1-2. Ngocapi civaringo cinosisira caidikana kutemwa ngo Vajudha vaingari ku Bhabhironiya? (Esdra 1:2-4)

 MAMBO wainga aita ciziviso. Vajudha vaingaya ku uranda ku Bhabhironiya ko makore anokwana kuita 70, vainga vasujunuhwa kuti vahwirire ku nyika kwavo. (Verenganyi Esdra 1:2-4.) Ndi Jehovha wakaitaro kuti izvi zviitike. Ngenyi tingananga kudaro? Ngokuti Vabhabhironiya avaicaizokwanisa vega kusujunura varanda vavo. (Isaia 14:4, 17) Asi Bhabhironiya rainga rahwiswa, mutongi mupsa waingaro ecitonga wakananga kuti Vajudha vangahwirira havo kanyi kwavo. Vajudha vese maningi-ningi musoro jo mbhuri vaidikana kutema civaringo cinosisira: Co kuenderera mberi vari mu Bhabhironiya kana kuenda ku nyika kwavo. Civaringo ici cingaita kuti cainesa kuciita. Ngenyi?

² Zvecivoneka kuti vazinji vainga vavasharuka, zvaizovanesera maningi kuita hwendohwo. Cimwenizve, zvecivoneka kuti Vajudha vazinji vakabarihwa ku Bhabhironiya, avacaizivazve nyika imweni kusiyapo yondhoyo. Kwavari Iziraeri yainga nyika yo majibaba avo. Zvinovoneka kuti Vajudha vamweni vainga vecibudirira ku Bhabhironiya. Ngo kudaro, zvaizovanesera kusiya nyumba javo jaushoni kuenda ku nyika yo vacikazivi.

3. Jehovha waizokomboreresa kudini Vajudha vaingaya vakagondeka vakahwiriraya ku Iziraeri?

³ Kuno Vajudha vainga vakagondega, kuhwirira ku Iziraeri zvainga zvaushoni kupinda zvese zvavaizosiya. Makomborero makuru avainga nawozve aibatanija kunamata Jehovha. Ngokuti  pikija mu Bhabhironiya mainga no themberi jaipindirija 50, asi amuicaingavo no themberi ya Jehovha mu dhorobhemo. Akucaingepi no dandiro kuti Vaiziraeri vapire mupiro javo inga zvainangwa pa Mutemo wa Mosi, akucaingepi no mupiri wainasiririka kuti ivona vapire mupirojo. Cimwenizve, kwainga no vandhu vakawanda maningi vainamata zvimwari zvo kunyepa kupinda vandhu vaireremeja mutemo ja Jehovha. Ngo kudaro, zviuru zvo Vajudha vaidaya Jehovha vakahwirira ku Iziraeri ku nyika yavakabarihwa, kwiya kwavaizomusijira kunamata kwakacena.

4. Ngorapi besero rakagondesa Jehovha kupa Vajudha vaihwirira ku Iziraeri?

⁴ Hwendo hunonesa kuvha ku Bhabhironiya kuenda ku Iziraeri hwaizotora mweji murongomuna. Jehovha wakavagondesa kuti waizopeja zvineso zvese zvaizovaiita kuti vaneseke. Ecishandisa muporofita Isaya, Jehovha wakati: “Mu bani fununguranyi gwanja ra Tenji; mu sora nasiriranyi njira ya Mwari wedu. . . . Ndau jakapeama jiite bani, ndau jakakhwira jiite bani rakaxama.” (Isaia 40:3, 4) Amborangariranyi izvi, kuva no gwanja rakashama mu bani pikija riri pakati po matundhu. Izvi zvaizodakajisa maningi. Zvaizova zvakareruka kuno vaizoitaro hwendohwo kusiyapo kukhwija no kutereja, vofamba ngo gwanja rakarungama. Cimwenizve, zvaizoita kuti hwendohwo hukasike.

5. Ngorapi zina rakapuwa gwanja ro kuezanisira ro kuvha ku Bhabhironi kuenda ku Iziraeri?

⁵ Nyamasi uno, makwanja mazinji ano mazina no numero. Gwanja ro kuezanisira rakanangwaro ndi Isaya raingavo no zina. Bhaibheri rinonanga kudari: “Pa ndauyo panozova no gwanja, rinozodanwa Gwanja Rakaceneswa. Mundhu wakangora aazofambi ndirona.” (Isaia 35:8) Waro, cigondiso ici cairevenyi kuno Vaiziraeri pa mukuvo wondhowo? Cinorevenyivo kwatiri nyamasi uno?

