Kwenda ku nda-nda-nda yo zviri mukati

Kwenda ku bhokiso ro zviri mukati

Kunanga kuti kushandiswa ko maserura ndikona kunoita kuti tipone makore akawanda?

Kupsaka Kupona Makore Akawanda

Kupsaka Kupona Makore Akawanda

“Ndinoringira basa raakapa Mwari kuno vandhu kuti varixande: bzese bzaakaita, wakabziita ngo mukuvo wabzo. Wakadiravo mu mwoyo wo mundhu mukuvo wese.”​Mucumaeri 3:10, 11.

MAGAMA aya akatahwari kare ndi Mambo Soromona anokhombija mazwiro ari kuva no vandhu vese ngo pamusoro po upenyu. Ngokuti upenyu wakafupika zve rufu autiziki, vandhu vari kupsaka manera okupona makore akawanda. Kuvhira kare, ndhorovondho iri kuvonesa kuti vandhu vari kupsaka kupona makore akawanda.

Vonanyi muezaniso wa Gilgameshi, mambo wo Sumeria. Vandhu vazinji vano nduma vakabhuya ngo pamusoro po upenyu hwake. Umwe anobhuya ngo zva Epopeya Gilgameshi wakananga kuti iyena wakaita hwendo kuitira kuzvijivirira pa rufu. Iyena wakaruza.

Mupsakisisi wo munguva jo kare ari mu raboratorio yake

Mu makore akawanda apinda, vapsakisisi vo ku Shina vakaeja kubudisa “mutombo” no cinangwa co kuengejera upenyu. Inga muviyo vakaita mutombo wainga no merkuriyo no vheneno. Zvinonangwa kuti vatungamiriri vazinji vo Shina vakafa pavakapera kumwa mutombo uwu. Ku Europa, vapsakisisi vakaeja kucinja goridhe kuti vaite zvokuha, ngokuti vairangarira kuti goridhe raizoita kuti vapone makore akawanda.

Nyamasi uno masientista ari kupsaka kuziva zviri kuitisa kuti vandhu vaite ukarahwa. Izvo zviri kuvonesa kuti vandhu vanoda kuwana manera o kupeja rufu no ukarahwa. Asi ngowapi wakava muviyo wo kupsakisisa kwavo?

MWARI “WAKADIRAVO MU MWOYO WO MUNDHU MUKUVO WESE.”​—MUCUMAERI 3:10, 11

KUPSAKA ZVINOITISA KUTI VANDHU VAITE UKARAHWA

Masientista anojija ngo zvo maserura o vandhu, akawana zviro zvinopindirija mazana matatu (300) kuti adurujire ngenyi tinoita ukarahwa perepo tofa. Pa makore aperari, masientista akakwanisa kuita kuti maserura o zvinyama no o vandhu atame kuita ukarahwa ngo kukasika. Kubudirira uku kwakaita kuti vandhu vamweni vape mare masientista kuti vazive ngenyi tinofa. Ngozvapi zvavakazosunga kuita?

Vakapsaka kuengejera makore. Vapsakisisi vamweni vanotenda kuti zvinoita kuti mundhu apone makore akawanda zviri mu makromosomo edu anozwi teromero. Materomero anojivirira zviri mu maserura edu mukuzwirana no kubarana kwawo. Asi maserura paanonga eciphwanyika, materomero anofupika. Pa kufamba ko nguva, maserura anoima kuphwanyika otanga kuita ukarahwa.

Mu gore ro 2009, Erizabheti Brackburni no vadoni vake vakawana mutombo waiita kuti materomero anonoke kukura, no kuita ukarahwa. Ngokudaro, kupsakisisa kwavo kunovonesa kuti materomero ‘aaiti mushamaiso’ kana aaiti kuti tipone makore akawanda kupinda atiri kuponari.

Kushandiswa ko maserura injira imweni yo kupsaka kupeja ukarahwa. Maserura edu paanoita ukarahwa, iwona angapa zvitatijo zvakashata zveciviisa kusuruvara, ndhendha jicikarapiki. Mu makore ano, masientista o ku Fransa akashandisazve ngo papsa maserura o vasharuka, vamweni vano makore anodarika 100. Mutungamiriri wo cikwata Jean-Marc Lemaître wakananga kuti basa ravo rinokhombija kuti kuita ukarahwa ko maserura kungapera.

SIENSIA INGAKWANISA KUTIBESERA KUTI TIPONE MAKORE AKAWANDA?

Masientista mazinji anonanga kuti mutombo wo kupeja ukarahwa aukwanisi kuita kuti vandhu vapone makore akawanda kupinda nyamasi uno. Kutangira mu sekru 19 (ciuru no mazana mapfumbamwe o makore) cido co kupona makore akawanda ciri kuengejeka. Asi izvi zviri kuitika ngo pamusoro po kunasa kuita ukhirini, kuzvijivirira ku ndhendha no kushandisa vhasina. Masientista amweni anotenda kuti makore okupona aguma kumbhiri kwavo.

Ku makore anodarika 3.500, Mosi, umwe wo mutari wo Bhaibheri, wakazwisisa kuti: “Kurarama kwedu kwakaita inga ko makumanomwe o makore, tikavanga, ko makumasere; divi rakakura rao: kuremba no bza biresi; anokasikira kupinda, tinomburuka.” (Nduyo 90:10) Pikija no kuvangisira kuri kuithwa, makore o upenyu ari kuezana no o njiku ja Mosi.

Ngo divi rimweni, zvinyama zvakadari inga ouriço-do-mar vermelho no zvimweni zvinopona mukumwa zvingararama makore anodarika 200, zve muti jakadari inga sequoia-gigante jingapona zviuru zvo makore. Patinoezanisa makore atinorarama no makore o zvisikwa zvimweni, tingazvivhunjisa kudari: ‘upenyu ngo wo 70 kana 80 o makore basi?’