza kuteverehwa mu Eritrea no vana vayo vatandhatu vadoko. Vakafamba njiku sere ngo mugwasha. Pasure po hwendo hunorembesa, vakazoguma ku Sudhau. Hambzaji Alganesh vakati: “Hama jatitaja inga titori ukama hwajo hwo kunyama, jaitipa zvokuha zvokusimira, nyumba no cifambiso. Mbhaanizve vaizoashira vo njikanja pamuzi pavo ngokuti vanonamata Mwari endhoo? Ndi Zvapupu zva Jehovha basi!”—Verenganyi Johani 13:35.

²¹ Tingativo kudini ngo pamusoro po vana vakawanda vanogumaya mu nyika no vabari vavo? Pa musoro unotevera, tinozojija kuti tese tingabeseresa kudini mbhuri iji kuti jishandire Jehovha no mudakaro.