6. Ngenyi gwanja iri rakadanijwa kuti gwanja rakacena?

⁶ “Gwanja Rakaceneswa” i zina rakaseja maningi. Ngenyi raidanijwa gwanja rakacena? Mu jinja iri rakamusijihwari akucaingepi no ndau kuitira mundhu “acizivi kucena” kana kuti Mujudha ariwese waiita zvo uhure, kunamata zvithombe no kuita zvishaishi zvimwenivo. Vajudha vaihwirirari ku Iziraeri vaidikana kuva “jinja rakacena” kuna Mwari wavo. (Deuteronòmio 7:6) Izvi azvicaireva kuti Vajudha vakavhari ku Bhabhironiya avacaidikana kuita cinjo kuti vadakajise Mwari wavo.

7. Ngojapi cinjo jimweni jakadikana kuithwa ngo Vajudha? Ipanyi muezaniso.

⁷ Inga zvataperaya kuvona, Vajudha vazinji vainga vakabarihwa ku Bhabhironiya vazinji vakona vainga vapera kuroveja zvirovejeso zvo ku Bhabhironiya. Nopapera makore akatikuti Vajudha no vavayia ku Iziraeri, Esdhra wakazoziva kuti Vajudha vazinji vainga vakapera kucadha no vanakaji vo majinja. (Exodo 34:15, 16; Esdra 9:1, 2) Pakufamba ko nguva, Govherinadhori Neemiya wakashamaisika maningi paakavona vana vainga vakabahwa mu nyikemo kamare vacikakwanisi kuvereketa ndumi yo Vajudha. (Deuteronòmio 6:6, 7; Neemia 13:23, 24) Waro, vana ava vaizoitisa kudini kuti vanamate Jehovha no kumuda vacikakwanisi kuzwisisisa ndumi yo Cihebheru yainga yakashadiswa pakutahwa Soko ra Mwari? (Esdra 10:3, 44) Ngo kudaro, Vajudha ava vaidikana kuita cinjo jinovoneka kamare. Zvaizoreruka kuita cinjo iji ku Iziraeri ngokuti kunamata kwakacena kwainga kwecimusijihwa padoko ngo padoko.—Neemia 8:8, 9.

8. Ngenyi zvakaitikari kare zvinorevo kwatiri nyamasi uno? (Vonanyi foto yo pakapa.)

 ⁸ ‘Izvi zvinodakajisa.’ Vamwemi vangarangarira kudari, ‘zvakaitikari no Vajudha pamukuwo wondhowo zvinorevo nyamasi uno?’ Hina, ngokuti zvatiri kuitari nyamasi uno zvingaezanisihwa no kufamba mu “Gwanja Rakaceneswa.” Azvinenyi tiri vokuzojwa kana tiri vo ‘mavhuta amweni,’ tinodikana kuramba tecifamba mu “Gwanja Rakaceneswa.” Izvi zvinozotibesera kuti tienderere mberi tecishandira Jehovha nyamasi uno no kumbejiyo apo Umambo ukazoviisa makomborero mu nyika imbza. b (Johani 10:16) Kuvhira mu gore ra 1919 Kristu Aviya, zviuru zvo vanarume no vanakaji no vana, zvakabuda ku Bhabhironiya Guru, cine ro pasi pese ro manamatire o kunyepa zvotanga kufamba mu gwanja iri ro kuezanisira. Kangaije imwimwi muri umwe wavo. Pikija gwanja iri rakafununguhwa pa makore anokwana kuita zana, irona rakatanga kare hako.

