Inda koshikalimo

Inda koshikalimo

Okutengeneka onakuyiwa

Okutengeneka onakuyiwa

Owi ipulile nale kutya onakuyiwa yoye noyaandjeni otayi ka kala ya tya ngiini? Otamu ka kala aayamba nenge oohepele? Otamu ka kala mu holathane nenge omu uvite uuwike? Otamu ka kala nomwenyo omule nenge otamu ka sa nziya? Aantu oya kala nokwiipula omapulo ngoka uule womimvo omayuvi.

Kunena aatseyinawa ohaya konakona omikalondjigilile dhaantu e taya tengeneke kutya onakuyiwa otayi ka kala ya tya ngiini. Nonando iinima oyindji mbyoka haya tengeneke oya gwanithwa, yimwe inayi gwanithwa nando. Pashiholelwa, mo 1912 Guglielmo Marconi, omunduluki gweshina lyokutuma omatumwalaka ndyoka kaali na oongodhi (wireless), okwa tengenekele a ti: “Okulongithwa kwiinima kaayi na oongodhi (wireless) otaku ka ningitha iita yi hule.” Omukalelipo gwehangano lyokukwata oongalo lyedhina Decca Record ngoka a tindi ongundu yaahikingalo yedhina Beatles mo 1962, okwa li i itaala kutya oongundu dhaahikingalo mboka haya dhenge iiketala, itadhi ka kala we dha tseyika apuhe.

Oyendji ohaya kongo uuyelele kombinga yonakuyiwa kiinima yi na oonkondo kaadhi shi dhopaunshitwe. Yamwe ohaya kongo omayele kaayanekelinyothi nokulesha oonyothi dhoomwedhi dhomavalo gawo miifo nomiifokundaneki. Yalwe ohaya yi kaayanakeli nenge koompulile ndhoka hadhi ti kutya ohadhi mono monakuyiwa mokufatulula oonomola, oondjila dhopeke nenge uukalata wokwaanekela onakuyiwa.

Aantu yamwe yopethimbo lyonale oya li ya kambadhala okutseya onakuyiwa mokupula aagandjimayele, ngaashi aayambi aalumentu naakiintu mboka haya gandja uuyelele hawu zi koshikalunga shoka aniwa ye lile po. Pashiholelwa, otaku tiwa kutya Croesus, omukwaniilwa gwaLydia, okwa tuminine omagano gongushu komugandjimayele gwokoDelphi, moGreka, te mu pula kutya oshizemo otashi ka kala shini ngele okwa ka kondjitha Kores, omukwaniilwa gwaPersia. Omugandjimayele okwa ti kutya Croesus ota ka hanagula po “epangelo enankondo” ngele okwe ke mu kondjitha. Croesus okwa yi kolugodhi, e na omukumo kutya ota ka sindana, ihe epangelo enankondo ndyoka lya ka hanagulwa po olye mwene.

Etengeneko inaali yela lyomugandjimayele kalya li li na oshilonga. Olya li tali ka monika lya fa lyoshili kutya nduno olye a sindana. Croesus okwa kanitha ayihe, omolwuuyelele wa puka mboka a pewa. Mbela mboka haya kongo ekwatho kwaamboka haya longitha omikalo dha tseyika apuhe dhokutengeneka onakuyiwa, oya mona ngaa iizemo iiwanawa?