9. Isaia 57:14 inonanga kuti “Gwanja Rakaceneswa” rakanasiririswa kudini?

⁹ Vajudha pavakavha ku Bhabhironiya, Jehovha wakavabesera pa zvineso zvavo. (Verenganyi Isaia 57:14.) Tingativo kudini ngo “Gwanja Rakaceneswa” ra nyamasi uno? Pa mazana o makore ricito raguma gore ro 1919, Jehovha wakashandisa vandhu vaimureremeja kuti vabesere pakucenesa gwanja kuvha ku Bhabhironiya Guru. (Ezanisanyi na Isaia 40:3.) Ivona vakaita basa rinosisira ro kucenesa gwanja ro kumujimu kuitira kuti vandhu vaya vano mwoyo yakarungama vavhe ku Bhabhironiya Guru kuti vaende ku paradhiso yo kumujimu, ino kwakamusijihwa kunamata kwakacena. “Basa iri ro kunasirira gwanja” raibatanijenyi? Vonanyi zviro zvinganani zvakaithwa pa basa iri ro kunasirira.

10-11. Kuimpirimihwi ko Bhaibheri no kusandujwa kwaro, kwakaitisa kudini kuti zivo yo Bhaibheri iengejeke? (Vonanyi foto.)

¹⁰ Kuimpirimihwi. Mbhera pakati po gore ra 1450, Bhaibheri rainga rakatahwa ngo nyara. Basa iri rakatora mukuvo wakawanda maningi, makhopi o Bhaibheri aacaiwanika nokutizve aidhura. Pakatanga kushandiswa makina wo kuimpirimiri ma Bhaibheri zvakareruka maningi zvoita kuti ma Bhaibheri aimpirimihwi akawanda no kupuwa vandhu vazinji.

¹¹ Kusanduja. Ko makore akawanda, Bhaibheri raiwanika mu ndumi yo Ciratini iyo yaikwanisa kuzwisisika ngo vandhu vainga vakajija maningi. Pakatanga kushandiswa makina wo kuimpirimiri, vandhu vaithya Mwari vakatanga kuita basa rokusanduja Bhaibheri mu ndumi zinji. Nyamasi uno vaverengi vo Bhaibheri vangakwanisa kuezanisa zvavari kujijiswa ngo vatungamiriri vo magerejha no zvavari kujija mu Bhaibheri.

12-13. Ipanyi muezaniso unovonesa kuti vajiji vo Bhaibheri mu gore ra 1835, vakajekesa jijiso jo kunyepa jaijijiswa ngo magerejha.

¹² Mathurusi anobesera pa kujija Bhaibheri. Vandhu vainasa kujija Bhaibheri vakajija zvakawanda pavaijija Soko ra Mwari. Vatungamiriri vo magerejha vakanyangajwa maningi pavakavona vajiji vo Bhaibheri vecitanga kuverengera vamweni zvavainga vajija mu Bhaibheri. Inga muezaniso, mu gore ra 1835, vajiji vo Bhaibheri vakatanga kutara pa mataratadho manyepo aijijiswari ngo vatungamiriri vo magerejha.

¹³ Muna 1835, mujiji umweni wo Bhaibheri waidanijwa kuti Henry Grew, wakabudisa taratadho yaibhuya ngo pamusoro po mugariro jo vakafa. Iyena wakajekesa mu taratadhomo  akacijikira mu Bhaibheri kuti kutama kufa i cipo ca Mwari, asipi mugariro watinobahwa nawo inga zvinojijiswa ku magerejha mazinji. Mu gore ra 1837, mwanarume umweni anodanijwa kuti George Storrs, wakawana taratadho iyi mu komboyo. Iyena wakaiverenga okhohwa kamare kuti wainga awana cokwadi, otema civaringo cokuvhunja vamweni ngo pamusoro po zvaiinga ajija. Mu gore ra 1842, iyena wakaita hurukuro jakawanda maningi jaibhuya ngo musoro unoti, “Vakashata avafi here?” Zvakatahwa ndi George Storrs zvakabesera maningi mujaha umweni anodanijwa kuti Charles Taze Russell.

14. Hama Russell no vadoni vavo vakabesereka kudini ngo basa ro kunasirira gwanja ro kumujimu rakaithwa ngo vamweni mu nguva yo kare? (Vonanyi foto.)

¹⁴ Hama Russell no vadoni vavo vakabesereka kudini ngo basa ro kumujimu rakaithwa kare? Pa jijo javo ivona vaipsakisisa mu madhisiyonariyo no mu mabhuku akaithwa ngo vamweni. Ivona vakabeserekazve ngo kupsakisisa kwakaithwa ndi Henry Grew na George Storrs no vamweni. Hama Russell no vadoni vavo vakabesera pa basa ro kumujimu ro kubudisa mabhuku akawanda no maforiyeto aibhuya ngo pamusoro po shwiro jakasiyana-siyana jo Bhaibheri.

15. Ngozvapi zvinosisira zvakaitika mu gore ra 1919?

¹⁵ Mu gore ra 1919, Bhabhironiya Guru cine ro pasi pese ro manamatire o kunyepa, arizivi kukwanisazve kungwarira vandhu va Mwari. Mu gore rondhoro, “muranda wakagondeka no wakangwara,” wakatanga kuashira vaya vainga no mwoyo ya ushoni kuti vafambe mu “Gwanja Rakacena.” (Mateu 24:45-47) Basa rainga rakaithwa ngo vandhu mu nguva yo kare “ro kunasirira gwanja” rakabesera vaya vakatanga ku fambemo kuti vajijire zvizinji ngo pamusoro pa Jehovha no zvidisiso zvake. (Mazwi Akangwara 4:18) Vese vaizodikana kupona mukuzwirana no zvinodiwa ndi Jehovha. Jehovha aacaivetera kuti vandhu vake vaite cinjo jese jaidikana pa mukuvo wondhowo. Kusiyapo zvondhozvo, Jehovha anobesera vandhu vake kuti vacinje padoko ngo padoko. (Vonanyi bhokiso rinoti:  “ Jehovha Anobesera Vandhu Vake Kuti Vaite Cinjo Padoko ngo Padoko.”) Tinozodakara maningi kudari tikaita zvese zvatinokwanisa kuti tidakajise Jehovha.—Vakorose 1:10.

16. Kuvhira mu gore ra 1919 “Gwanja Rakaceneswa” riri kunasiririswa kudini? (Isaia 48:17; 60:17)

¹⁶ Gwanja rese kuti rirambe riri ushoni rinodikana kundonasirihwa. Kuvhira mu gore ra 1919, basa rokunasirira “Gwanja Rakaceneswa” riri kuenderera mberi no cinangwa co kuti vandhu vakawanda vabude mu Bhabhironiya Guru. Muranda wakagondeka no wakangwara pawakapera kugajwa wakatanga kushanda. Mu gore ra 1921, vakabudisa bhuku ro Bhaibheri kuitira kubesera kutangisa kujijisa vandhu ngo pamusoro po cokwadi co Bhaibheri. Bhuku iri rinozwi A Arpa de Deus, rakatanga kuithwa makhopi akawanda mu ndumi jinokwana kuita 22, vazinji vakajija cokwadi ndirona. Wari uno taano bhuku ibza rinobesera pakutangisa jijo yo Bhaibheri rinozwi, Mungadakara Kwenda no Kwenda! Mu njiku jino jokupejisira, Jehovha ari kushandisa sangano rake kuti ritipe zvokuha zvakasiyana-siyana kuitira kutibesera kuti tienderere mberi tiri mu “Gwanja Rakaceneswa.”—Verenganyi Isaia 48:17; 60:17.

17-18. “Gwanja Rakaceneswa” rinomuendesa kwapi?

¹⁷ Tingatonanga kuti mundhu ari wese paanotendera jijo yo Bhaibheri, iyena anonga awana mukana wo kufamba mu “Gwanja Rakacena.” Vamweni vanofamba cimumango cidoko votopejisira ngo kubuda mu gwanja iri. Vamweni vatema civaringo cokuenderera mberi vecifamba mu ngwanja iri mbhera kuguma kwariri kuenda. Ngo kwapi kwariri kuenda?

¹⁸ Kuna vaya vano vetero yo kuzoenda kudenga, “Gwanja Rakaceneswa” rinovatora kuenda ku “paradhiso ya Mwari yo kudenga.” (Apokaripsi 2:7) Kuna vaya vano vetero yo kuzorarama pasi pano, gwanja iri rinovatora kuenda kumbhiri ko Utongi hwa Kristu hwo Ciuru co Makore, ino kokuti vandhu vese vanozova vakakwana. Kudari imwimwi nyamasi uno muri mu gwanja iri, mucadosota sure. Mucarisiya mbhera mukwanise kuguma ku nyika imbza kwariri kuenda. Tinomugondesa ngo mwoyo wese kuti munozova no “hwendo hwakajiviririka.”